Mistök eru ekki sérlega gildishlaðið orð. Eitthvað sem okkur verður víst flestum á er að gera mistök, sum stór önnur smávægileg. Við viljum ekki láta það um okkur spyrjast að við séum sífelldlega að gera mistök en oft gengur þetta yfir alla þjófabálka, fólki virðist ótrúlega oft ekki um að viðurkenna jafnvel smávægileg mistök sem engu skipta. Hvað þá veruleg mistök sem gætu hafa haft alvarlegar afleiðingar fyrir aðra. Í veraldarsögunni er þekkt að mistök sem jafnvel er hægt að rekja til fárra hafa haft áhrif á hag margra, jafnvel leitt til heimsstyrjalda. Öll slík sagnfræði er þó nokkuð vafasöm ef hún á að leiða fram; „það sem annars hefði gerst“. En getur fætt af sér skemmtilegar vangaveltur. Hvað ef íslensku bankarnir hefðu ekki verið einkavæddir? Hvað ef Versalasamningarnir hefðu ekki hallað svo mjög á Þjóðverja eins og raunin varð?  En nóg um það.

 

Mannréttindi

Nýverið var sagt frá því að Jón Björgvinsson fréttaritari hefði verið handtekin í Abu-Dabi. Honum var haldið í einangrun í 50 klukkutíma og yfirheyrður samfellt í 10 klukkustundir. Í viðtali sagði Jón að þetta sýndi hve mannréttindi væru fótumtroðin í landinu, þeir sem reyndu að vekja athygli á misrétti væru einfaldlega settir bak við lás og slá eins og hann.

Þetta er þó ekki einsdæmi og ansi langt frá því að vera bundið við þetta fjarlæga ríki sem eins og önnur lönd þurfa þó að sæta vaxandi nánd við allt og alla vegna tækniþróunar sem orðið hefur og er á fleygiferð meðal annars í formi snjallsíma í hvers manns hönd.

Í byrjun 17. aldar varð mikil gerjun í heimsmynd Evrópu og kaþólska kirkjan barðist við smokka þeirrar aldar sem voru nýjar hugmyndir um stöðu Jarðar í alheimi sem fóru gegn heimsmynd kirkjunnar. Glíma kirkjunnar við Galíleó endaði fyrir rannsóknarréttinum alræmda en hann var of stór biti til að fara á bálið og endaði í stofufangelsi. Þessi slagur hefur orðið frægur í sögulegu samhengi og 1741 sættist kirkjan að einhverju leyti við Galíleó. Í páfatíð Jóhannesar Páls II bað kirkjan hann svo fyrirgefningar 350 árum eftir andlátið.

Giordano Bruno var brenndur á báli á Campo di Fiori í Róm árið 1600 eftir að hafa fyrst komið fyrir rannsóknarréttinn árið 1593. Hann hefur enn ekki fengið uppreisn æru í Páfagarði þó hans sé nær allsstaðar getið þegar fjallað er um þá byltingu sem varð í vísindum með tilkomu sólmiðjukenningar Kópernikusar 1543 og í kjölfarið eðlisfræði Galileós og Newtons. Aftur var það þó Jóhannes Páll II sem baðst afsökunar á þeim kæk páfagarðs að kveikja í andmælendum sínum upp við staur á árum áður.

 

Guðmundar og Geirfinnsmál

Á Íslandi var staðnað landbúnaðarsamfélag í mörgu tilliti langt fram á 19. öld. Þegar kom fram á miðja öldina má segja að hægfara breytinga hafi tekið að gæta sem stóð til 10. maí árið 1940 þegar nútíminn hélt hér innreið sína. Sumir vilja miða þessa kollsteypu við komu bandaríska hersins sumarið eftir. Að einhverju leiti er hægt að skilja þau mistök sem gerð voru í svokölluðu Guðmundar og Geirfinnsmáli í þessu ljósi. Ráðandi kynslóð vissi í einhverjum skilningi ekki sitt rjúkandi ráð og vildi skapa hér samfélag sem væri fallegt og réttlátt. En vissu óglöggt hvar mörk valdsins lágu. Því fór sem fór og meðferðin á Jóni Björgvinssyni í Abu-Dabi í nóvember 2017 verður eins og saklaus busun í framhaldsskóla hjá því sem venjulegir íslenskir lögregluþjónar og fangaverðir gerðu á hlut nokkurra samborgara sinna á seinni hluta áttunda áratugar liðinnar aldar.

Það má vissulega velta því fyrir sér hvernig þetta gat allt gerst með þeim hætti sem það gerðist. Hvað ef eitthvað hefði gerst öðruvísi en raunin varð. En það verður verkefni sagnfræðinga úr því sem komið er. Það sem vekur hinsvegar furðu mína eru viðbrögð stjórnmálamanna við þeim tíðindum sem fljótlega urðu á vitorði almennings að málið hafi allt verið nær samfelld röð mistaka og að brotið hafi verið gróflega á rétti þeirra sem að lokum hlutu dóma í málinu. Minnir þar óþægilega á Páfagarð. Geir Haarde neitaði að biðja þolendur ofbeldis í vistheimilinu í Breiðuvík afsökunar af því að hann hefði ekki gert á hlut nokkurs manns þar í víkinni. Sama virðist gegnum gangandi í málflutningi dómara og stjórnmálamanna þegar kemur að Guðmundar og Geirfinnsmálinu, sem að einhverju leyti er framhaldssaga af Breiðuvíkurmálinu og sagan af innreið nútímans í íslenskt samfélag. Enginn virðist leggja í að biðja þolendur fyrirgefningar. Þeir sem sátu á valdastóli eru horfnir þaðan og þó mistökin hafi verið þeirra er ekki á þeirra færi að greiða úr þeim að svo miklu leyti sem það er hægt.

 

Forseti vor og ríkisstjórn

Giovanni Mercati kardináli hélt því fram árið 1942 að skjöl sem hann hafði þá fundið sýndu að full ástæða hafi verið til að rétta yfir Giordano Bruno. Stundum er óttinn við afleiðingar þess að viðurkenna mistök – jafnvel annarra fyrir mörgum öldum – svo mikill að menn vilja frekar freista þess að breiða yfir þau eina duluna enn. Flest okkar þekkja þetta, erfiðleikana við að viðurkenna að hafa gert á annarra hlut og biðja viðkomandi fyrirgefningar. Þroskað fólk veit þó að það leiðir oftast til einhvers góðs og menn átta sig á því þegar árunum fjölgar að sum mistök eru raunverulega stór mistök sem hafa áhrif á líf annarra. En það er alltaf betra að viðurkenna sannleikann, horfast í augu við hann, frekar en að halda áfram að reyna að stagbæta lygavefinn og leita nýrrar réttlætingar á ranglætinu.

Þegar ný ríkisstjórn tekur við valdataumum bíða hennar mörg verk. Þetta verk hefur beðið lengi. Það hefur beðið of lengi og ætti ekki að bíða lengur!

 

Finnbogi Rögnvaldsson