Árið 1994 sameinuðust sveitarfélögin vestast á Snæfellsnesi undir heitinu Snæfellsbær. Síðar varð Borgarbyggð til í Mýrasýslu og Eyja- og Miklaholtshreppur og Dalabyggð við sameiningar. Borgarfjarðarsveit varð til, en er það ekki lengur og Hvalfjarðarsveit myndaðist úr fjórum hreppum sunnan Skarðsheiðar. Rætt hefur verið um sameiningu sveitarfélaga á Snæfellsnesi um nokkurt skeið og nýverið sameinuðust Stykkishólmur og Helgafellssveit í Sveitarfélagið Stykkishólm. Hér er ekki allt upp talið af myndun nýrra sveitarfélaga á Vesturlandi á síðustu áratugum.

Sveitarfélög eru stjórnsýslueiningar sem bera nafn. Í sveitarstjórnarlögum segir: „Sveitarstjórn ákveður nafn sveitarfélags og skal nafnið samrýmast íslenskri málfræði og málvenju.“ Árið 1998 skrifaði Ari Páll Kristinsson grein í Morgunblaðið um þetta. Hann var þá formaður örnefnanefndar og vakti athygli á því að orðið málvenja væri fjarri því merkingarlaust. Forðast skyldi að ný heiti stjórnsýslueininga útiloki, þrengdi að eða raskaði merkingu eða notkun rótgróinna heita. Megin atriðið væri að virða íslenska málvenju; menn þyrftu að átta sig á eðlislægum mun á heitum stjórnsýslueininga og landsvæða.

Sveitarfélögin á Vesturlandi hafa flest orðið til úr eldri stjórnsýslueiningum. Heiti sumra þeirra höfðu verið málvenja um aldir og því öðlast örnefnamerkingu, svo sem Hraunhreppur og/eða Álftaneshreppur. Á öðrum svæðum nefndust svæði eftir landslagi, svo sem Norðurárdalur eða Hvítársíða. Nöfn landsvæða eða byggðarlaga ættu hvorki að þurfa að breytast né leggjast af með tilkomu nýs stjórnsýsluheitis og taka ber fullt tillit til örnefna.

Örnefni eru vissulega ekki alltaf rökrétt, en þau eru málvenja. Fyrir sameiningarnar var talað um Snæfellsnes, Dali, Borgarfjörð og Mýrar, Hvalfjörð, Borgarfjörð sunnan Skarðsheiðar, Andakíl, Miðdali og Leirársveit. Eitt fegursta örnefnið finnst mér þó vera Undir jökli sem á við ysta hluta Snæfellsness.

En við erum farin að gleyma. Æ sjaldnar er nú talað um Borgarfjörð eða Ólafsvík, en oftar um Borgarbyggð og Snæfellsbæ. Dalabyggð heyrist oftar en Dalir sem staðarheiti. Nýverið birtist í fjölmiðlum frétt um meinta vanrækslu hrossa í Borgarbyggð og á öðrum stað var skrifað um hafnir í Snæfellsbæ þótt ókunnugir væru mun líklegri til að kannast við örnefnið Ólafsvík en heiti sveitarfélagsins. Nýverið kom fram í fréttum að íbúum hafi fjölgað í Suðurnesjabæ, en fáir vita hvar mörk hans eru. Sandgerði og Garður eru hins vegar hugtök og jafnvel Miðneshreppur. En Keflavík heyrist æ sjaldnar, oftar er talað um Reykjanesbæ, sem er sveitarfélagið sem Keflavík tilheyrir.

Í umræðunni um mögulega sameiningu Skorradalshrepps og Borgarbyggðar hefur sú spurning komið fram hvað nýtt sameinað sveitarfélag myndi heita. Það skiptir ekki máli ef heitið verður bara notað yfir stjórnsýsluna. En það er meginmál ef nota á nýja heitið sem örnefni. Borgarfjörður? Nei, útilokað, því Kolbeinsstaðahreppur er hluti af einingunni og tilheyrir Snæfellsnesi.

Best væri ef fólk hætti að rugla saman stjórnsýsluheitum og örnefnum. Hversu stolt sem við erum af sveitarfélögum okkar eiga heiti þeirra ekki að koma í stað rótgróinna örnefna.

Guðrún Jónsdóttir, Borgarnesi

Ekki ruglast – leiðari