Margir vöknuðu illa á sunnudagsmorgun þegar fréttir fóru að berast af því að eldgos væri hafið nærri byggð í Grindavík. Fyrri sprungan sem opnaðist þá um morguninn var eina 450 metra frá næstu húsum og strax voru vonir bundnar við að nýir varnargarðar myndu gera gagn. Sú varð og raunin. En í hádeginu sama dag opnaðist önnur sprunga sem einungis var nokkrum tugum metra frá efstu húsum í nýja Hópshverfinu. Það tók hraunið úr þeirri sprungu innan við klukkustund að ná til fyrsta hússins og fyrir kvöld var ljóst að þrjú hús færu undir.

Sjálfur var ég í vinnunni á sunnudaginn, en skal fúslega viðurkenna að mér gekk afar illa að eira við fréttskrif sem tengdust Vesturlandi. Þegar ógn stafar að fólki í okkar litla samfélagi sem Ísland í raun er, þá lætur það engan ósnortinn. Íslendingar eru svo háðir duttlungum náttúruaflanna að mann setur hljóðan við minna tilefni en þetta. Sem betur fer búum við svo vel að hér eru færir sérfræðingar að störfum til að spá fyrir um veður og duttlunga móður Jarðar. Við skynjuðum það vel á fréttum frá því í síðustu viku að mönnum var ekki rótt þegar björgunarsveitir, og annað sérhæft fólk til að síga í sprungur og gjár, leitaði manns sem saknað er í Grindavík. Aðstæður til leitar þar voru vægast sagt erfiðar enda dvaldi hver björgunarsveitarmaður ekki nema korter í senn ofan í sprungunni. Á sama tíma vissu menn að órói var í jörðinni og eldgoss var hreinlega vænst. Það leið ekki nema hálfur annar sólarhringur frá því að leitinni var formlega hætt og þar til byrjaði að gjósa.

Engum blöðum er um það að fletta að framundan eru gríðarlega erfiðir tímar fyrir allt samfélagið í Grindavík, þessum blómlega bæ. Smám saman eru allir að gera sér grein fyrir því að samfélagið verður aldrei það sama og það var. Yfirsálfræðingur hjá Heilbrigðisstofnun Suðurnesja, sem sjálf býr í Grindavík, orðaði þetta afar vel í samtali við fréttavef Vísis á mánudaginn þegar hún sagði: „Það sem er mesta sorgin er að við erum að syrgja samfélagið okkar, fólkið og hópinn okkar hér í Grindavík. Það er kannski það sem er framundan hjá okkur. Hvort maður flytji þarna einhvern tímann aftur er eitthvað sem maður er ekki að ná alveg utan um núna,“ sagði Inga Guðlaug Helgadóttir. Þarna rammar hún svo einkar vel inn það sem margir eru að hugsa, en fáir þora enn að ræða opinberlega.

Okkar færustu sérfræðingar á sviði jarðvísinda hafa bent á að jarðhræringar þessar á Reykjanesi og gosórói sem þeim fylgir er einungis byrjunin á löngu tímabili, jafnvel sem telja þarf í öldum. Sagan kennir þeim það. Þetta ástand, að gjósi með sáralitlum fyrirvara, er því raunveruleiki sem við verðum að sætta okkur við, samanber að innan við mánuður leið nú frá því síðast gaus á svipuðum slóðum. Næst getur hraun hæglega komið upp inni í byggð, eða á Krísuvíkursvæðinu, eða þess vegna í sjálfu Svartsengi, það veit enginn með vissu. Okkur Íslendingum er nauðugur sá kostur að sætta okkur við að þetta ástand er komið til að vera.

Mikið mun mæða á ráðamönnum þjóðarinnar við að leysa sem allra best úr þeim aðstæðum sem upp eru komnar. Við getum huggað okkur við að núverandi ríkisstjórn hefur sýnt í verki að hún vinnur best í krísustjórnun, þegar mikið liggur við. Þá virðast menn helst geta lagt til hliðar dægurþras og pólitíska agnúa á stjórnarheimilinu. Þar vísa ég til dæmis til hins erfiða kóvid tímabils þar sem stjórnin sýndi festu en samt auðmýkt og lét færustu sérfræðinga um að taka helstu ákvarðanirnar. Nú er verkefnið jafnvel enn stærra og flóknara en sóttvarnaraðgerðir á tímum heimsfaraldurs. Það blasir við að leysa þarf 1.600 fasteignaeigendur í Grindavík undan þeirri óvissu sem þeir nú búa við. Eignir þeirra eru verðlausar og það verður t.d. bið á því að barnafólk flytji inn í bæ sem er þversprunginn. Þar sem ekki er óhætt að vera, hvað þá að ganga milli húsa. Það er stjórnvalda að eyða sem fyrst öllum vafa um hvað verður um þessar eignir þannig að fjölskyldur sundrist ekki af þeim sökum að fjárhagsaðstæður yfirtaki allt, nóg eru verkefni þessa fólks samt. Nú þarf tafarlaust að setja lög sem heimila uppkaup á öllum fasteignum í Grindavíkurbæ. Eigendur fái val um að selja þær, óháðir fasteignasalar verði fengnir til að meta markaðsvirði þeirra miðað við eðlilegar aðstæður. Í framhaldinu getur fólk hafið nýtt líf með hreint borð, án nokkurra kvaða eða skulda sem stofnað hefur verið til út af þessum eignum. Fólk fengi í það minnsta val um að ráða sjálft búsetu sinni. Ég sendi að endingu hlýja strauma og kveðjur til allra íbúa í Grindavík.

Magnús Magnússon

Eyða þarf óvissunni