Ein af grundvallarreglum í íslenskri stjórnskipun, sem og víða annarstaðar í hinum vestræna heimi, er að menn ráði við hvað þeir starfa og að mönnum sé frjálst að stunda þá atvinnu sem þeim sýnist, þó innan eðlilegra skynsamlegra marka. Til grundvallar þessu atriði í íslenskri stjórnskipun er 75. grein stjórnarskrárinnar um atvinnufrelsi en þar segir: „Öllum er frjálst að stunda þá atvinnu sem þeir kjósa. Þessu frelsi má þó setja skorður með lögum, enda krefjist almannahagsmunir þess.“

Hér við strendur landsins hafa verið stundaðar hvalveiðar um aldir. Að vísu með hléum, en engu að síður býsna reglulega. Í Hvalfirði eru bækistöðvar Hvals hf. sem sinnt hefur þessari útgerð, vinnslu og sölu hvalaafurða með sóma allt frá 1948. Nú ber svo við að einhverjir innan veggja í matvælaráðuneytinu reyna ítrekað að bregða fæti fyrir þessa starfsemi Hvals, skriffinnar sem að óbreyttu munu ganga að atvinnugreininni dauðri. Hvalur sendi formlega beiðni um hvalveiðileyfi til ráðuneytisins 30. janúar í vetur og fór fram á að hvalveiðileyfi verði framvegis gefin út til fimm ára til að tryggja eðlilegan fyrirsjáanleika. Enn hefur fyrirtækið ekki fengið annað svar en að málið væri í vinnslu. Hálfur annar mánuður er nú í að hvalvertíð hefjist og því sjá það allir að skammur tími er nú eftir fyrir fyrirtækið til að ráða fólk til starfa og afla aðfanga.

Nýr ráðherra var settur yfir matvælaráðuneytið fyrr í þessum mánuði, enda taldi ríkisstjórnin ekki annað hægt þar sem vantrauststillaga beið ráðherra þegar hún kæmi til starfa úr veikindaleyfi. Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir nýr matvælaráðherra tók samstundis við því kefli af Katrínu Jakobsdóttur að leyfa sérfræðingum ráðuneytisins að halda áfram að þæfa málið, þrátt fyrir að lög um hvalveiðar séu afdráttarlaus. Hún sagði að vísu í samtali við fjölmiðla á mánudaginn að skammt væri að bíða viðbragða ráðuneytisfólks við umsókn Hvals. Svo verða menn bara að vega það og meta hvað felst í orðinu skammt. Nú hafa þrír þingmenn VG verið matvælaráðherrar síðan Kristján Loftsson sendi beiðnina í lok janúar. Þær Svandís, Katrín og nú Bjarkey virðast allar hafa sama metnað til að fóðra embættismannakerfi ráðuneytisins við að tefja málið.

Fáir vita hvaða hrossakaup fóru fram bakvið tjöldin þegar síðasta samsetning ríkisstjórnarinnar var kokkuð upp á stjórnarheimilinu. Allavega hefur um eitthvað verið samið sem útskýrt gæti mögulega þá staðreynd að nú, 23. apríl þegar þetta er skrifað, skuli ekki vera búið að afgreiða svo einfaldan hlut sem þessi leyfisveiting er. Varðandi stjórnsýsluréttinn eru allir þrír síðustu matvælaráðherrar að brjóta almennar málshraðareglur og ljóst að ómálefnaleg sjónarmið eru að ráða för.

Mér finnst í besta falli stórundarlegt að nú þegar íslenska ríkið tekst á við gríðarstór verkefni, svo sem útgjöld vegna náttúruhamfara í Grindavík, kjarasamninga sem koma eiga böndum á verðbólgu og almennt vaxandi kröfu um eflingu velferðarkerfisins, að embættismenn með ráðherra í broddi fylkingar skuli vera að bregða fæti fyrir eina af gömlu og gildu atvinnugreinum okkar. Hvaða skoðun sem menn annars hafa á hvalveiðum almennt, er það niðurstaða Alþingis að hvalveiðar skuli leyfðar, í það minnsta þar til annað verður ákveðið.

Nú ætla ég að leyfa mér bjartsýni og vona að samhliða því að við fögnum sumri eftir langan vetur muni Kristjáni Loftssyni og hans fólki veitt leyfi til að undirbúa hvalvertíð. Hefja veiðar og vinnslu og færa milljarða króna inn í þjóðarbúið. Við eigum það einfaldlega skilið að fólk fái að stunda þá vinnu sem það vill, enda segir stjórnarskráin allt sem segja þarf um það.

Magnús Magnússon

Ráðherrar og stjórnarskráin