Í vikunni steig ég mín fyrstu skref í námi sem ég er að hefja í Þýskalandi. Námið er mjög alþjóðlegt, við erum 35 nemendur frá 21 landi. Eitt af okkar fyrstu verkefnum var hópaverkefni. Við vorum sex í hóp og áttum að ímynda okkur að við værum geimfarar og að við hefðum brotlent á tunglinu. Við gátum tekið með okkur 15 hluti í ferð okkar að móðurskipinu sem var í 200 mílna fjarlægð og áttum við að númera mikilvægi þeirra frá 1 og uppí 15. Nú reyndi á færni hópsins að velja rétta hluti til að eiga möguleika á að lifa ferðalagið af. Seinna var listi okkar borinn saman við sama lista frá NASA.

Í svona aðstæðum er forgangsröðunin einföld, þú velur fyrst þá hluti sem þú þarft til að eiga möguleika á að halda lífi; súrefni, vatn og mat. Því næst tekur þú með hluti sem gætu komið að notum og að lokum hálfgerðan óþarfa. Eftir þetta verkefni borðum við hádegisverð. Ég sat við hliðina á dreng frá Honduras. Ég hjó eftir því að hann lokaði augunum í um hálfa mínútu áður en hann mataðist og þagði á meðan. Hann var að þakka fyrir matinn. Ég spurði hann ekki hvort hann væri að þakka Guði fyrir matinn, það skipti ekki máli í þessu samhengi, hann var þakklátur fyrir að fá að borða. Fyrir framan hann var fremur ógirnileg mötuneytiskássa. Hann var engu að síður mjög ánægður með máltíðina.

Þetta tvennt tengdi saman hluti sem ég hef velt fyrir mér uppá síðkastið. Eftir því sem ,,velmegun okkar” verður meiri því fjarlægari verðum við grunnþörfum okkar til að lifa af. Það er býsna algengt á vesturlöndum. Neysla fólks þar er gríðarleg. Fólk vinnur og vinnur til að kaupa og kaupa. Staðalbúnaður vesturlandabúa eru nokkrar gerðir af tölvum, snjallsími, góður bíll, flott íbúð og torðfullur fataskápur sem lítil þörf er á. Þetta þarf svo allt að uppfæra reglulega. Fáir virðist gera mikla athugasemd við hagnað þeirra fyrirtækja sem framleiða þessar vörur og selja, jafnvel þótt hagnaðurinn hlaupi á tölum sem hinn venjulegi borgari skilur í raun engan veginn.

Upp eru komnar kynslóðir sem bera lítið skynbragð á hvað þarf til að framleiða matvæli. Maturinn á bara að vera til í búðunum og á að kosta sem allra minnst. Þessi þróun hefur smám saman gerst með fólksflutningum úr sveit í borg. Þetta er að vissu leyti eðlilegt skilningsleysi enda getum við ekki verið sérfróð um alla skapað hluti í því samfélagi sem við höfum búið okkur til.

Flestar þjóðir líta svo á með neytendastyrkjum, sem oftast eru kallaðar niðurgreiðslur til bænda á Íslandi, megi halda niður matvælaverði og minnka margföldunaráhrif prósentuálagningar milliliða og smásala. Þannig megi bjóða þegnum þjóða matvæli á viðráðanlegu verði, óháð stöðu og tekjum. Það er nefninlega svo að matvæli teljast til frumþarfa, þau eru neðst í píramítanum. Það er því hverri þjóð mikilvægt að tryggja sínu fólki aðgang að góðum kosti. Fólk neytir mikið af matvælum og tekur því sem sjálfsögðum hlut. En aðgangur að matvælum er ekki sjálfsagður hlutur. Ég tala nú ekki um hollum matvælum sem framleiddar eru við strangar kröfur og góð skilyrði upp til hópa. Ef veröld okkar myndi taka stakkaskiptum, sem oft hefur gerst í mannkynssögunni, yrði hver þjóð matvælaframleiðslu sinni fegin.

Þegar fólk á bíl, snjallsíma, tölvu, húsnæði, aðgang að góðu heilbigðis- og menntakerfi og stöðugan aðgang að hollum matvælum má segja að fólk hafi það orðið ansi gott, líklega betra en 70-80% þegna þessa heims. Slíkt fólk á það til að gleyma að þakka fyrir það sjálfsagða. Þegar fólk líkir nýjum búvörusamningum við glæpsamlegan gjörning, ríkisstyrktu dýranýði og ég tala nú ekki um, ber það saman sem ,,sambærilegan kostnað” og Icesave reikninginn sem átti að senda þjóðinni, mætti segja að fólk sé orðið virkilega veruleikafirrt. Þetta atferli minnir mig á öskrandi ofdekraðan krakka í sandkassa sem stendur á blístri eftir sælgætisát og videogláp. Forsvarsmenn nokkurra stofnana og fyrirtækja tala eins og neytendastyrkir ríksins til matvælaframleiðslu, frumþarfaframleiðslu, séu peningaustur í þvælu líkt og vaxtagreiðslur vegna Icesave. Þessir sömu menn telja sig svo sjáfskipaða hagsmunagæsluaðila þjóðarinnar. Þeir vilja flytja inn matvæli og skila þannig ódýrari matvöru í verslanir. Þau matvæli eru að vísu niðurgreidd af þegnum annarra ríkja, en það skiptir þá ekki máli. Þessir sömu aðlilar myndu síðan hagnast lítið sem ekkert á þessum innflutningi vegna góðmennsku sinnar.

Hver ætli raunkosnaður þessara matvæla sé þegar allt er tekið inn í myndina? Flutningur á vöru, álag á náttúru vegna þeirra flutninga, náttúruvernd yfir höfuð, fyrrum aðstaða dýranna sem væru á disknum okkar, sýklalyf sem notuð voru, varnarefnin sem notuð voru á plönturnar? Hverjar eru aðstæður, kaup og kjör fólksins sem vinnur á þessum búum, tryggingar og réttindi þeirra? Hefur þetta fólk aðgang að öllum þeim forréttindum sem við höfum aðgang að? Breytir það kannski engu? Viljum við bara ódýrari mat svo við getum keypt meira af öðru skemmtilegu dóti sem skiptir máli í lífsgæðakapphlaupi vesturlandabúa?

Ættum við kannski að vera örlítið þakklát? Þakklát fyrir að borða hollan mat þegar okkur sýnist, þakklát fyrir að þurfa ekki að hafa áhyggjur af öðru, þakklát fyrir að að landbúnaður á Íslandi skilar 11.000 störfum og er lykilatriði í að halda byggð í landinu, sem aftur er lykilforsenda fyrir þeirri uppbyggingu á ferðaþjónustu sem malar nú gull fyrir okkur. Honum yrði a.m.k. hampað, stjórnmálamanninum sem gæti barið sér á brjóst fyrir að skapa þennan fjölda starfa.

Það er hinsvegar annað mál hvort ég sé sammála búvörusamningum í heild sinni, stöðu MS á markaðnum, afnámi kvótakerfis o.s.fv. Líklega þyrfti ég að skrifa annan pistil um skoðun mína á því máli. Eitt er þó víst að bóndinn, sem er neðstur er í píramítanum, ríður seint feitum hesti, klyfjuðum gróðaseðlum frá þessum samningum. Það er þó einkum vegna þess að hann stundar frumframleiðslu og krafa okkar veruleikafirrtu neytendanna er sú að frumframleiðsla eigi að kosta sem minnst. Við tímum ekki að borga raunkostnað fyrir mat. Við viljum nota peninginn í annað og ,,mikilvægara”. Við viljum borga fúlgur fjár fyrir ónauðsynlega hluti og kærum okkur kollótt yfir verðlagningu á þeim vörum. Krafan kemur s.s. upphaflega frá okkur, neytendum, af því okkur þykir það sjálfsagt, við erum veruleikafirrt, fjarri upprunanum, með silfurskeið í munni.

Hondúrasbúinn áttaði sig hinsvegar á þeim forréttindum sem fólust í því að matast og mátti draga lærdóm að siðum hans.

 

Helgi Eyleifur Þorvaldsson, frá Brekkukoti