Hagstofan greindi fyrr á þessu ári frá því að frjósemi Íslendinga hafi aldrei verið minni en árið 2023. Frjósemi íslenskra kvenna var komin niður í 1,59 og hefur ekki verið minni síðan byrjað var að halda slíkrar skrár fyrir 171 ári síðan. Þess má geta að frjósemin þyrfti að vera að lágmarki 2,1 svo viðhalda megi mannfjölda til lengri tíma. Íslendingum fækkar því að óbreyttu þótt landsmönnum fjölgi, en þá fjölgun má rekja til þess að útlendingar kjósa í vaxandi mæli að setjast hér að. Á áratug hefur fólk af erlendum uppruna þannig farið úr að vera 10% þjóðarinnar í 20%. Slíkt ber að þakka enda á erlent vinnuafl drjúgan þátt í að hér hefur hagvöxtur verið mikill á síðustu árum.

En hvað er að valda því að fólk á barneignaraldri er ekki að fjölga mannkyninu í neinni líkingu við kynslóðirnar á undan? Konur eru eldri þegar fyrsta barn kemur í heiminn og börnin verða færri. Gæti verið að eitthvað í kjörum fólks sé að valda þessu? Síðdegis í gær var boðað til mótmælafundar á Austurvelli, um svipað leiti og Skessuhorn fór í prentun. Fundarboðendur voru stærstu heildarsamtök launafólks. Fundarefnið var að hvetja ríkisstjórnina til að vakna af Þyrnirósarsvefni sínum og ráðast í markvissar aðgerðir gegn háu vaxtastigi og verðbólgu. Ragnar Þór Ingólfsson formaður VR sagði orðrétt um tilefni fundarins: „Skeytingarleysi stjórnvalda gagnvart hárri verðbólgu og vöxtum er algjört,“ og bætti því við að mótmælin væru söguleg þar sem langt væri um liðið frá því að stór heildarsamtök launafólks stæðu að baki aðgerðum af þessu tagi.

Hér á landi eru efnahagslegar aðstæður á húsnæðismarkaði með því móti að óskynsamlegt er fyrir ungt fólk að kaupa sér þak yfir höfuðið, fara að búa og fjölga sér. Sama hvort við erum að tala um leigumarkað eða húsnæði til eignar, verðið er of hátt. Af því leiðir að ungt fólk býr áfram í foreldrahúsum. Hvort það sé einföldum að segja þetta ástæðuna fyrir lágri fæðingartíðni, skal ósagt látið, en í það minnsta eru miklar líkur til að þar liggi einmitt hundurinn grafinn. Skoðum nánar þær forsendur sem við blasa:

Ég ákvað að skoða aðstæður ungs fólks sem væri hugsanlega að íhuga fyrstu kaup á íbúð. Ég valdi eigulega 61 fermetra íbúð í fimmtán ára fjölbýlishúsi á Akranesi. Ásett verð á íbúðinni er 42,3 milljónir króna. Ég gef mér þá forsendu að viðkomandi fyrstu kaupandi hafi náð að öngla saman tíu milljónum króna í útborgun. Að láni þyrfti því að taka 32,3 milljónir króna. Ég fór inn á reiknivélar bankanna og skoðaði kjörin. Hægt var að taka blandað lán með 4,2% vöxtum. Mánaðarleg greiðslubyrði var 243 þúsund krónur og þegar upp var staðið var búið að borga fyrir þessar 32,3 milljónir 136.516.000 krónur. Óverðtryggt lán var einnig í boði með 11% vöxtum. Mánaðarleg greiðslubyrði yrði 305.000 krónur og þegar upp væri staðið væri búið að greiða 146.592.000 krónur á lánstímanum. Loks bauðst að taka verðtryggt lán, sem líklega flestir myndu neyðast til að velja við þær aðstæður sem nú eru á lánamarkaði. Þar væri greiðslubyrðin „einungis“ 180 þúsund krónur á mánuði og þegar upp væri staðið áætlað að greiða 126.237.000 krónur á lánstímanum.

Þessar tölu sýna okkur að eitthvað verulega mikið er að á húsnæðismarkaði á Íslandi. Ekki einungis að skortur er á húsnæði, heldur eru kjörin beinlínis mannfjandsamleg. Dæmið hér að ofan er eins hófstillt og hugsast getur; 61 fermetra íbúð en kaupandinn, mögulega ungt barnlaust par, þyrfti að taka 32,2 milljónir króna að láni. Að bjóða upp á kjör sem þýða að upphæðin er greidd allt að fjórum og hálfum sinnum til baka á lánstímanum er náttúrlega ekki í lagi.

Í fundarboði verkalýðsfélganna í gær kom fram að mótmæla átti háu vaxtastigi og verðbólgu. Ekkert var talað um að mögulega ætti að mótmæla óstöðugum og veikum gjaldmiðli sem engum böndum er á komandi. Allavega er gjaldmiðillinn hluti skýringar á þessu ástandi og arfaslök efnahagsstjórnun bætir ekki ástandið. Áfram kúrir því unga fólkið eitthvað lengur í foreldrahúsum, getur ekki annað, og ekki þýðir að hrúga börnum niður við þær aðstæður.

Magnús Magnússon

Þannig verða börnin ekki til