Ágæti lesandi!

Ég reikna með að einhverjir hafi séð að búið er fyrir nokkru að stækka og laga mikið í kirkjugarðinum að Borg á Mýrum. Þarna er í höfn löngu tímabær stækkun á garðinum sem er einn elsti kirkjugarður á Íslandi og þar með einn elsti greftrunarstaður landsins þó ekki séu allir slíkir í kristni. Að líkindum er stofnað til kirkjugarðs á Borg um sama leiti og kirkja er þar reist uppúr árinu 1000 þegar Þorsteinn Egilsson lét kirkju gera að Borg.

Þetta fyrirkomulag að jarðsetja fólk eftir dauðann er gjörð sem skilur okkur mannfólkið frá öðrum skepnum jarðarinnar umfram flest annað. Að koma látnum frá hinum lifandi getur jafnvel verið afar knýjandi í suðrænum löndum og þar sem trúarskoðanir hafa gert það að skyldu sem efalítið er komin af nauðsyn.

Við Íslendingar þurfum ekki alltaf að flýta okkur mikið en högum þessu frekar eftir hentugleikum og reynum að aðlaga athöfnina þeim lifandi fremur en þeim látnu.

Þetta er allt gott og blessað en nú kem ég að því sem mig langar mest að ræða um og það er þetta með að kalla greftrunarstaðina kirkjugarða. Að fornu var engin þörf á að hafa annað orð um þessa staði en kirkjugarða enda voru allir kristnir eða a.m.k. í orði kveðnu enda ekki frelsi um skoðanir og jafnvel gat verið hættulegt að viðra aðrar skoðanir en kirkjan studdi. Í dag er þetta breytt og nú eru hér saman komnir æði margir trúarhópar og ýmsir siðir enda ríkir trúfrelsi sem bundið er í stjórnarskrá hversu sáttir eða ósáttir menn eru við það. Vegna þess einmitt að trúfrelsið er í dag talið sjálfsagt þá ættum við að telja jafn sjálfsagt að allir trúarhópar geti jarðsett sína látnu með sömu virðingu og þeir sem til Þjóðkirkjunnar teljast og raunar held ég að ekki sé fyrirstaða við slíkt frá Þjóðkirkjunni. Þetta nafn á jarðsetningarstaðnum gæti hinsvegar orðið viðkvæmara mál og er það í sjálfu sér ekki óskiljanlegt.

Persónulega finnst mér það vera sanngirnismál að taka öllum vel og reyna frekar að liðka til með fólki en að setja steina í götu þess og því held ég að það gæti verið ágætt að breyta nafni á kirkjugörðum og kalla þá legstaði eða grafreiti þar sem allir gætu hvílt í friði þó einhverjar trúarskoðanir hafi kannski verið mismunandi á meðan viðkomandi lifðu.

Og svo kemur upp í hugann reksturinn á þessum görðum okkar sem eru ótrúlega margir og liggja víða. Það er nefnilega ansi dýrt að halda svona kirkjugarði í þokkalegri hirðu svo ekki sé vansi að. Ég skil það vel að ættingjar séu ekki ýkja hrifnir af að koma í illa hirtan garð þar sem þeirra nánustu liggja en gera sér litla eða enga grein fyrir því að hirðing svona staðar er ekki lítið verk. Í sambandi við slíkt hefur mér stundum dottið í hug kvæði Tómasar Guðmundssonar, Hótel Jörð, þar sem sagt er frá því að flestum er vel tekið við komuna til lífsins en eitthvað minni glans yfir brottförinni. Á fæðingardegi er ekki spurt um kostnaðinn en útförina þarf að greiða og það á ýmsan hátt og síðan halda í horfinu á legstað í æði mörg ár. Flestir eru svosem búnir að greiða til samfélagsins í öll sín ár nánast en það dugar eiginlega ekki til þegar að endalokunum kemur. Nýburar eru svolítið líkir nýjum viðskiptamönnum í banka sem eru gladdir með allskonar bitlingum en þegar sjóðflæðið minnkar er ekki eins vel opin pyngjan. Og þetta veit ég nokkuð vel því að rekstur á kirkjugarði er svolítið líkt og að moka þurrum sandi í vindi þar sem kornin loða ekki vel saman og lítið verður eftir á skóflunni í enda sveiflunnar. Það væri hægt að gera þennan rekstur verulega ódýrari og með minni fyrirhöfn ef görðum væri steypt saman í rekstri þannig að ekki sé verið að vasast með örfáar grafir á hverjum stað sem gerir það illmögulegt að hafa samning um grafartökur og hirðingu.

Í raun er þetta sennilega hluti af því stóra vandamáli að kirkjusóknir í okkar dreifðu byggðum eru alltof litlar og fámennar. Fyrir minna en 100 árum voru margfalt fleiri búandi í dreifbýlinu og samgöngur erfiðar þannig að erfitt var að sækja kirkju um langan veg. Í dag hinsvegar er nánast hægt að aka á milli allra kirkna á Vesturlandi á einum degi. Hver sókn er orðin að örfáum sálum sem samt þurfa að standa að bæði kirkju og kirkjugarði líkt og var á meðan fólksfjöldi var margfaldur. Og á þeim tíma voru heldur ekki eins háar kröfur um hirðu kirkjugarða og nú er.

Ég hef átt því láni að fagna í þessu aukahlutverki mínu sem sóknarformaður að Borg að hafa getað virkjað fólk úr sókninni sem hefur komið og lagt til vinnu við endurbætur og snyrtingu í kirkjugarðinum. Ósérhlífið fólk sem mætti með verkfæri og viljann til að lagfæra í kringum liðna ættingja og nágranna. Svona starf er ekki sjálfsagt og alls ekki hægt að gera ráð fyrir því að ná saman virkum hópi en að Borg gekk þetta aldeilis frábærlega og gæti jafnvel orðið oftar miðað við undirtektir áður. Og annað höfum við að Borg verið ákaflega heppin með og það er einmitt aðgengi að viljugu fólki í sókninni sem hefur unnið við hirðingu og grafartökur þegar þurft hefur. Slíkt er þó greitt enda alltof mikið starf til að unnið sé launalaust. Ég held reyndar að rekstur á grafstæðum ætti að vera samfélagslegt og vera hluti af skyldum sveitarfélaga eða ríkis en ekki í höndum mýmargra mismunandi virkra smásókna. Við fæðumst orðið flest á sjúkrahúsi en förum í gröfina á eigin vegum ef svo má segja, en greiðum skatta þess í milli.

Svona sem niðurlag í þessu rausi mínu vil ég vekja fólk til hugsunar um hvort ekki sé orðið tímabært að stokka svolítið upp í þessu fyrirkomulagi okkar um kirkjur og grafstæði og færa það til nútímans svo auðveldara verði að standa að þessum málum svo að til sóma sé.  Samkvæmt svolítið skrýtinni skoðanakönnun sem gerð var fyrir u.þ.b. 10 árum síðan kom í ljós að meirihluti þjóðarinnar (þó ekki hafi kannski meirihlutinn tekið þátt í þessari könnun) vildi halda í Þjóðkirkjuna. Það segir samt ekki að ómögulegt sé að færa hlutina til nútímans og aðlagast betur aðstæðum. Og eins og ég sagði hér áður þá eru fleiri hópar til en sem tilheyra Þjóðkirkjunni og þeirra réttur er sá sami og okkar hinna.

Með vinsemd og virðingu,

Tungulæk síðsumars 2022.

Einar Óskarsson