Vindorkan er auðlind sem er þjóðareign Íslendinga og á því að vera ráðstafað til nýtingar með sameiginlegum hætti alls staðar á landinu, það er að fjallað verði í rammaáætlun um öll fyrirhuguð vindorkuver. Því er fráleitt að einstaklingar, fyrirtæki eða einstaka sveitarstjórnir geti tekið sér rétt til að nýta þessa náttúruauðlind og valdið íbúum og náttúrunni skaða og óþægindum. Skaðað ferðaþjónustu og útivist og lækkað verð á fasteignum í þeim sveitarfélögum þar sem vindorkuver kunna að rísa. Það er engu líkara en hér geysi tísku faraldur í áhuga fyrirtækja og fjárfesta á að reisa hér vindorkuver. Á fjórða tug aðila hafa leitað til Orkustofnunar og óskað eftir heimild til að reisa vindorkuver. Svo virðist sem fjárfestar og aðrir vilji festa sér hagstætt stæði í landinu þrátt fyrir að undirbúningur margra þeirra virðist vera afar skammt kominn. En á hinn bóginn eru mörg vindorkuver fullhönnuð og fimm þeirra hafa hlotið afgreiðslu í 4. áfanga rammaáætlunar. Tvö þeirra voru sett í biðflokk, en þrjú í nýtingarflokk. Það vekur furðu hversu langt undirbúningur er kominn í uppbyggingu nokkurra vindorkuvera án þess að nokkur kynning hafi átt sér stað til sveitarstjórna og íbúa hlutaðeigandi byggða.

Meirihluti fyrirhugaðra vindorkuvera virðist vera í eigu erlendra fyrirtækja með hérlenda samverkamenn. Stórfellt erlent eignarhald á raforkuframleiðslu hér á landi hlýtur að vera umhugsunarvert fyrir stjórnvöld og þjóðina alla. Láta mun nærri að ef af öllum þessum vindorkuverum yrði, væri uppsett afl þeirra mun meira en öll raforkuframleiðslan í dag. Hvað á að gera við alla þessa orku og hverjir ætla að kaupa hana?

Margar rannsóknir sýna að ferðamenn sækja Ísland heim fyrst og fremst vegna upplifunar af lítt spilltri náttúru og víðerni. Verði farið út á þá braut að byggja hér vindorkuver þá mun verðmæt ímynd um vindmyllulaust land skaðast verulega. Ímynd sem verður æ verðmætari fyrir þjóðarbúið þegar fram líða stundir. Vindorkuverum fer nú ört fjölgandi í allri Evrópu og víðar um heim, þar sem verulegur skortur er á orku sem framleidd er með umhverfisvænni hætti. Við erum svo lánsöm að þurfa ekki á þessari lausn að halda hér á landi. Í vaxandi mæli eru vindorkuver erlendis staðsett á grunnsævi við strandríki vegna andstöðu íbúa sem verða fyrir barðinu á vindorkuverum í byggð. Vindmyllur eru alltaf mjög áberandi í landslagi og geta aldrei annað en haft mjög mikil sjónræn áhrif. Erlendis er talið að vindorkuverin, svipuð þeim sem nú eru fyrirhuguð hér á landi, sjáist í að minnsta kosti 40 km fjarlægð og jafnvel í allt að 50 km. Enda samsvarar hæð þeirra nærri þremur Hallgrímskirkjuturnum.

Vindorkuver hafa margvísleg áhrif, ekki bara á náttúruna og ásýnd lands heldur einnig á heilsu fólks, samfélög og atvinnugreinar sérstaklega ferðaþjónustu og útivist. Í allri þeirri hvatningu til nýtingar á vindorku sem kemur fram m.a. á Alþingi, virðist hvergi vera minnst á þá hættu sem fólki sem býr í nálægð vindorkuvera stafar af lágtíðnihljóði, tíðni hljóðbylgja og skuggatifi frá vindorkuverunum.

Staðsetning vindmylla og vindorkuvera í byggð hefur mikil og víðtæk búsetuáhrif. Hætt er við að fólk mun síður setjast að á þeim svæðum þar sem sveitarstjórnir kunna að heimila uppsetningu vindorkuvera og þeir sem fyrir eru munu frekar flýja þá staði ef þeir mögulega geta. Víti til varnaðar er uppsetning tveggja vindmylla fyrir nokkrum árum alveg við byggðina í Þykkvabæ, sem er elsta þorp landsins. Þær eru mun lægri en í fyrirhuguðum vindorkuverum. Þar með skaðaði sveitarfélagið útsýni eigin íbúa og ferðaþjónustu þeirra, og í nágrannasveitarfélögum. Hvers eiga íbúar Þykkvabæjar og nágrannabyggðanna að gjalda? Þrátt fyrir að vindmyllurnar hafi verið óstarfhæfar á síðustu misserum eru þær ekki fjarlægðar og eru öllum til ama sem líta þær augum. Samkvæmt erlendum rannsóknum þá leikur enginn vafi á því að þær hefðu haft heilsuspillandi áhrif á íbúa þeirra húsa sem næst þeim eru, ef þær hefðu haldið orkuvinnslu áfram. Íbúar Þykkvabæjar gleðjast þó yfir að gnýrinn frá þeim angrar þá ekki lengur.

Nýlega lagði umhverfis- og auðlindaráðherra fram á Alþingi tillögu til þingsályktunar um endurskoðaða landsskipulagsstefnu 2015–2026. Þar er ekki annað að sjá en sveitarfélögin eigi að hafa algjört frumkvæði og ákvörðunarvald um leyfi fyrir vindorkuverum, hvert á sínu svæði og taki þá mið af leiðbeiningum Skipulagsstofnunar og væntanlega öðrum þáttum. Það virðist hins vegar vanta heildarsýn fyrir landið, það er engin tilraun gerð til þess að móta heildræna nýtingu vindorku á landsvísu.

Vegna hagsmuna ferðaþjónustunnar, útivistarfólks og allra náttúruunnenda er mjög mikilvægt að forðast að vindorkuver verði einkennandi landslagsfyrirbæri á Íslandi. Til þess að varðveita sérstöðu íslensks landslags er ljóst að það fyrirfinnst enginn staður hér á landi þar sem vindorkuver geta verið í sátt við náttúruna og okkur sjálf.

 

Sveinn Runólfsson.

Höf. er fyrrverandi landgræðslustjóri.