Hvalfjarðargöngin eru  löngu orðin hluti hins almenna þjóðvegakerfis. Vegfarendur ættu því að hafa sama umferðarrétt um þau án sérstakrar gjaldtöku líkt og aðra þjóðvegi landsins. Ljóst er að ríkið er fyrir  löngu komið með allt sitt á þurrt varðandi kostnað vegna ganganna – t.d. er innheimtur virðisaukaskattur vegna þeirra án efa mun meiri en þeir fimm milljarðar sem  reiknað var með. Þá hefur ríkið sparað sér bein útgjöld með því að lágmarka algjörlega viðhald og uppbyggingu á Hvalfjarðarvegi sem annars hefði þurft að koma til, ef umferðin hefði áfram þurft að fara í kringum í fjörðinn. Raunar má áætla að íbúar á Akranesi og austnorður um land hafi  greitt göngin tvöfalt: annars vegar með gjaldi til Spalar og hins vegar skattgreiðslum og sparnaði hjá ríkissjóði.

Göngin bylting á sínum tíma
Opnun Hvalfjarðarganga í júlí árið 1998 var bylting í samgöngum landsmanna þar sem göngin spöruðu fólki um klukkutíma ferðalag  fyrir Hvalfjörðinn. Stofnað var sérstakt félag, Spölur ehf, um framkvæmdina sem er nú að langmestu í opinberri  eigu. Jafnframt var heimiluð gjaldtaka í göngunum sem skyldi fjármagna verkið og rekstur ganganna. Áætlanir gerðu  ráð fyrir því að göngin yrðu  afhent ríkinu eftir 20 ára rekstur, eða í júlí 2018 til ævarandi eignar og þá yrðu göngin gjaldfrjáls. Jafnframt gerðu  áætlanir ráð fyrir því að ríkið innheimti virðisaukaskatt af veggjöldum sem næmi um fimm milljörðum á verðlagi ársins 2016.

Framkvæmdin ætti að vera uppgreidd
Nú er ljóst að allt hefur gengið upp varðandi Hvalfjarðargöngin og gott betur: Framkvæmdin sjálf gekk betur en áætlanir höfðu gert ráð fyrir. Fleiri hafa farið í gegnum göngin en áætlanir gerðu ráð fyrir og vextir af lánum vegna verksins hafa einnig verið lægri en áætlanir gerðu ráð fyrir. En lánin voru  endurfjármögnuð árið 2005. Allt þetta hefði átt að leiða til þess að verkið hefði átt  að greiða sig  fljótar upp en þau 20 ár sem reiknað var með. Árið 2007, lögðu 4 þingmenn Vinstri Grænna fram þingsályktunartillögu þar sem lagt var til að ríkið yfirtæki  Spöl  í ljósi þess að rekstrarforsendur væru mun betri en áætlað var. Þannig væri hægt að hætta innheimtu veggjalda. Tillagan hlaut ekki afgreiðslu  á sínum tíma. Hins vegar um sama leyti, eða 29. nóvember 2007, birti Spölur frétt um að skv. þáverandi greiðsluflæði yrðu göngin skuldlaus og gjaldfrjáls 2015 eða þremur árum á undan áætlun. Það hefur sem kunnugt er ekki gerst.

Skattur á íbúana
Mikill fjöldi fólks sækir vinnu eða skóla frá Akranes og Borgarfjarðarsvæðinu  til Reykjavíkur. Sama gildir einnig  frá höfuðborgarsvæðinu til fjölmennra vinnustaða á Akranesi, Grundartanga og í Borgarfirði. Talið er að það skipti þúsundum  í ferðum um göngin daglega. Þá er það eins og við þekkjum, að allt landsbyggðarfólk  þarf  sífellt að sækja aukna þjónustu  til höfuðborgarsvæðisins  – þar með talið heilbrigðisþjónustu. Það er því ljóst að veggjald um Hvalfjarðargöng felur í sér töluverðan kostnað fyrir landsbyggðinna og er í raun ósanngjarn skattur á samgöngur sem þekkist hvergi annars staðar á landinu. Það er því ekki að undra að sveitarfélögin á Vesturlandi, sem sum eru einnig hluthafar í göngunum,  hafa  ítrekað ályktað um að göngin  eigi að vera gjaldfrjáls. Og þau  hljóta að fylgja þeirri kröfu eftir af fullum þunga.

Stórátaks þörf í vegamálum

Gjaldtakan um Hvalfjarðargöng er þó aðeins hluti af stærra samhengi í samgöngumálum. Þjóðinni hefur fjölgað verulega á síðustu tveimur áratugum sem vitaskuld skilar sér í meiri umferð. Þá hafa þungaflutningar aukist verulega um vegi landsins. Loks, hefur erlendum ferðamönnum fjölgað um milljón á aðeins nokkrum árum. Hins vegar er vegakerfið  nokkurn vegin samt og það var þegar Hvalfjarðargöngin voru tekin í notkun og aðeins ein akrein til sitt hvorrar áttar. Þessi staðreynd verður öllum ljós er aka til eða frá Reykjavík um Vestur- eða Norðurland.

Göngin verði gjaldfrjáls
Hér er því lagt til  að samhliða því að afhenda þjóðinni  gjaldfrjáls Hvalfjarðargöngin  til ævarandi eignar verði virðisaukaskatti sem veggjöldin hafa skilað til ríkissjóðs og eru líklega á bilinu 5-8 milljarðar, varið í nýtt samgönguátak  á þjóðveginum vestur og norður um land sem m.a. felist í breikkun vegarins. Innheimtur  virðisaukaskattur af gangaumferðinni eru skattgreiðslur sem  Akurnesingar og aðrir íbúar á einkum norðvesturhelmingi landsins hafa lagt fram á undanförnum  árum með ferðum sínum í gegnum Hvalfjarðargöng – og þeir hljóta að eiga heimtingu á að þeim fjármunum sé varið í þeirra þágu með  átaki í vegamálum á svæðinu.

 

Bjarni Jónsson og Þröstur Ólafsson

Höfundar skipa 2. og 8. sæti á lista VG í NV-kjördæmi