Nú þegar síðustu leikmenn Íslandsmeistara ÍA árið 1951 eru fallnir frá langar mig að rifja upp minningar mínar um þetta lið sem mér finnst vera merkilegasta knattspyrnulið Íslands fyrr og síðar. Ég var reyndar ekki nema tveggja ára strákpjakkur í Reykjavík þegar ÍA varð fyrsta liðið utan Reykjavíkur til að vinna Íslandsmótið, samt finnst mér ég hafa upplifað þessi merku tímamót í knattspyrnusögunni svo margt hef ég heyrt og lesið um þau.

Árið 1951 er á ýmsan hátt tímamótaár í íslenskri knattspyrnu. Þar komu Akurnesingar mikið við sögu. Knattspyrnan á Íslandi breyttist. Nýr leikstíll var innleiddur af Akurnesingum. Á þessu ári vann íslenska landsliðið einn sinn fræknasta sigur þegar það lagði sænska landsliðið 4 – 3. Í byrjunarliðinu voru tveir Akurnesingar, þeir Ríkharður Jónsson og Þórður Þórðarson. Einnig kom Guðjón Finnbogason inná í leiknum og Helgi Daníelsson var varamarkvörður í leiknum. Eins og frægt er skoraði Ríkharður öll mörkin fjögur fyrir Ísland í þessum sögulega sigri. Á árinu unnu Akurnesingar Íslandsmótið, fyrstir liða af landsbyggðinni og gáfu þar með Reykjavíkurliðunum sem höfðu einokað Íslandsmótið allt frá upphafsárinu 1912 langt nef.

 

Valinn maður í hverju rúmi

Þetta lið var á margan hátt einstakt. Það var valinn maður í hverju rúmi. Aðalmaðurinn á bak við liðið var Ríkharður Jónsson (landsliðsmaður 1947 – 1965). Hann var besti leikmaðurinn, að margra mati sá besti sem Ísland hefur átt. Hann var þjálfari liðsins, nýkominn heim frá Þýskalandi þar sem hann æfði um skeið og sótti þjálfaranámskeið. Þar fékk hann nýjar hugmyndir um hvernig ætti að æfa og spila fótbolta. Þessar hugmyndir urðu að veruleika undir hans stjórn með frábærum árangri. Hann var auðvitað ekki einn. Á Akranesi voru ótrúlega margir góðir fótboltamenn á þessum tíma. Tveir léku með landsliðinu árið 1951 og enn fleiri áttu eftir að spila fyrir Íslands hönd í fjöldamörg ár og mynda kjarnann í landsliðinu allan 6. áratuginn. Í ÍA-liðinu sem varð Íslandsmeistari voru auk Ríkharðs eftirtaldir: Þórður Þórðarson (landsliðsmaður 1951 – 1958), einn albesti senter sem hefur spilað fyrir Akranes og Ísland, grjótharður og fylginn sér. Guðjón Finnbogason (landsliðsmaður 1953 – 1958), sjéntilmaðurinn á miðjunni með afburða leikskilning. Sveinn Teitsson (landsliðsmaður 1953 – 1964), þindarlaus baráttujaxl, alltaf með gamanyrði og bros á vör. Halldór Sigurbjörnsson¸ Donni, (landsliðsmaður 1954 – 1957), með fágæta boltatækni, elskaði að plata og “setja hann” í vinkilinn. Dagbjartur Hannesson (landsliðsmaður 1953 – 1954) varnarjaxl og Pétur Georgsson (landsliðsmaður 1953 – 1954), sterkur framlínumaður.  Auk landsliðsmannanna léku með liðinu þeir Guðmundur Jónsson, Jakob Sigurðsson, Jón S. Jónsson, Kristján Pálsson, Magnús Kristjánsson, Ólafur Vilhjálmsson og Sveinn Benediktsson. Allir góðir knattspyrnumenn og mikilvægir fyrir liðið.

 

Sterkir í framlínunni

Þetta lið kom með nýjan, ferskan blæ í knattspyrnuna. Strax í fyrsta leik mótsins þegar liðið gjörsigraði ríkjandi Íslandsmeistara KR 5-2 var ljóst að eitthvað nýtt var að gerast í fótboltanum. Mig langar að vitna í það sem Þjóðviljinn sagði um leikinn, en það var lengi vel mikið að marka Þjóðviljann, ekki síst það sem skrifað var um fótbolta í því ágæta blaði. Það var Frímann Helgason Valsari og landsliðsmaður sem sá um íþróttaskrifin. Hann skrifaði m.a. eftirfarandi um leikinn:

“Það var með nokkurri eftirvæntingu, að menn fjölmenntu til þessa leiks. Fólk varð ekki fyrir vonbrigðum, því að Akurnesingar gerðu hvorki meira né minna en 5 mörk á 45 mínútum, öll óverjandi. Leikur Akurnesinga var oft mjög góður, stuttur samleikur, meiri en maður á að venjast og spyrnur nákvæmari. Það var mikill hraði í leik þeirra og mikill vafi að nokkur framlína Reykjavíkurfélaganna sé skipuð eins jafnsterkum leikmönnum.”

Þarna var tónninn gefinn og gullöld knattspyrnunnar á Akranesi hafin.

 

Allt þetta fyrir hendi í litlu bæjarfélagi

Ég hef velt því fyrir mér hvað það var sem varð til þess að þetta gerðist. Ég tel að þarna hafi spilað saman allir þeir þættir sem þurfa að vera til staðar svo árangur náist. Það er í rauninni stórmerkilegt að allt það sem til þurfti skuli hafa verið fyrir hendi í svona litlu bæjarfélagi eins og Akranes var á þessum tíma. Í fyrsta lagi var hér hópur mjög góðra knattspyrnumanna sem stóðu vel saman og þeir vissu að til að ná árangri þurfti að leggja hart að sér. Menn voru vanir því í hinu daglega lífi. Í öðru lagi voru hér mjög dugmiklir forystumenn. Í þriðja lagi var áhuginn og samstaðan í bænum mjög mikil og hafði örugglega hvetjandi áhrif. Það er ótrúlegt að hugsa til þess að þegar Íslandsbikarinn var í höfn hafi verið nokkur hundruð Akurnesingar á vellinum til að fagna sigrinum og enn fleiri á bryggjunni þegar liðið kom með bikarinn heim. Í fjórða lagi var stuðningurinn sem leikmennirnir fengu hjá eiginkonum sínum mikilvægur, þeirra þáttur í velgengninni á vellinum hefur sennilega aldrei verið fullþakkaður. Í fimmta lagi var ný þekking sótt til útlanda og hún nýtt með góðum árangri.

Allt þetta var til staðar og allt það starf sem var unnið, var unnið í sjálfboðavinnu að loknum löngum vinnudegi, það hefur líklega aldrei hvarflað að neinum að ætlast til þess að fá borgað fyrir að vera í fótbolta eða stússast í kringum hann, líklega hafa flestir borgað með sér.

 

Landbyggðin öll fagnaði

Sigurinn á Íslandsmótinu 1951 var ekki bara sigur Akurnesinga, það má öruggt telja að öll landsbyggðin hafi fagnað, þarna hafði Reykjavíkurveldið verið lagt að velli. Þessi sigur var mikil hvatning fyrir fólk um land allt. Þarna var sýnt fram á það svart á hvítu að litlir staðir úti á landi áttu ýmsa möguleika þrátt fyrir fámenni. Þessi sigur og allir sigrarnir sem komu á eftir höfðu líka áhrif á litla stráka sem voru að leika sér í fótbolta um land allt, líka í Reykjavík.

Eins og ég gat um hér að framan var ég ekki nema tveggja ára þegar sigurinn vannst 1951 og missti þar af leiðandi af þessum merkisatburði. Karl faðir minn varð hins vegar vitni að þessu og hreifst mjög. Hann var úr Dölunum og kunni auðvitað ekkert í fótbolta, en hann hafði mikinn áhuga á íþróttinni og hélt auðvitað með Akurnesingum, þeir voru hans menn. Þegar ég óx úr grasi fékk ég að fara á völlinn með pabba, gamla góða Melavöllinn, það var mikil upplifun. Og auðvitað fórum við bara á leiki þar sem Akurnesingar voru að keppa og hrópuðum “Áfram Akranes!” Seinna gerðist ég Frammari en var samt alltaf hrifinn af Akurnesingum og hélt með þeim, nema þegar þeir spiluðu á móti Fram. Það var ekkert sérstaklega merkilegt að vera Frammari, en svo uppgötvaði maður að Rikki hafði verið í Fram, það var flott.

 

„Pant vera Rikki“

Á þessum árum byrjaði sumarið með bæjarkeppni í fótbolta:  Reykjavík – Akranes. Það voru skemmtilegir leikir, alltaf sólskin og ég hélt með Akranesi. Þegar ég lít til baka og rifja leikina upp þá held ég að Akranes hafi alltaf unnið. Eftir leikina var maður kominn í ógurlegt stuð til að fara í fótbolta og þegar heim var komið var skipt í lið og svo var rifist um hver væri hver, þeir sem voru frekastir voru fyrstir að velja: “Ég er Rikki”, “ég er Þórður”, “ég er Donni”, svona gekk þetta þar til allir voru orðnir einhver og þá var hægt að byrja á leiknum. Ég man aldrei eftir að neinn hafi viljað vera annað en Akurnesingur. Svona virkaði  ÍA-liðið á litla Reykjavíkurstráka sem léku sér í fótbolta og þá er nú auðvelt að ímynda sér hvaða goðsagnir þeir voru úti á landi.

Þau voru margvísleg áhrifin sem Íslandsmeistaratitillinn 1951 hafði. Mestu áhrifin hafði hann þó á þróun knattspyrnunnar á Akranesi. Allar götur síðan 1951 hefur hlutur Akraness í íslenskri knattspyrnu verið mikill. Það hafa að vísu bæði verið hæðir og lægðir en hæðirnar hafa verið miklu fleiri. Íslandsmeistararnir 1951 ruddu brautina og sýndu gott fordæmi og þó það séu liðin 66 ár frá fyrsta titlinum veit ég að þeir sem eru í fótboltanum í dag geta sitthvað af þessu liði lært.

 

Almennum íþróttaáhuga að þakka

Lengi vel voru aðalliðin á Íslandi ÍA og KR. Þeir voru margir stórleikirnir sem þessi lið léku á 6. áratugnum og fram á þann sjöunda. Aðalmaðurinn í KR-liðinu á þessum árum var Ellert Schram, fyrrverandi formaður KSÍ. Mér finnst mjög viðeigandi að ljúka þessari grein með því að vitna í viðtal við Ellert sem birtist í bókinni Skagamenn skoruðu mörkin, en þar segir hann m.a.:

“Þegar til þess er tekið að Akranes er hvorki stór bær né fjölmennur er það ævintýri líkast, að knattspyrnulið staðarins geti gert kröfu til stöðugrar forystu og sigra í knattspyrnunni. Samt þykir öllum sjálfsagt, að Akranes sé í fremstu röð. Ár eftir ár, áratug eftir áratug, tefla Skagamenn fram framúrskarandi liði og snjöllum einstaklingum. Skýringanna er meðal annars að leita í miklum og almennum íþróttaáhuga á Akranesi, þeirri rækt sem lögð er við þjálfun og stjórnun knattspyrnumála í plássinu. En aðalskýringin er þó sú, að eftir að gullaldarliðið frá 1951 gerði garðinn frægan, hefur markið verið sett hátt og kröfurnar eru aldrei aðrar en þær að vera bestir, sigursælir og efstir. Annað kemur ekki til greina á Skaganum.”

 

Megi minningin um gullaldarliðið frá 1951 lifa lengi enn.

 

Hörður Ó. Helgason