Gleðilegt ár lesendur mínir og þökk þeim er lesið hafa fræði mín undanfarna kvartöld eða svo.

Hátíðarnar hafa löngum verið notaðar til að staðsetja ýmsa merkisviðburði mannsævinnar og Guðmundur Sigurðsson sendi vini sínum sem gifti sig á aðfangadagskvöld eftirfarandi heillaskeyti:

Ó, hvílík dýrð, er dagsins sól

í djúpið leitar heims um ból

og blómarós á brúðarkjól

oss boðar náttúrunnar jól.

Það geta nú samt ekki allir gift sig á aðfangadagskvöld. Engin von til að prestarnir næðu þeim afköstum þó þeir væru í akkorði. Reyndar eru ekki einu sinni nærri allir sem gifta sig yfirleitt. Sumir af áhugaleysi og aðrir vegna skorts á mótaðila. Um eina unga og staðfasta konu kvað Hjörtur Kristmundsson:

Þótt eflaust girnist meyjan mörg

margt sem lög og guðir banna

alltaf klýfur Ingibjörg

ólgusjói freistinganna.

Eitt árið enn hefur nú kvatt okkur hvernig sem á málið er litið. Að vísu er þessi nákvæma tímasetning áramótanna ekki nema mannleg ákvörðun en sólin er þó allavega tekin að hækka á lofti og það er eitthvað sem mannleg tækni fær engu um ráðið (ennþá að minnsta kosti). Jói i Stapa orti um áramót:

Eilífð skárar ævisvið

æpir ljár í grasi.

Þetta ár er útrunnið

eins og tár úr glasi.

Ekki er nú hægt annað að segja en haustið og veðurguðirnir hafi í heild sinni farið vel með okkur allavega í þessum landshluta en svolítill haustblær er nú á stöku Guðríðar í Austurhlíð:

Svellar að skörum, sölnar stör

svifar í förin hrímið.

Styttast svörin, stirðna kjör

staðnar á vörum rímið.

Og þá ekki síður á þessari eftir Stephan G. Stephansson:

Völlinn ríður veturinn

veðurblíðutregur.

Frosts og hríða faðirinn

fyrirkvíðanlegur.

Það er erfitt að spá og sérstaklega um framtíðina, var haft eftir þeim fræga spéfugli Storm Pedersen og vafalaust hafa margir fleiri látið sér eitthvað þvílíkt um munn fara. Hver sem er nú hinn raunverulegi upphafsaðili setningarinnar. Hlutirnir eru síbreytilegir og það sem einu sinni þótti fullkomlega öruggt er ekki talið það lengur og margar spurningar vakna enda sagði Gísli Ólafsson frá Eiríksstöðum:

Hér um stund ég staðar nem

stari spyr og svara

ég veit ekki hvaðan ég kem

né hvert ég er að fara.

Þó ég viti nú margt að eigin áliti hef ég aldrei náð að skilja afstæðiskenninguna til hlítar en samkvæmt henni er tíminn dálítið afstæður enda ber það saman við vísu Jóns í Árdal:

Tímans hraði ei var ör

er ég smár var drengur.

Núna með hans fleygiför

fylgist ég ei lengur.

Reyndar get ég þó huggað mig við að vera ekki eini maðurinn sem á í einhverjum vandræðum með þessa ágætu kenningu því einn góður og gegn stjórnmálamaður missti eitthvað í þá áttina út úr sér sem varð síðan til þess að Ragnar Ingi Aðalsteinsson lagði út af upplýsingunum með sínu lagi:

Þróunarkenningin gömul og grá;

nú getum við hent henni; loksins!

Því ljóst er að stórlega stangast hún á

við stefnuskrá Sjálfstæðisflokksins.

Eins og vonandi flestir vita enn var séra Matthías Jochumsson prestur á Akureyri á sínum tíma og að mér skilst heldur vinsæll sem slíkur. Þar að auki þjóðskáld og auðvitað nokkur upphefð að vera sóknarbarn slíks manns. Einhvern tímann las annar Matthías upp órímuð ljóð sín í útvarpið og varð það Páli Helgasyni yrkisefni:

Áður fyrr hér orti Matthías

sem almenningur feginn las og skildi.

Nú hér yrkir annar Matthías

sem enginn skilur – feginn þó hann vildi.

Á eftirstríðsárunum þegar átökin voru hvað mest milli þeirra sem ortu hefðbundið og svo hinna svokölluðu „atómskálda“ töldu margir þeirra að formið hefti hugsunina og kröfðust fullkomins frelsis í formi og orðavali. Það hafa nú ýmsir verið að tuða um þetta frelsi svo sem Íslendingar sem vildu fá frelsi undan Danakonungi og Palestínumenn á Gaza og margir fleiri. Á þeim tímum sem Íslendingar fluttu út hesta til vinnu í breskum kolanámum og pólskum ökrum meðal annars keypti Hermann heitinn Jónasson ótaminn fola sem slapp úr markaðsstóðinu. Einhverjar tilraunir voru gerðar til að temja þennan grip en gengu þó ekki fyrirhafnarlaust. Að minnsta kosti urðu þær tilefni þessara vísna Hermanns:

Einn ég barði ísafald

oft var kviður hálfur.

En yfir mér hafði enginn vald.

-Ég átti frelsið sjálfur.

Betra er að vera klakaklár

og krafsa snjó til heiða

en lifa mýldur öll sín ár

undir hnakk og reiða.

Hestabrask var á sínum tíma nánast viðurkennd íþrótt orðsins en misvinsælir urðu reyndar þeir sem færastir voru í listinni af þeim sem minna máttu sín á þeim vettvangi. Um Finnboga í Galtarholti var ort en ekki veit ég hvort það var í fullri alvöru:

Þótt ég kalli hann lygalaup

lastar enginn maður.

Hafði´ann oft við hestakaup

hræsni fals og smjaður.

Eins og ég hef áður minnst á og alþjóð er kunnugt hefur margt breyst á okkar ævi og það þó menn séu yngri en ég. Þegar ég var strákur voru púðurkerlingar nokkuð algengar um áramótin þó þær þekkist ekki nú orðið. Þá var líka oft rætt um okurlánastarfsemi sem fór þá frekar fram í „einkageiranum“. Rannveig Þorsteinsdóttir barðist nokkuð gegn okurstarfsemi á sínum tíma þó Seðlabankinn fái að fara sínu fram nú á dögum. Böðvar Guðlaugsson orti síðan „Rannveigar rímu fjárplógsbana“ og þar í þetta:

Inn í prúða okrarabúð

orða- spúði velling,

þung í úð, með þykkjusnúð

þrifleg púðurkelling.

Á sínum tíma gengu nokkur ljóðabréf á milli þeirra Jóns Sigurðssonar á Haukagili og Jóns Eyjólfssonar sem þá bjó á Háreksstöðum og eitt þeirra endar Jón Sigurðsson á þessa leið en ég tileinka hverjum og einum lesanda mínum persónulega en þó innan allra velsæmismarka:

Brags að lokum eina eg

ósk tilreiði hlýja;

Guð þér jólin gleðileg

gefi og árið nýja.

Dvínar kvásis dreyra foss

dvel ég í anda hjá þér

brennheitum svo bilti koss

á blessaðan munninn á þér.

Með bestu þökk fyrir lesturinn og ítrekuðum nýársóskum,

Dagbjartur Dagbjartsson

Hrísum, 320 Reykholt

S 435 1189 og 849 2715

dd@simnet.is

Hafði´ann oft við hestakaup; hræsni, fals og smjaður