Mögulega samband milli sýklalyfjanotkunar í landbúnaði og næmni fyrir veirunni

Norðmaðurinn Erik Martiniussen, blaðamaður og rithöfundur, skrifaði nýverið grein um Covid-19 og sýklalyfjaónæmi. Þar er að finna sláandi upplýsingar um sýklalyfjanotkun í landbúnaði. Skessuhorn birtir grein Eriks í lauslegri þýðingu Stefáns Magnússonar og Google, með góðfúslegu leyfi þeirra beggja. Það skal tekið fram að tölur sem birtast í greininni um fjölda smitaðra eru um tíu daga gamlar.

Um Kórónaveiruna

Rauntímatölur benda til þess að 6.000 manns hafa látist af völdum Covid-19 á Ítalíu á aðeins tveimur mánuðum. Há dánartíðni hefur valdið áhyggjum um allan heim, ekki síst í Noregi, en NRK notaði upplýsingarnar til grundvallar við að teikna upp verstu atburðarás fyrir Noreg. Margir hafa bent á að Ítalía hafi hátt aldursmeðaltal og að þetta gæti verið ein af orsökunum fyrir hárri dánartíðni. En það er langt frá því að vera aðalástæðan. Auk faraldursins sem kom yfirvöldum í opna skjöldu, hefur undirliggjandi sýklalyfakreppa á Ítalíu, gert ástandið enn verra. Banvæn blanda af ónæmum bakteríum og Covid-19 getur verið orsök fjölda dauðsfalla á Ítalíu. Ástæðan er sú að margir sem nú smitast af kóróna (sars-cov-2) á Ítalíu deyja líklega ekki af vírusnum sjálfum, heldur af völdum bakteríusýkinga af völdum ónæmra örvera. Hvernig er þetta í pottinn búið?

Bakteríurnar gera árás

Það er þekkt fyrirbæri, að öndunarfærasýkingar af völdum vírusa, veikja almennt ónæmiskerfið, sem auðveldar bakteríum að gera árás. Þetta er einnig algengt með vírusa sem valda flensu eða kvefi. Milli 10 og 30% sjúklinga, sem eru lagðir inn á sjúkrahús með vírusbundna öndunarfærasýkingu, fá í kjölfarið aukabakteríusýkingu, sýna tölur frá sýklalyfjamiðstöð Bretlands. Hins vegar er Covid-19 frábrugðin venjulegri árstíðabundinni flensu að því leyti að nokkrir sjúklinganna fá lungnabólgu. Alvarleg tilvik eru meðhöndluð með súrefnisgjöf til að hjálpa ónæmiskerfi sjúklings við að berjast gegn vírusnum. Til að tryggja að slíkir bráðasjúklingar fái ekki aðra bakteríusýkingu eru sýklalyf oft gefin sem hluti af meðferðinni. Sýklalyf hafa engin þekkt áhrif á kórónavírusinn sars-cov-2, en útrýma bakteríum sem myndu annars ráðast á sjúklinginn á meðan hann er í öndunarvél. En hversu algengt er þetta hjá sars-cov-2?

Helmingur dó

Í rannsókn sem birt var í hinu þekkta Lancet í marsmánuði, komust vísindamenn að því að meira en helmingur sjúklinga sem dó af völdum Wuhan-vírusins í Kína höfðu fengið aðra bakteríusýkingu áður en þeir dóu. Rannsóknin bendir til þess að viðbótar bakteríusýkingar séu megin orsök dauðsfalla af völdum covid-19, þó að þörf sé á fleiri gögnum því til sönnunar. Ástæðan er sú að bakteríusýking gæti ráðist á mikilvægar stofnfrumur í öndunarvegi sem eru nauðsynlegar til að lungnavefurinn endurnýist. Jafnvel af svæsinni vírusbólgu er mögulegt að ná sér, oft með hjálp súrefnis, svo framarlega sem stofnfrumur í lungum geta lagað tjónið aftur. En ef stofnfrumurnar deyja, þá er ekkert hægt að gera. Sem betur fer, heldur einföld sýklalyfjameðferð aftur af bakteríunum. Þá getur ónæmiskerfið einbeitt sér að því að berjast gegn veirusýkingunni og sjúklingurinn nær sér. Í Noregi er tiltölulega auðvelt að meðhöndla viðbótar bakteríusýkingu í lungum með sýklalyfjum, sem gæti fækkað dauðsföllum af völdum Covid-19. Þetta er ekki að sama skapi hægt á Ítalíu.

Ónæmar bakteríur

Af Evrópulöndum er Ítalía með hvað hæsta dánartíðni af völdum ónæmra baktería. Á hverju ári deyja næstum 11.000 sjúklingar á Ítalíu af völdum ónæmra örvera. Samsvarandi tölur fyrir Noreg eru 69. Nýjustu gögnin frá Evrópsku sóttvarnastofnuninni (ECDC) sýna að 30% allra bakteríusýkinga á Ítalíu af völdum E.coli, þar sem bakteríurnar voru ónæmar fyrir þriðju kynslóð cefalósporína, sem er flokkur mjög mikilvægra sýklalyfja. Samsvarandi tölur um klebsiella-sýkingar sýndu að 26,8% bakteríanna voru ónæmar fyrir carbapenem, flokkur beta-laktam sýklalyfja. Samkvæmt ECDC eru nú nokkrar ónæmar bakteríur landlægar á ítölskum sjúkrahúsum, sem þýðir að þær hafa meira og minna sest að á sjúkrahúsunum þar, til frambúðar. Ef kóróna-sjúklingur smitast fyrst af bakteríu á ítölsku sjúkrahúsi er því mjög líklegt að bakterían sé ónæm og þar með, ómögulegt að gefa sjúklingnum lyf gegn bakteríunni.

Óhófleg sýklalyfjanotkun

Algengi ónæmra baktería er beintengt við mikla sýklalyfjanotkun. Læknar á Ítalíu ávísuðu næstum tvöfalt meira af sýklalyfjum heldur en norskir. Enn verra er þetta í kjötframleiðslu Ítala: Þar er mikilvægustu lyfjunum dælt í tonnavís í svínakjötsframleiðslu, þar sem ræktuð er um 10 milljónir svína á ári. Í Lombardy-héraði Ítalíu, þar sem landbúnaðarframleiðsla þeirra er hvað mest, er einnig hæsta dánartíðni á Ítalíu af völdum covid-19. Lombardy hafði skráð 3.456 dauðsföll á sunnudag [um miðjan mars, innsk. blm]. Þetta þýðir að Lombardyhérað eitt, er nú með fleiri skráð dauðsföll en Kína í heildina. Eftir er að koma í ljós hvort bein tenging sé á milli dánartíðni á Ítalíu núna og algengi ónæmra baktería. 70% af E. coli bakteríum í svínaframleiðslu í Lombardy eru svokallaðar ESBL bakteríur, sem eru ónæmar fyrir allmörgum mikilvægum sýklalyfjum. Það er staðreynd að ESBL bakteríur smita líka menn.

Einnig vandamál á Spáni

Það er enginn vafi á því að kórónaveiran er hæf ein og sér til þess að valda dauða, án viðbótar bakteríusýkingar. Hins vegar, ef heilbrigðiskerfið hefur getu og fjármagn til að veita góða gjörgæslu, munu langflestir gjörgæslusjúklingar lifa af. Það sem verra er að gjörgæslan smitast líka af ónæmri bakteríu. Ef það sannast, að miklum fjölda sjúklinga, sem nú deyja af völdum covid-19 á Ítalíu, hefði verið hægt að bjarga með árangursríkum sýklalyfjum, þá er um hneyksli að ræða í heilbrigðismálum. Það er vitað, að á Spáni er sýklalyfjaónæmi einnig algengt. Eins og á Ítalíu, þar sem mörg dauðsföll eru af völdum Covid-19.

Þörf á að kortleggja dauðsföllin

Á hverju ári deyja 700.000 manns af ónæmum bakteríum um allan heim. Talan mun fljótt hækka ef ónæmar örverur fá nú að dreifa sér frjálslega í slæmu heilsufarsástandi Evrópu. Það er því lykilatriði að heilbrigðisyfirvöld kortleggi nú hversu mörg dauðsföll í Lombardy og restinni af Ítalíu eru vegna Covid-19, og hversu mörg eru vegna bakteríusýkingar ónæmra örvera. Hér í Noregi getum við nú verið mjög þakklát fyrir að við erum með heilbrigðiskerfi sem sparar sýklalyf þar til við höfum raunverulega þörf fyrir það, og bændur nota varla sýklalyf á dýrin sín. Sennilega mun takmarkandi sýklalyfjastefna okkar nú bjarga lífi margra Covid-19 sjúklinga.

Erik Martiniussen

Höf. er blaðamaður og rithöfundur í Noregi.

Sýklalyfjanotkun í landbúnaði í Evrópu, súlurit frá 2014. Graf: Bændablaðið/ Hörður Kristjánsson.