Rætt við Erlu Guðmundsdóttur krossgátuhöfund

Allt frá haustinu 2014 hefur reglulega tvisvar í mánuði birst krossgáta á síðum Skessuhorns mörgum til afþreyingar og ánægju. Þær hefur samið Erla Guðmundsdóttir sem kemur úr Reykjavík en hefur frá aldamótum búið á Vesturlandi, fyrst í Hvalfjarðarsveit en síðar á Akranesi. Erla varð 93 ára í maí á þessu ári og hefur nú ákveðið að hætta krossgátugerð. Hún er þó enn við góða heilsu og býr á dvalarheimilinu Höfða á Akranesi. Erla segir að sjónin sé farin að daprast og því sé það orðið henni of erfitt að sýsla við að semja krossgátur, en það þyki henni þó ennþá afar skemmtilegt. „Þegar ég á orðið erfitt með að lesa mína eigin skrift, er sjónin orðin of döpur til að halda áfram,“ segir hún. Ritstjóri Skessuhorns leit nýverið við hjá Erlu en hún var þá að leggja lokahönd á Jólakrossgátuna sem birtist í blaðinu í dag og verður sú síðasta sem birtist eftir hana. Eftir áramót tekur nýr krossgátuhöfundur við keflinu, en sagt verður frá því þegar að því kemur.

Maður var manns gaman

Krossgátur hafa um áratuga skeið notið mikilla vinsælda hér á landi sem og víða um heim. Þær eru mjög góðar til þess að viðhalda íslenskunni en ekki síður til að efla málvitund og bæta orðaforða. Erla hefur áratuga reynslu af því að semja krossgátur. „Það var eiginmaður minn Óskar Pálsson sem kenndi mér fyrst að ráða krossgátur – og ég hafði strax gaman af því. Þá hittumst við reglulega þrjár mæður ungra barna sem höfðum allar gaman af að ráða krossgátur, þannig þjálfaðist maður fljótt við þetta,“ segir Erla og minnir á að fólk á þessum tíma hafði ekki tölvur eða snjalltæki til að hafa ofan af fyrir sér. Þá var komið saman í heimahúsum, spilað, talað saman og hlegið, jafnvel meira en gert er í dag.

Hjónin Erla og Óskar bjuggu lengst af í Reykjavík en um aldamótin, eftir að starfsævi lauk, fluttu þau hingað á Vesturland til að vera nær uppkomnum börnum sínum. Óskar lést í janúar 2015. Geta má þess að Ólafur Haukur sonur þeirra var einmitt gestkomandi hjá móður sinni meðan hún spjallaði við blaðamann í byrjun mánaðarins.

Fyrsta krossgátan „til heimabrúks“

„Ég starfaði í rúman áratug í veðdeild Landsbankans í Reykjavík. Innan deildarinnar var eitt sinn svona jólagrín og samdi ég krossgátu til að dreifa meðal starfsmanna, en það hefur líklega verið á níunda áratugnum. Þetta var bara til gamans gert í litlum starfsmannahópi. Eftir það var hins vegar ekki aftur snúið því mér fannst strax, og finnst enn, miklu skemmtilegra að semja krossgátur en ráða þær,“ segir Erla.

Lausnir í bundnu máli

Nú eru komnir yfir fjórir áratugir frá því Erla byrjaði að semja krossgátur. „Ég byrjaði að gera þetta fyrir tvö eða þrjú blöð á vegum Landssambands eldri borgara í Reykjavík sem hét Listin að lifa. Ég fékk ráðningarnar sendar til mín í umslögum, oft svona 200 ráðningar, og þeim fylgdu oft skemmtilegar vísur sem sögðu hver ráðningin væri. Maðurinn minn safnaði frímerkjum svo við nutum bæði góðs af. Það var heilmikið umstang í kringum þetta og svo þurfti ég að draga út vinningshafa og birta krossgátulausn í næsta blaði. Það var einfaldlega dreginn vinningshafi blindandi upp úr hatti. Eftir það fór ég svo að semja krossgátur fyrir Vikuna og gerði það í fjöldamörg ár. Þá hef ég samið krossgátur fyrir ýmsa fleiri,“ segir Erla. Eftir stutt hlé byrjaði hún síðan að gera krossgátur fyrir Skessuhorn árið 2014.

Orðabókin vel nýtt

„Líklega skipta krossgátur eftir mig þúsundum,“ segir Erla aðspurð um fjöldann. Hún segir það skemmtilega hugarleikfimi að semja krossgátu, en er alltaf hægt að búa til nýja, finna ný orð? „Það eru engar tvær krossgátur eins og jú það þarf að búa yfir dágóðum orðaforða til að stunda krossgátusmíði. Það hefur aldrei verið orð í mínum gátum sem ekki kemur fyrir í gömlu góðu íslensku orðabókinni,“ segir hún og sýnir blaðamanni Íslenska orðabók sem vissulega er orðin snjáð eftir áratuga notkun og tugþúsundir uppflettinga. „Ég reyni að hafa í hverri gátu skrítin orð sem fólk þarf að velta aðeins vöngum yfir. Þetta má ekki vera of auðvelt,“ segir Erla og hlær. Hún segist oft fá hugmyndir um ný orð í gátur, þetta sé hugarleikfimi sem hafi orðið hluti af henni.

Gott fyrir heilann

Erla leggur áherslu á að það sé nauðsynlegt fyrir eldra fólk að þjálfa hugann, rétt eins og að fara í leikfimi til að þjálfa skrokkinn. „Ég hef alltaf haft mjög gaman af því að spila bridge, en það er sömuleiðis góð leikfimi til að þjálfa heilann,“ segir Erla, en hún spilar bridge þrisvar í viku með góðum kunningjum sínum á Höfða.

Til marks um það hversu tæknin hefur afmáð ýmis landamæri er gaman að segja frá því að krossgátur sem birtust hér í Skessuhorni veturinn 2018 samdi Erla á Nýja Sjálandi. Þar dvaldi hún um tíma hjá skyldfólki sínu og sleikti sólina. Á myndinni situr Erla undir sólhlíf í 30 stiga hita og hnoðar saman gátu fyrir lesendur.

Þétt samstarf mæðgna

Blaðamaður spyr Erlu hvernig henni hafi gengið að læra á tölvur, því hún var komin fast að hefðbundnum starfslokaaldri þegar þær urðu almenningseign hér á landi. „Það var ellefu ára gamall dóttursonur minn sem kenndi mér að nota tölvu. Það var mjög gagnlegt. Ég fylgist í dag með fréttasíðum á netinu, spila bridge í tölvu og er í reglulegum samskiptum við dóttur mína, sem býr eins langt í burtu og hægt er, eða úti á Nýja Sjálandi. Svala dóttir mín hefur hjálpað mér við krossgátugerðina síðustu mörg árin og í gegnum krossgáturnar höfum við mjög regluleg samskipti í gegnum tölvur. Krossgátugerðin fer þannig fram að ég sem og handskrifa sjálf krossgátuna. Eftir að því er lokið tek ég mynd af krossgátunni á spjaldtölvuna og sendi Svölu. Hún færir krossgátuna í tölvutækt form, sendir mér til baka og við samlesum hana til að sannreyna að allt sé rétt. Þá kemur tæknin sér vel þegar tölvurnar eru samtengdar milli heimsálfa. Þegar við höfum lokið yfirferðinni sendir Svala ritstjóranum á Skessuhorni nýja krossgátu og lausn á þeirri síðustu.“ Erla segir að það trufli þær mæðgur ekki mikið að það er 12 klukkutíma munur á Nýja Sjálandi og hér á Íslandi.

Enn í dag segist Erla hafa meira gaman af að búa til krossgátur en að leysa þær. Hún segir það meiri áskorun. Kannski tekur hún núna upp þráðinn að nýju og fer að ráða krossgátur í notalegri íbúð sinni á Höfða á Akranesi. Hún segir að starfsfólkið þar sé alveg frábært. Þá segir hún gott að búa á Akranesi en kveðst þó þekkja fáa utan heimilisins. Samferðafólkið sé margt farið og þá hafi hún verið komin um sjötugt þegar hún flutti í fyrsta skipti á Vesturland. Engu að síður segir hún gott að verja þar ævikvöldinu. Skessuhorn þakkar Erlu Guðmundsdóttur fyrir samstarfið og óskar henni og hennar fólki gleðilegrar hátíðar.

**Fyrstu krossgátuna gerði Erla fyrir lítinn starfsmannahóp í veðdeild Landsbankans þar sem hún starfaði um tíma.**

Hefur samið þúsundir krossgátna en rifar nú seglin

Rætt við Erlu Guðmundsdóttur krossgátuhöfund

Rætt við Erlu Guðmundsdóttur krossgátuhöfund