Framundan er þungur vetur í kjarasamningagerð. Á hinum almenna markaði renna margir samningar út eftir áramót. Í þeim aðstæðum sem ríkja nú, þar sem vextir og verðbólga er langt yfir öllum markmiðum og raunar velsæmi, er harla erfitt að sjá hvernig aðilar vinnumarkaðarins eiga að ná saman. Þegar aðstæður eru með þeim hætti að kauphækkun í dag verður gagnslaus eftir nokkrar vikur þegar verðbólga hefur étið hana upp. Launþegar græða nefnilega lítið á samningum sem verða á svipstundu að engu í óðaverðbólgu. Við tekur víxlhækkun launa og verðlags og allur stöðugleiki er rokinn út í veður og vind. Þegar þannig háttar er óhjákvæmilegt að ríkisvaldið verður að leggja sitt lóð á vogarskálina eigi að nást að semja. Umfram allt þarf að tryggja að kaupmáttur rýrni ekki, heldur aukist.

Auk almennra launþega eru fleiri samningar í óvissu. Bændur hafa til að mynda bent á að mæta verði gríðarlegum hækkunum sem orðið hafa á aðföngum til búrekstrar. Sama hvort það er fóður, áburður, rúlluplast eða fjármagnskostnaður; allt hefur hækkað svo mikið að forsendur búrekstrar eru hæpnar eða alls engar. Við svo búið hætta margir rekstri eða í besta falli rifa seglin. Fram hefur komið í fjölmiðlum að aðalkrafa Bændasamtakanna nú sé að í næstu búvörusamningum verði komið til móts við afkomubrest bænda afturvirkt frá 1. janúar og út samningastímann, eða til ársins 2026. Í kröfugerðinni segir að það vanti samanlagt um tólf milljarða króna í ýmsar búgreinar til að endar eigi að ná saman. Það er engin smáræðis tala í samanburði við hversu fáir bændur eru í raun eftir í landinu.

Það má vel velta því fyrir sér hvort væntanlegir samningar séu of seint á ferðinni. Skaðinn með því að bú hafa lagt niður starfsemi er þegar orðinn. Dregið hefur úr framleiðslu dilkakjöts um fimmtung á fimm árum, þannig að nú er útlit fyrir kjötskort þegar á næsta ári. Ég sé fyrir mér harmakvein heimila og matsölustaða þegar erfitt verður að leita aðfanga í þjóðarrétti á borð við hangikjöt, kótelettur eða kjötsúpu. Að óbreyttu styttist nefnilega í það. Í tilfelli kúabænda er hár fjármagnskostnaður líklega stærsta vandamálið. Menn hafa reynt til lengri tíma að styrkja framleiðslugrundvöllinn með kaupum á mjólkurkvóta og með byggingu stærri og fullkomnari fjósa. Við slíkar fjárfstingar hafa bændur þurft að taka lán rétt eins og önnur fyrirtæki þegar framkvæmt hefur verið, lán sem tekið hafa stökkbreytingum í samræmi við hækkun verðbólgu og stýrivaxta. Afurðaverðshækkanir sem þó hafa orðið, hrökkva því skammt.

Við sem þjóð verðum að vera duglegri að standa vörð um innlenda búvöruframleiðslu, annað er aumingjaskapur og í besta falli heimska. Ég get nefnt þjóðir á borð við Danmörk og Þýskaland sem eru miklum mun meðvitaðri um að neyta innlendrar framleiðslu umfram innfluttrar. Í þessum löndum þykir það sjálfsagðasti hlutur að styðja við sína bændur og úrvinnslugreinar.

En hér á landi horfir þetta ekki eins við og það er heimatilbúinn vandi. Hér hefur ríkisvaldið jafnvel stuðlað að innflutningi á búvörum með allskyns ívilnunum á tollum og undanlátssemi við heildsala og stórmarkaði. Fluttar eru í tonnavís inn vörur sem á engan hátt eru sambærilegar að gæðum, en fjárvana neytendur geta ekki annað en látið freistast til að kaupa. Ekkert er horft til þess þáttar hvernig varan er framleidd, aðbúnað dýra og annað í þeim dúr. Mér finnst kæli- og frystiborð verslana bera þess glöggt merki að alltof lítið hafi verið passað upp á innlenda framleiðslu. Enda eru slagorð á borð við „Kaupum íslenskt“ steinhætt að heyrast og íslenska fánaröndin má varla sjást til aðgreiningar. Nei, svo virðist sem við höfum ekki lengur manndóm í okkur til að verja það sem við sjálf erum að gera. Kannski erum við orðin svona yfirmáta alþjóðleg að það þyki sjálfsagt að flytja inn ástralskt kengúrkjöt, lambakjöt frá Nýja Sjálandi og hollenska tómata, bara af því það hentar kaupmanninum eða heildsalanum. Slíku háttarlagi breyta eingöngu neytendur með því að taka stöðu með innlendri framleiðslu.

Magnús Magnússon

Kaupum íslenskt!