Jörð skelfur og land rís. Ógn steðjar að búsvæðum fólks og mikilvægum innviðum; raforkuframleiðslu, hitaveitu, vegum og lögnum. Þetta er í stuttu máli sú sviðsmynd sem blasir við okkur í dag á Reykjanesi. Á síðustu dögum og vikum hafa fregnir af jarðhræringum verið tíðar. Miðpunkturinn virðist vera á að giska bletturinn í kringum Svartsengi og Bláa lónið. Einungis spottakorn vestan við byggðina í Grindavík. Þegar þetta er skrifað hafa orðið tugþúsundir skjálfta, land undir Þorbirninum hefur risið um sjö sentimetra og sérfræðingar eru á nálum um hvað næst muni gerast. Fátt er um örugg svör enda gaus síðast á nákvæmlega þessum stað á Sturlungaöld og því ekkert til af rituðum heimildum nema ef vera kynni á kálfsskinni.

Á mínum yngri árum starfaði ég eina vetrarvertíð í fiskverkun í Grindavík. Kynntist þá lítið eitt mannlífinu og staðnum þar sem allt hvelfdist þá um veiðar og fiskvinnslu. Sjávarútvegur hefur reyndar náð að lifa af hræringar á kvótamarkaði og enn er gert út af krafti þrátt fyrir að innsiglingarleiðin sé erfið. En svo eftir að tók að gjósa spölkorn innar í landinu fyrir nokkrum árum hefur ferðaþjónusta stóraukist. Til viðbótar við stríðan straum í Bláa lónið, staldra fleiri ferðamenn nú við í Grindavík sökum þess að staðurinn er þekktur vegna nálægðar sinnar við nýjustu eldsumbrotasvæðin. Ferðamenn elta ákveðnar vísbendingar líkt og gerðist um árið þegar Justin söngvari Bieber póstaði af sér mynd við Fjaðrárgljúfur eða þegar fyrsta myndin var tekin og birt af hárrétta blettinum sem sýndi Kirkjufellsfossinn og Kirkjufellið í Grundarfirði.

Við hjónin ákváðum á laugardaginn að fara í bílferð um skjálftaslóðir á Reykjanesi. Ég vildi skoða aðstæður á svæðinu til að gera mér frá fyrstu hendi grein fyrir hvað gæti gerst ef nú fer að gjósa sunnar og vestur en áður. Virknin og landrisið undanfarna daga er í eldstöð sem kennd er við Eldvörp-Svartsengi, sem er næsta kerfi til vesturs frá Fagradalsfjalli. Sökum keimlíkrar jarðfræði er kerfið álitið hluti af Reykjaneseldstöðinni, sem nær til sjávar í suðvesturhorni skagans. Gosið hefur á tveimur aðgreindum svæðum í þessu kerfi. Á sprungum sem tengjast Svartsengi annarsvegar og svo Eldvörpum hinsvegar. A.m.k. fimm gos hafa orðið í kerfinu á síðustu þrjú þúsund árum, en síðast gaus í Reykjaneseldum á milli 1211-1240. Yngsta hraunið við Eldvörp myndaðist í þeirri goshrinu, ásamt Stampahrauni, Illahrauni og Arnarseturshrauni, sem öll þekja svæði vestan og norðan við fjallið Þorbjörn.

Enginn veit hvar hraun mun brjóta sér leið upp á yfirborðið, hvort eða hvenær það verður. Kannski storknar það niður á nokkurra kílómetra dýpi og menn og mannvirki sleppa með skrekkinn. En engum blöðum er um það að fletta að af jarðhræringum þarna stafar mikil ógn sökum nálægðar við innviði og byggð, einkum í Grindavík. Orkuverið í Svartsengi og Bláa lónið eru í norðurjarðri Illahrauns. Ofan við Grindavík er svo gígaröð sem nefnist Sundnhjúkar, en þar gaus fyrir 2400 árum og er stór hluti bæjarins reistur á hrauni sem rann þaðan.

Ég tek ofan fyrir íbúum sem halda ró sinni við þessar aðstæður. Eru fyrir margt löngu orðnir vanir skjálftum og sumir sem kippa sér lítið upp við þá. Hins vegar held ég að ekki finnist sá íbúi þarna um slóðir sem er alveg sama um hvað getur gerst. Í ljósi þess að menn vita ekki með neinni vissu hvar fer að gjósa, er ráðlegt að búast við hinu versta en vona hið besta. Ég myndi allavega hafa litla tösku til taks í bílnum og bakka í bílastæðið ef yfirgefa þyrfti svæðið með skömmum fyrirvara. Hið frábæra í þessu öllu er að Suðurstrandarvegur er til taks og því hægt að koma sér burtu hvar sem hraunið annars kemur upp, komi það upp. Íbúar eru við öllu búnir og æðrulausir taka því sem að höndum ber.

Magnús Magnússon

Við öllu búnir