Fyrir ríflega tveimur áratugum var landinu skipt niður í þau kjördæmi sem nú eru. Alls eru kjördæmin sex og ræðst afmörkun þeirra af mörkum einstakra sveitarfélaga að undanskildu því að höfuðborginni er skipt eftir Miklubrautinni í tvö. Landfræðilega nær Norðvesturkjördæmi yfir um þriðjung flatarmáls landsins og hin tvö landsbyggðarkjördæmin nánast allt sem þá stendur eftir.

Allt frá því áður en síðasta kjördæmabreyting tók gildi árið 2003 hefur hún verið umdeild. Háværastar gagnrýnisraddir hafa verið frá þeim sem telja þegnum landsins mismunað með ójöfnu atkvæðavægi. Sérstakt ákvæði er engu að síður í lögunum sem leiðréttir fyrir slíku og af þeim sökum erum við íbúar í NV kjördæmi nú að missa einn þingmann til Suðvesturkjördæmis. Það er ekki vegna þess að íbúum hér hafi fækkað, heldur vegna þess að hlutfallslega of margir búa í Suðvesturkjördæmi, eða Kraganum svokallaða. Það semsé er að fara að fækka um einn þingmann á okkar stóra landshluta og verða þeir alls sjö á fullveldisdaginn næsta. Ef maður veltur fyrir sér afleiðingum þeirrar breytingar mun það væntanlega þýða að enn minna eftirsóknarvert verður að bjóða sig fram til þingsetu fyrir íbúa í Norðvesturkjördæmi. Í kjördæmi sem frá upphafi hefur verið bastarður. Skoðum þetta aðeins.

Innan Norðvesturkjördæmis eru þrjú fyrrum kjördæmi, þ.e. Vesturland, Vestfirðir og Norðurland vestra. Þau skiptast síðan niður í fjölmörg sveitarfélög og héruð sem ekki einvörðungu eru ólík að gerð og eiginleikum, heldur bókstaflega gjörólík. Þá má finna fjölmörg dæmi þess að hagsmunir íbúa þessara svæða skarast innbyrðis. Því er ákveðinn ómöguleiki fólginn í því fyrir einn og sama þingmanninn að tala fyrir hagsmunum t.d. laxeldis í sjó á Vestfjörðum annars vegar og svo hlunnindabænda á Vesturlandi og Norðurlandi vestra hins vegar. Auðvelt er að sjá að miklir hagsmunir eru í húfi, en þeir stangast algjörlega á hvorn annan. Af handa hófi gæti ég svo nefnt sem dæmi gildandi reglur um sölu mjólkurkvóta. Selja má slíkan kvóta milli landshluta rétt eins og kvótann í fiski. Allir þekkja umræðuna um hvernig fór fyrir sjávarbyggðum þegar framsal kvóta milli landshluta var leyft. Nákvæmlega það sama er að gerast t.d. í kúabúskap þar sem sterkefnað kaupfélag í Skagafirði getur kinnroðalaust lánað bændum sínum vaxtalaus lán til uppkaupa á kvóta bænda annarra héraða. Eftir standa þau héruð berskjölduð og íbúar verða að finna sér eitthvað annað að gera. Sveitirnar jafnvel tæmast.

Vegagerðinni er skipt upp eftir landshlutum ekki ósvipað og kjördæmunum. Í gildandi fimm ára áætlun um nýframkvæmdir má sjá gríðarlega mismunun innan okkar Vestursvæðis eins og það er kallað. Talsvert margir milljarðar eru nú lagðir í vegagerð á Vestfjörðum, en Vesturland og Norðurland vestra skilið eftir sem eyðimörk. Jafnvel þó að umferð hér aukist hlutfallslega mest vegna þess að Vesturland er heitasta svæðið í ferðaþjónustu, þá skiptir það engu máli. Við sitjum uppi með ónýta vegi sem ekki einu sinni stendur til að gera lágmarks viðgerðir á.

Áfram mætti telja öfugsnúna agnúa þessa kerfis. Það hefur lengi verið deilt um kjördæmaskipan hér á landi. Fyrir nokkrum árum lágu tvö frumvörp fyrir um jöfnun atkvæðavægis sem bæði gengu út á stórfellda fjölgun jöfnunarsæta, en ekkert varð af slíku. Þá hefur verið lögð til fjölgun kjördæma. Í stað sex stórra kjördæma, kæmu til dæmis átta, tólf eða jafnvel fimmtán kjördæmi. Hvert þeirra hefði þrjá til sex þingmenn. Á móti yrði jöfnunarsætum fjölgað úr níu í tólf eða fimmtán. Ekkert hefur hins vegar orðið af slíkum breytingum og eftir sitja til þess að gera landstór en fámenn kjördæmi með sárt ennið – og þingmenn sem engan veginn geta komist yfir það verkefni sitt að rækta tengsl við kjósendur sína.

Nú verður kosið nýtt þing í lok þessa mánaðar. Ég ætla að leyfa mér að binda vonir við að breytt kjördæmaskipan verði eitt af þeim málum sem tekin verða á dagskrá á næsta kjörtímabili. Það er vissulega þörf á að við íbúar dreifbýlisins eigum betri möguleika á að koma brýnum hagsmunamálum á framfæri í gegnum þingmenn sem skilja hagsmuni okkar.

Magnús Magnússon

Ómöguleg kjördæmaskipan