Nú er ástæða til að við landsmenn óskum hver öðrum innilega til hamingju, eða þannig sko! Þær fréttir bárust nefnilega úr ríkisbankanum í nýja, fína húsinu skjólmegin við Hörpu í Reykjavík, að bankinn væri búinn að kaupa tryggingafélagið TM. Banki sem nær eingöngu er í eigu okkar skattborgaranna var semsagt að kaupa eitt af fákeppnis tryggingafélögunum af Kviku banka. Kaupverðið var „ekki nema“ tæpir 27 milljarðar króna.

Við þessi kaup vakna hjá mér fleiri spurningar en ég hef hugmyndaflug til að svara. Til dæmis langar mig að vita í hvaða tilgangi ríkið er að kaupa tryggingafélag. Var þörf á því að eyða 27 milljörðum króna í slíka fjárfestingu og af hverju var ekki peningurinn frekar notaður til að greiða ríkissjóði hærri arð? Veitir ríkinu nokkuð af því að auka svigrúm til fjárfestinga? Það mætti t.d. nefna vegina hér á Vesturlandi sem nokkuð augljóst fjárfestingatækifæri. Í aðdraganda þessara kaupa hefur vafalítið innan veggja í stuðlabergshöllinni eitthvað gengið á sem ég kann heldur ekki skýringar á. Kannski taldi Landsbankinn sig vera að tryggja einhverja hagsmuni, mögulega vina eða kunningja, með að bæta heilu tryggingafélagi í eignasafnið. Kannski bera kaupin einfaldlega vott um að stjórnendur bankans eru búnir að steingleyma hlutverki sínu. Ég hallast að þeirri skýringu.

Eðli málsins samkvæmt kallaði þessi frétt úr herbúðum bankans á viðbrögð frá stjórnarheimilinu. Fram kom hjá ráðherrum í ríkisstjórninni að það væri ekki á dagskrá að selja Landsbankann og heldur ekki að fækka einkareknum tryggingafélögum á markaði. Bankastjóri Landsbankans svaraði að bragði og var eiginlega bara með dólg. Sagði í viðtali við fjölmiðla að Landsbankinn væri ekki ríkisfyrirtæki heldur almenningshlutafélag, en bætti þó við að félagið væri að vísu 98% í eigu ríkisins. Vel má vera að bankastjórinn telji sig vera að auka virði bankans með þessum kaupum, en það hljómar mjög undarlega í ljósi þess að aðrir fjárfestar töldu umrætt kaupverð of hátt fyrir tryggingafélagið. Málið er því slæmt hvernig sem á það er litið en því er hvergi nærri lokið.

Það er óheppilegt fyrir stofnun eins og Landsbanka Íslands, sem telur sig samt vera eins og hvert annað fyrirtæki á markaði, að kalla yfir sig reiði almennings og stjórnvalda. Þetta er banki í almannaeigu og það mega því allir hafa skoðun á þessum gjörningi. Vissulega er honum stjórnað með þessari frægu armslengd, sem höfð er á milli fyrirtækja í ríkiseigu og stjórnmálamanna. Kannski er þessi armlengd einmitt vandamálið. Væri ekki bara einfaldara að lýðræðislega kjörnir fulltrúar bæru þann kaleik að hafa beina ábyrgð? Komi þannig beint að stjórnun bankans í stað embættismanna sem leika frítt spil ef vel gengur, en senda svo bakreikninginn til ríkisins ef illa árar.

Það er nefnilega vel hægt að líkja Landsbankanum við aðrar opinberar stofnanir sem bera hina hræðilegu endingu ohf. Skilin þarna á milli eru ekkert sérlega skýr. Opinber hlutafélög eru að mínu áliti versta fyrirtækisform sem til er. Þau eiga það sammerkt að hafa sjálfstæða stjórn sem oftast eru skipaðar fulltrúum flokka sem einhverra hluta vegna þarf að verðlauna fyrir flokkshollustu sína, en komast engu að síður ekki hærra í metorðastiganum. Eru dúsaðir með háum stjórnarlaunum fyrir einn fund á mánuði. Slíkar ohf stofnanir virka þannig að þær reyna að reka sig innan þess fjárhagsramma sem gefinn er, en ef það gengur ekki er sendur bakreikningur til hins raunverulega eiganda, ríkisins. Nægir í þessu samhengi að nefna Ríkisútvarpið ohf og Íslandspóst ohf. Báðar sæta þær gagnrýni og ekki að ástæðulausu.

Nú veit ég ekkert um hver framvindan verður á þessum skyndilega áhuga ríkisfyrirtækisins á að hefja tryggingarekstur. Mitt hugarflug nær einfaldlega ekki svo langt. Hér er hins vegar komið enn eitt dæmi um að ríkið á ekki að standa í rekstri nema þeirra stofnana sem almannaheill krefur, svo sem sjúkrahúsa og menntastofnana. Annað fer einhvern veginn alltaf illa fyrr eða síðar.

Magnús Magnússon

Vér tryggingasalar