Það er misjafnt mannanna lánið. Frá því í haust hefur dagsetning næsta bóndadags verið talsvert á reiki og hefur vafist fyrir þorrablótsnefndum víðsvegar um landið, þar á meðal hér á Vesturlandi. Eldgömul hefð er fyrir að halda þorrablót alltaf fyrsta, annan, þriðja eða fjórða laugardag í Þorra, menn reikna með því. Nú hefur sú regla verið brotin á nokkrum stöðum og skýringin fundin. Sumir þeirra sem prentuðu almanök fyrir árið 2024 höfðu ekki í huga aldagamla reiknireglu sem kallast rímspillir. Bóndadagur er alla jafnan á tímabilinu 19. – 25. janúar ár hvert. Á því eru þó undantekningar á 28 ára fresti. Hægt er að lesa um þetta frávik á Vísindavef Háskóla Íslands. Þar er útskýrt að svokallað rímspillisár er þegar gamlársdag ber upp á laugardag árið á undan og næsta ár á eftir er hlaupár. Þannig helgast það að árið 2023 var rímspillisár sem settu svo allt úr skorðum.

En skoðum nánar þetta rím sem allt þetta snýst um. Orðið er dregið af því að ruglast í ríminu, í þessu tilviki við útreikning dagatals. Í gamla íslenska tímatalinu, misseristalinu sem byggðist á vikum, var dagatalið reiknað út með fingrunum. Slíkt kallast fingrarím. Rímspillisárið verður til þegar sumarauka, viku, er bætt við misserisdagatalið á nokkurra ára fresti þannig að það haldist í takti við árstíðirnar. Rímspillirinn stendur frá sumarauka fram að hlaupársdegi. Það þýðir að rímspillisárið ber aldrei upp á hlaupár. Alla jafnan er það á 28 ára fresti en síðasta rímspillisár var árið 1995.

Allt þetta hafði þær afleiðingar að þeir sem byggðu vitneskju sína á gamla tímatalinu, svo sem hvenær bóndadagur ætti að vera, rugluðust í ríminu. Svo rækilegur var nefnilega ruglingur þessi að fjölmörg dagatöl voru prentuð með röngum bóndadegi árið 2024, sögðu hann 19. janúar. Á þessu hafa þorrablótsnefndirnar verið að átta sig á á síðustu vikum. Skagamenn létu meðal annars glepjast og eru nú búnir að halda þorrablót sitt, tæpri viku fyrir bóndadag. Unnendur þorramatar og gleðskapar geta þó glaðst í ljósi þess að þorrinn hefur fyrir vikið lengst um heila viku. Í stóra samhenginu er varla mikill skaði í ljósi þess að ekki er það beint nýmeti sem er í trogunum á þorra; kæstur, reyktur, saltaður, súr og hertur matur sem varla rýrnar að gæðum við viku til eða frá!

Þetta rímspillismál hefur vonandi ekki valdið stórum skaða. Að vísu verða nokkur þorrablót haldin utan hefðbundins rythma, það er viku fyrr en þau hafa verið í áratugi eða jafnvel aldir. Það eru einna helst útgefendur almanaka sem þurfa að hugsa sinn gang.

Jón Jens Kristjánsson hagyrðingur í Borgarnesi rammaði ástandið inn prýðilega um síðustu helgi:

Þorrabyrjun þykir vera á reiki

það er ekki gott að botna í slíku

ljóst má vera af lestri almanaks

að loks hann byrjar eftir tæpa viku

nú mun vera rímspillisár sem raskar

réttum hlutföllum í tímatali

og spillir jafnframt öllu öðru rími

eins og birtist skýrt í þessu hér.

Til að taka af allan vafa, þá er bóndadagur eftir, verður föstudaginn 26. janúar. Þótt sumir hafi ruglast í ríminu, er fátt sem kemur í veg fyrir að við getum blótað Þorra þá sem aldrei fyrr. Góða skemmtun!

Magnús Magnússon

Rímspillir gleymdist