Dreifikerfi raforku er ein af grunnstoðum samfélagsins eins og vegakerfið til ferðalaga og flutninga. Markmið með öflugu dreifikerfi rafmagns um landið er fyrst og fremst að veita einstaklingum, heimilum og atvinnulífinu ódýra, góða og örugga þjónustu á jafnréttisgrunni. Til þess að fara með svokallaða eignarhluti í þessu almannaþjónustufyrirtæki sem síðan fékk nafnið Landsnet voru hlutirnir skráðir á orkuframleiðslufyrirtækin í landinu sem voru alfarið í opinberri eigu: Landsvirkjun 65%, Rarik 22%, Orkuveita Reykjavíkur 7% og Orkubú Vestfjarða 6%. Þessir aðilar greiddu sér í ár 400 milljóna króna arð sem hefði verið betur varið í að bæta afhendingaröryggi raforku til almennings og fyrirtækja í landinu

 

 

Einkavæðingardraumarnir lifa enn

Á nýliðnum aðalfundi Landsnets lýstu bæði stjórnarformaðurinn og iðnaðarráðherra yfir vilja til að selja Landsnet og að til greina kæmi að færa eignarhaldið til einkaaðila. Geir Gunnlaugsson, stjórnarformaður Landsnets, sagði að núverandi eignarhald ylli tortryggni á meðal viðskiptavina og að skapa þyrfti tækifæri fyrir þá „til að selja ríkinu, sveitarfélögum eða fjárfestum hluti sína“. Hann skýrði þó ekki þessa tortryggni sína nánar eða í hvers umboði hann talaði. Iðnaðarráðherra vitnaði í nýlega skýrslu Ríkisendurskoðunar um Landsnet, þar sem segir að mikilvægt sé að kanna „allar leiðir til að tryggja og efla sjálfstæði Landsnets gagnvart öðrum aðilum á raforkumarkaði“. Fyrir það fyrsta er Landsnet ekki orkuframleiðandi og vandséð hvernig á að gera flutnings- og dreifikerfi raforku í strjálbýlu landi að samkeppnisrekstri. Í öðru lagi er það ekki hlutverk Ríkisendurskoðunar að álykta um einkavæðingu opinberra fyrirtækja í almannaþjónustu. Ríkisendurskoðun leggur þó einnig til að Landsnet komist að fullu og beint í eigu aðila eins og ríkis og sveitarfélaga: „Komið hefur til álita að breyta eignarhaldi fyrirtækisins svo að það verði í beinni eigu ríkis og/eða sveitarfélaga. Með því móti fengi það aukið sjálfstæði bæði í reynd og ásýnd og dregin yrðu skarpari skil milli sérleyfisstarfsemi þess og samkeppnisstarfsemi Landsvirkjunar.“

 

Iðnaðarráðherrann boðar hinsvegar lagasetningu sem geri það mögulegt að einkavæða raforkudreifingu á Íslandi: „Ef einhver þeirra vill selja hlut sinn til einkaaðila eða opinberra aðila þarf því að breyta lögum,“ sagði Ragnheiður Elín Árnadóttir. Ráðherrann viðurkenndi þó, að tíminn væri að renna út fyrir þessa ríkisstjórn til að breyta lögum og heimila einkavæðinguna. En ljóst var hvert hugur hennar stefndi.

 

Skipulagsvaldið fært frá sveitarfélögum til Landsnets

Skemmst er að minnast þess að 28. maí 2015 var samþykkt stjórnarfrumvarp sem miðar að afnámi skipulagsvalds sveitarfélaga við lagningu háspennulína og þau lúti kerfisáætlun Landsnets. Greiðari leið er nú að sniðganga vilja og hagsmuni sveitarfélaga við lagningu háspennulína. Þeir þingmenn sem stóðu að þessari lagasetningu hafa verulega þrengt að möguleikum sveitarfélaga til að hafa eitthvað um legu háspennustrengja að segja og ekki síst að setja skilyrði um að slíkar línur fari í jörð á ákveðnum svæðum: „Sveitarstjórnum ber við næstu endurskoðun aðalskipulags, og eigi síðar en innan fjögurra ára frá samþykkt kerfisáætlunar, að samræma skipulagsáætlanir vegna verkefna í staðfestri tíu ára kerfisáætlun.“ Vafalítið mun þessi lagasetning hækka virði fyrirtækisins á almennum markaði og þau forréttindi að vera hafin yfir skipulagsvald sveitarfélaga. Þessi lagabreyting er greinilega undanfari einkavæðingar Landsnets eins og ráðherrann talaði svo fjálglega um.

 

Standa þarf vörð um rétt sveitarfélaganna og íbúanna

Það kallaðist í skýringum við frumvarpið að „einfalda fyrirkomulag leyfisveitinga þegar kemur að framkvæmdum við flutningskerfið“. Í því skyni er kveðið á um að sveitarfélagi beri að tryggja að skipulagsmál hindri ekki framgang verkefna í kerfisáætlun Landsnets og að sveitarfélögum sé óheimilt að víkja frá tillögum flutningsfyrirtækisins sem það hefur í áætlunum sínum hverju sinni. Draumur Landsnets um risavaxnar flutningslínur í lofti um þveran Skagafjörð t.d. hefur einmitt strandað á andstöðu heimamanna sem vilja ekki þetta ferlíki yfir sig. Sömu stjórnvöld og knúðu þessa einstæðu lagasetningu í gegnum alþingi síðastliðið vor ræða nú þörfina á lögum sem gera þeim kleift að selja grunnnet raforkudreifingar til einkaaðila. Einkavætt Landsnet myndi öðlast einokunaraðstöðu á meginflutningi rafmagns í landinu og jafnframt réttindi til framkvæmda og aðgerða, sem eru hafin yfir lögsögu sveitarfélaganna í landinu.

 

Bjarni Jónsson