Fyrrum sveitungi minn er nú í embætti fjármálaráðherra í ríkisstjórninni. Geðþekkur maður sem ég trúi að vilji vel þegar hann talar fyrir lægri ríkisútgjöldum, koma verði böndum á verðbólgu og lækka vexti. Síðartöldu atriðin eru í mínum huga lykilþættir til að hér verði að nýju lífvænlegt að búa, einkum fyrir skuldsett yngra fólk. Ráðherrann lagði á mánudaginn spilin á borðið þegar hann kynnti fjárlagafrumvarp næsta árs. Það kennir ýmissa grasa. Meðal annars er nú boðað að frá og með árinu 2027 verði fellt úr gildi ákvæði sem verið hefur frá 2011 um samsköttun hjóna og sambúðarfólks. Þetta var boðað í vor en dagaði upp í málþófi líkt og fjölmargt annað, en verður tekið upp að nýju.

Eitt af markmiðum ríkisstjórnarinnar er að bæta skattskil, loka glufum og fækka undanþágum í skattkerfinu. Þessi ívilnandi regla um samsköttun hjóna og sambúðarfólks komst í lög um tekjuskatt og til framkvæmda við álagningu opinberra gjalda árið 2011. Þetta á við í þeim tilvikum þegar annar einstaklingurinn er í efsta tekjuskattsþrepi en hinn nær ekki á sama tíma að fullnýta lægri tvö þrepin. Reglan heimilar þannig tilfærslu á tekjum úr efsta þrepinu niður í lægri tvö þrepin. Eftirgjöf ríkissjóðs vegna þessarar reglu nam um 2,7 milljörðum króna á tekjuárinu 2023 og er gert ráð fyrir að ríkið verði af fjórum milljörðum á þessu ári. Nú skal girða fyrir þetta. Samkvæmt álagningargögnum Skattsins eru um 6% einstaklinga sem eiga kost á samsköttun. Ívilnunin nær því til lítils hluta þeirra sem eru á skattskrá en þar af eru það yfir 80% karlar sem nýta ónýtt miðþrep maka eða sambúðaraðila.

Afnám samsköttunar hjóna og sambúðarfólks mun hafa veruleg áhrif á það sambúðarfólk sem nýtt hefur þessa leið. Í fjölmörgum tilfellum er annar einstaklingurinn útivinnandi, til dæmis langdvölum á sjó, flugstjórar og fjölmargar aðrar starfsséttir. Hinn aðilinn í sambúðinni er þannig sá sem er heima og gætir bús og barna. Oftast er það konan, samanber hlutfallið hér að ofan, þótt dæmi séu vissulega um hið gagnstæða. Það kemur svo í hlut viðkomandi að sækja og skutla vegna skóla, íþrótta- og tómstundastarfs barnanna eða sinna þeim heima í veikindum. Svo er það nýjasta í rekstri leikskóla því í sumum sveitarfélögum er farið að hvetja til þess að börn séu skemmri tíma á leikskólum en hefðbundna átta tíma. Það gera sveitarfélögin til að spara fjölgun starfsmanna m.a. vegna styttingar vinnuvikunnar. Jafnvel er farið að umbuna sérstaklega þeim foreldrum sem kaupa 60% eða innan við það leikskólavist fyrir börnin sín. Þetta gerir að verkum að það foreldrið sem er heima til að sinna þessum störfum á erfitt með að sækja fullt starf á vinnumarkaði, nema borga miklu hærri leikskólagjöld. Til að mæta þessu hafa foreldrar gjarnan brugðið á það ráð að velja styttra leikskólapláss fyrir börnin sín og það sem er tekjuhærra bætir þá við sig t.d. einni eða tveimur aukavöktum til að vega upp tekjutap heimilisins. Nú sér fyrir endann á þessu.

Í ljósi þess að þetta er ekki í fyrsta skipti sem ríkisstjórnin boðar afnám samsköttunar hjóna, gerðist líka í vor, er ég hugsi yfir því hvað verkalýðsforingjar hafa lítt mótmælt þessu. Persónulega finnst mér það gríðarlegt sanngirnismál að þessi jöfnun á skattbyrði hærra launaðs í sambúð, við þann sem skerta möguleika hefur til atvinnuþátttöku, verði áfram í gildi. Ekki síst í tilfellum sjómanna og annarra sem sækja vinnu langdvölum fjarri heimili. Fjölmörg dæmi þekkjum við frá fyrri tíð þegar sjómannskonan var heima, sá um börnin og allan heimilisrekstur meðan karlinn var á sjó. Þessar konur voru í besta falli í hlutastarfi og öfluðu minni tekna til heimilisins, gátu það einfaldlega ekki. Þessar konur áttu þar að auki sáralítinn lífeyrissjóð þegar á efri árin kom. Því er það mikið sanngirnismál að hjón og sambýlisfólk semji um að jafna lífeyrisrétt sinn, en slíku þarf að ganga frá áður en annaðhvort nær 65 ára aldri. Við slíkan samning deilast réttindin til helminga í báðum tilfellum. Deyi sá einstaklingur á undan sem á hærri lífeyrisréttindi en hinn, græðir sá réttindalægri, en svo er það reyndar öfugt. Þetta er því ákveðið réttlætismál hvernig sem á það er litið, sérstaklega ef fólk hefur verið í sambúð lengi. Á sama hátt ætti ríkið ekki að gera þessum hópi þjóðfélagsins erfiðara fyrir.

Magnús Magnússon