Fjórtán stýrivaxtahækkanir í röð og há verðbólga er vissulega ástand. Það helgast að hluta til af því að við sem þjóð höfum ákveðið að nota krónu sem gjaldmiðil og haga efnahagsstjórnun okkar með tilliti til þess. Gjaldmiðillinn er vissulega einn þáttur hagkerfisins, sjálft stjórntækið. Óstöðugleiki sem fylgir smáum gjaldmiðli gerir það hins vegar að verkum að fyrirtæki og einstaklingar geta átt erfitt með að gera raunhæfar áætlanir um framtíðina. Á móti kemur að sveigjanleiki er kostur fyrir þá sem falið er að stýra hagkerfinu. Þegar illa árar geta þeir lækkað gengið þannig að útflutningsvörur verði samkeppnishæfari og hækkað vöruverð innanlands, sem neyðir fólk til að forgangsraða í innkaupum. Að sama skapi gerir það hagkerfinu kleyft að rétta fyrr úr kútnum. Ríki sem eru aðilar að sameiginlegum gjaldmiðli, eins og t.d. evru, geta hins vegar átt verulega bágt þegar illa árar. Við þekkjum sögur um staðbundin vandamál frá Grikklandi, Spáni og Ítalíu sem dæmi. Þessar þjóðir geta ekki notað gjaldmiðilinn til að rétta af kúrsinn og niðurstaðan er þá niðurskurður í opinberri þjónustu og rekstri og þrálátt atvinnuleysi.

Svo því til sé haga haldið fylgir því sá böggull skammrifi að ef við tækjum upp erlendan gjaldmiðil og vörpuðum fyrir róða þessum næstminnsta gjaldmiðli heims, myndum við um leið gera okkur háð einhverjum öðrum gjaldmiðli eða myntkörfu, þ.e. ákvörðunum stjórnvöldum annarra ríkja. Sá eða þeir gjaldmiðlar yrðu ekki tengdir Íslandi á neinn hátt. Við gætum því engin áhrif haft á gengi gjaldmiðilisins, hvorki fjármálaráðuneytið né Seðlabanki.

En erum við þá frjáls af því að hafa eigin gjaldmiðil, kynni einhver að spyrja. Núverandi ástandi á lánamörkuðum hér heima væri í augnablikinu best að lýsa sem sturlaðri vaxtabyrði. Fjórtán stýrivaxtahækkanir eru farnar að býta á kjör almennings og fyrirtækja. Sýnu verst hjá þeim sem eiga mikið skuldsett íbúðarhúsnæði, ungt fólk sem nýlega hefur fest kaup á húsum sínum. Í mörgum tilfellum er hægt að tala um forsendubrest hjá þessu fólki sem gert hefur allt samkvæmt bókinni eins og vel upp alinn og hlýðinn þegn þessa lands; komið sér upp þaki yfir höfuðið samhliða því að stunda vinnu, ala upp börnin sín og vera á allan hátt nýtir þegnar í þjóðfélaginu. Nú er svo komið að hjá mörgum heimilum duga ekki lengur venjulegar tekjur tveggja fyrirvinna til að standa undir húsnæðiskostnaði. Tekjur þeirra streyma sem aldrei fyrr til fjármagnseigenda sem aldrei í veraldarsögunni hafa grætt meira.

Greinilega eru sífellt fleiri að opna augun fyrir því að við óbreytt ástand í efnahags- og gjalmiðilsmálum verður vart unað. Í liðinni viku stigu tveir af forkólfum verkalýðshreyfingarinnar fram á sjónarsviðið með yfirlýsingar um að þeir væru hættir að að styðja að króna verði áfram gjaldmiðill okkar. Vilhjálmur Birgisson kallar eftir að erlendir aðilar verði fengnir til að kanna kosti og galla þess að taka upp annan gjaldmiðil. „Heimilum þessa lands hefur verið misþyrmt í formi okurvaxta og verðtryggingar eins lengi og elstu menn muna. Ekki einni einustu þjóð hefur dottið til hugar að koma svona fram við þegna sína eins og gert hefur verið hér á landi þegar kemur t.d. að þeirri grunnþörf hverrar fjölskyldu að búa í öruggu húsnæði á viðráðanlegum kjörum,“ sagði Vilhjálmur. Athyglisverð yfirlýsing í ljósi þess að nú er stutt í að sest verði við samningaborðið. Já, fórnarkosnaður við krónu er einfaldlega orðinn of mikill að mati þeirra sem kosnir eru til að verja kjör launafólks. Örmynt sem snýst um að þeir sem eiga peninga græði sífellt meira á kostnað þeirra sem skulda peninga á ekki lengur upp á pallborðið. Fólkið sem tekur allar sveiflurnar er búið að fá nóg.

Það verður kosið til Alþingis í síðasta lagi á þarnæsta ári. Ég er nokkuð viss um að fyrir þær kosningar verður tekist á um framtíð gjaldmiðils og um leið framtíð fólksins sem byggir þetta land. Gaman verður að sjá hvað stjórnmálaflokkarnir munu boða í þeirri umræðu.

Magnús Magnússon

Leiðari: Er króna of dýru verði keypt?