Ríkisstjórn sú sem nýverið tók við völdum hafði það meðal fyrstu verka sinna að óska eftir tillögur frá almenningi, fyrirtækjum og félagasamtökum um hvar leita megi hagræðingar í opinberum rekstri. Viðbrögðin létu síst á sér standa og tæplega fjögur þúsund tillögur bárust. Margir kusu að koma fram undir nafnleynd og vissulega voru tillögurnar sem bárust misjafnlega ítarlegar og efnismiklar. Sumt eins og hvert annað raus, ef svo má segja, meðan aðrir lögðu metnað í framsetningu, efni og innihald. Fyrirfram ákvað ríkisstjórnin að leita á náðir gervigreindar til að vinna úr tillögunum nothæft vinnuplagg. Hvað svo gerist á eftir að koma í ljós. Kannski var þetta aðgerð sem líta á vel út fyrir augað, kannski er full alvara á bakvið þetta framtak.

Vissulega er það brýnt að hið opinbera leiti hagræðingar í rekstri. Ekki síður en stjórnendur fyrirtækja og heimila þurfa ætíð að gera. Velta við hverri krónu. Þetta er beinlínis lífsnauðsynlegt sérstaklega í ljósi þess að undanfarin ár hefur ríkissjóður verið rekinn með umtalsverðum halla. Því veldur m.a. stórkostlegur kostnaður vegna Kóvid, hamfarirnar í Grindavík, en að auki fjölmargir aðrir þættir. Sterkar vísbendingar eru nefnilega um að ekki hafi verið leitað ráðdeildar í opinuberum umsvifum og víða megi milljarðana spara án þess að gæði þeirrar lögbundnu þjónustu sem ríkið vissulega á að veita skerðist sem nokkru nemur, jafnvel ekkert.

Síðustu tvær vikur eða svo hef ég haft það sem dægrastyttingu að kíkja inn á samráðsgátt stjórnvalda og lesa sumt af því sem fólk hefur fram að færa. Oft hefur mig langað að stinga niður penna, en ákvað þó að sleppa því. Taldi ekki farsælt fyrir ritstjóra á héraðsfréttamiðli að blanda sér í umræðuna. Nógir aðrir voru líka til þess og margir sem höfðu skilað af sér einhverju svipuðu og mér bjó í brjósti.

Meðal umsagnaraðila voru Samtök atvinnulífsins (SA) sem skiluðu inn ábendingum um sitthvað, meðal annars rekstur opinbers fjölmiðils, en þó voru þau fyrst og fremst að benda á þróun launa og fríðinda hjá hinu opinbera í samanburði við einkageirann. Vissulega má færa fyrir því rök að efnisleg verðmæti verða fyrst og fremst til hjá einkafyrirtækjum. SA bentu á að annar stærsti kostnaðarliður íslenska ríkisins væru laun. Samtökin benda á að launaþróun á Íslandi undanfarna áratugi hefur ekki verið í takti við innistæðu. „Meta þarf réttindi og skyldur opinberra starfsmanna til launa, samræmi í réttindum og skyldum opinberra starfsmanna við það sem gengur og gerist á almennum vinnumarkaði eykur skilvirkni og jafnar samkeppnisstöðu milli almenna og opinbera markaðarins,“ segir m.a. í umsögn SA.

Mér finnst gott að heildarsamtök fyrirtækja í landinu bendi á það sem gerst hefur á síðustu árum. Sú var tíðin að opinberar stofnanir greiddu heldur lægri laun en einkageirinn, en starfsfólk hins opinbera tók mismuninn út í formi betri lífeyrisréttinda, ríkara orlofs og með ýmsu öðrum móti. Þá var og er starfsöryggið vissulega meira hjá ríkinu. Á undanförnum árum hefur þetta hins vegar breyst að hluta til. Opinberir starfsmenn hafa vissulega ennþá fríðindi umfram starfsfólk í einkageiranum, en launin hafa hlutfallslega hækkað meira hjá hinu opinbera. Af þeim sökum leitar fólk nú í vaxandi mæli í örugga skjólið hjá hinu opinbera og einkageirinn missir frá sér hæft fólk. Þessi þróun er algjörlega úr takti við það sem er að gerast í okkar samanburðarlöndum. Mér finnst alveg með ólíkindum að þessi þróun hefur gerst á vakt þeirra flokka sem síðast stýrðu landinu.

Ég bind vonir við að þegar gervigreindin verður búin að kafa ofan í allar þær fjögur þúsund tillögur sem bárust um sparnað í ríkisrekstri, að út úr því komi að þetta sé stærsta vandamálið. Við erum með of margt fólk í störfum fyrir hið opinbera en of fáa starfsmenn hjá einkafyrirtækjum sem eru nú skattlögð upp fyrir rjáfur þannig að þau eiga ekki séns í baráttunni um starfsfólk.

Magnús Magnússon

Baráttan um starfsfólkið