Í síðustu viku fór fram 60 manna ráðstefna á B59 hóteli í Borgarnesi. Umræðuefni hennar var: „Eru litlir og meðalstórir bæir á Norðurlöndunum næsta búsetubylgja fólks með breytta sýn á lífsgæði?“ Ráðstefnan var hluti af verkefninu „Attractive towns. Green redevelopment, competitive Nordic urban regions,“ og skipulagði Helena Guttormsdóttir lektor við LbhÍ hana. Eftirfarandi frásögn tók Helena saman um ráðstefnuna og lærdóm sem draga má af samstarfi sem þessu.

Ráðstefnan hófs á áhrifamiklum flutningi tónlistarkonunnar Soffíu Bjargar frá Einarsnesi. Þá var fundað allan fimmtudaginn á Hótel B-59 í Borgarnesi með frábærri þjónustu starfsfólks og snæddur ljúfur kvöldverður á Landnámssetrinu. Árla dags á föstudeginum var haldið á Akranes og í Mosfellsbæ í skoðunarferðir. Einmuna blíða var þessa daga sem var X-Factor fyrir upplifun gestanna.

Árið 2017 þegar Norðmenn fóru með formennsku í Norrænu ráherranefndinni, settu þeir af stað verkefnið „Aðlandi bæir – umhverfisvæn endurnýjun og samkeppnishæfni í norrænum þéttbýlum.“ Bæir sem veita fólki góð lífsskilyrði. Gátu sveitarfélög á öllum Norðurlöndunum sótt um og mælst var til tengingar við utanaðkomandi stofnanir eða háskóla. Í umsókninni þurfti að skilgreina styrk – og veikleika svæðanna með fræðilegri vísun. Átján sveitarfélög voru valin úr umsækjendum, þar af fjögur frá Íslandi; Akranes, Mosfellsbær, Fljótdalshérað og Hornafjörður. Á Hornafirði voru Nýheimar samstarfsaðili og umhverfisskipulagsbraut Landbúnaðarháskóla Ísland var samstarfaðili í umsókn Akraneskaupstaðar, vegna þess að þar höfðu verið unnin mörg fræðileg verkefni sem tengjast ellefta sjálfbærnimarkmiði SÞ.

Ástæða þess að þessi áhersla var valin af hálfu Norðmanna er að margir litlir og meðalstórir bæir á Norðurlöndum standa frammi fyrir svipuðum vandamálum. Miðbæjarsvæði er illa skilgreint, íbúar keyra úr bæjunum til að sækja vinnu og mannlíf og innviði þarf að styrkja. Á sama tíma eru mikil sóknarfæri; hátæknilausnir hvað varðar fjarvinnslu, mikil tenging við náttúrulegt umhverfi matvælaframleiðslu og einfaldari lífsstíl. Almennt upplifa íbúar mikið öryggi.

Bæjunum sem þátt tóku í verkefninu var skipt í hópa eftir því hvernig þeir skilgreindu styrk – og veikleika. Þetta var niðurstaða þeirrar vinnu.

Hópur 1: Lundur, Viborg, Hamar, Vaasa.
Hópur 2: Narvik, Ystad, Hornafjörður, Sønderborg
Hópur 3: Akranes, Växjö, Salo, Middelfart
Hópur 4 : Pori, Innherredsbyen Levanger, Steinkjer og Verdal, Mosfellsbær/Fljótsdalshérað.

Verkefnið greiddi allan ferðakostnað og uppihald á þremur hópfundum og þrjá stóra fundi allra hópanna. Að auki réði verkefnið SWECO ráðgjafafyrirtæki til að rýna í og aðstoða og er væntanleg stór skýrsla um þá vinnu. Þá voru um þrjár milljónir danskra króna í boði fyrir ýmis verkefni sem vinnuhóparnir unnu að og fór LbhÍ/Akranes m.a. í tvær námsferðir til Kaupmannahafnar og Amsterdam þar sem áhersla var á að skoða breytingarsvæði, atvinnuuppbyggingu og sjálfbærar lausnir.

Sameiginleg reynsla íslensku fulltrúanna af vinnu með hinum Norðurlandabæjunum:

Margt ólíkt sem tengist stærðarmun
Afar lítið um mælingar (indicators) til að vísa í hjá okkur
Verksvið og verkferlar afmarkaðri og skýrari í hinum löndunum
Skipulags- og umhverfismál risastórir málaflokkar, Íslendingarnir með fjölda verkefnahatta í sinni vinnu
Íslendingar kraftmiklir, geta leyst fjölbreytt verkefni og á mettíma.

Hver er svo ágóðinn?

Styrkur er: Vandamálin eru mörg svipuð þó Danmörk og Svíþjóð skeri sig talsvert úr. Í Salo steyta menn líka hnefann yfir fjölda bílastæða og gleyma að ræða aðalatriðin.

Mikil styrking á faglegri umræðu og tengslaneti innan alls hópsins og samtal um samnorrænar rætur. Tækifæri til að kynnast sérkennum svæða og lausnum sem er hæpið að gerst hefði við aðrar aðstæður. Búið að mynda einstakan traustan vinahóp sem er ákveðinn í að vinna áfram saman og sækja fram.

Þá hafa verið unnin þrjú nýsköpunarverkefni í tengslum við verkefnið, tvö á Akranesi sem Ása Katrín Bjarnadóttir og Rebekka Guðmundsdóttir LbhÍ unnu og eitt í Salo Finnlandi unnið af Aada Willberg Graduate student /Economics.

Hópur þrjú sem LbhÍ og Akraneskaupstaður eru í mun gefa út ráðgjafahefti (Liveability toolbox ) sem nýtast á bæði námsmönnum LbhÍ og umhverfis- og skipulagssviði Akraneskaupstaðar og fleirum sveitarfélögum í samráði og greiningu á svæðum.

Þá kom út í tengslum við ráðstefnuna „Network of public spaces“ ensk útgáfa á bók sem Ellen Huusas landslagsarkitekt og fyrrum starfsmaður Snöhetta og ráðherranefndarinnar hefur komið að. Í bókinni eru dæmi frá þátttökubæjum, m.a. frá Akratorgi, vitasvæði og Guðlaugu. Bókin verður nýtt sem kennsluefni við LbhÍ. Ellen er nú orðin dósent við NMBU Ási og kom hún á Hvanneyri og fundaði með Kristínu Pétursdóttur landslagsarkitekt, lektor og brautarstjóra umhverfisskipulagsbrautar um frekara samstarf. Helena Guttormsdóttir lektor LbhÍ og Sindri Birgisson umhverfisstjóri hafa leitt verkefnið og verður á næstunni lögð áhersla á að láta það seitla meira til samfélagsins og háskólans.

Verkefnið hefði ekki getað komið á betri tíma. Heimurinn er að vakna – Greta Turnberg og fleiri hjálpa okkur. Nú þurfum við bara að halda áfram að vera sögumenn og fá pólitíkina til að trúa jafn sterkt og við á að raunverulegra breytinga er þörf.

Helena Guttormsdóttir tók saman.

Ráðstefna um litla og meðalstóra bæi á Norðurlöndunum