Rætt við Ómar Lúðvíksson um sönginn, lífið og útsýnið við Ástarbrautina

Ómar Lúðvíksson er kominn á eftirlaun, en það er þó sjaldnast dauð stund hjá honum. Það er meira en að segja það að finna tíma til að hitta á hann yfir kaffispjalli, kórastarf á huga hans allan og þegar Skessuhorn ber að garði er hann nýkominn í hús eftir að hafa hjálpað til við að taka gröf. Ómar tekur hlýlega á móti tíðindamanni Skessuhorns í fallegu húsi niður við sjó og býður upp á kaffi og með því.

„Ég er fæddur og uppalinn hér á Hellissandi í húsi sem er hér rétt ofar,“ segir Ómar og bendir út um gluggann. „Það var stutt að fara hingað niður að sjónum. Maður lék sér í fjörunni og álfaklettar eru hér úti um allt. Nú, foreldrar mínir voru með kindur í gamla daga og belju og hænu og svo voru dúfur, þannig að það var ýmislegt að snúast þegar maður var yngri.“

Það var því mikið að gera á stóru æskuheimili Ómars, en þau voru sjö systkinin. Faðir þeirra var verslunarmaður og vann lengi við Kaupfélag Hellissands, auk búskaparins. „Þegar leið að jólum þurfti að fara að hleypa til og á Þorláksmessu var skötulyktin í bland við fjárhúslyktina og ilminn af rauðkálinu.“ Já, kannski eru jólin eftir allt saman fyrst og fremst ilmur og lesendur tengja áreiðanlega við það að ákveðinn ilmur kalli fram jólastemninguna.

Ómar hleypti heimdraganum þegar hann fór til Reykjavíkur í trésmíði. Bróðir hans var meistari og Ómar hóf nám hjá honum, en lauk því í Iðnskólanum í Reykjavík og svo Meistaraskólanum. Það kom þó aldrei annað til greina en að fara aftur á Hellissand.

„Já, það var ekkert annað í stöðunni. Ég byrjaði bara að vinna hér og við Steinunn, fyrsta konan mín, byrjuðum að búa hér. Bróðir minn átti þetta hús og við keyptum það 1968. Það var aldrei neitt annað í stöðunni en að koma heim. Að ala upp krakka við þessar aðstæður, það er náttúrulega alveg meiriháttar.“

Sameinuð í söngnum

Eftir að þau Steinunn slitu samvistum bjó Ómar áfram í húsinu við sjóinn. Þar var hann, örfáum metrum frá æskuheimilinu, þegar lífið tók óvænta stefnu.

„Þá hafði komið hingað á Hellissand stúlka frá Norður-Karólínu í Bandaríkjunum til þess að kenna tónlist. Hún ætlaði bara að vera í tvö ár, en fór aldrei aftur. Ég var þarna laus og liðugur og við rugluðum saman reytum og fórum að búa saman og eignuðumst tvö börn, stelpu og strák.“

Já, Kay Wiggs ætlaði bara að freista gæfunnar og fannst spennandi að prófa að búa á Íslandi í tvö ár. Vinur hennar, Ron Turner, bjó í Ólafsvík og hann og Sr. Árni Bergur Sigurbjörnsson skrifuðu til hennar að það vantaði kennara í plássið. Hún ákvað að slá til, en árin urðu býsna mikið fleiri en tvö. Samhliða kennslu tók hún við kirkjukórnum, sem Ómar söng einmitt í, og einnig kirkjukórnum sunnan fjalls og við þetta var hún í 40 ár. Sögurinn sameinaði þau.

„Þegar Kay kemur hingað kemur hún með nýjar víddir inn í bæjarfélagið frá Ameríku. Hún setti upp söngleiki, My fair lady og fleira, sem varð mjög vinsælt. Hún var náttúrulega svo rosalega menntuð í tónlist. Áður en hún kemur hingað, var hún í Atlanta í Georgíu og var þar að syngja í sinfoníunni og ýmislegt. Þetta var skýtið, að koma frá svona stórborg og hingað í þennan litla bæ.

Það var oft ansi mikið að gera fyrir jólin, þar sem Kay var að spila víða og stjórna og kórinn að syngja. Þegar krakkarnir voru litlir tókum við þau með okkur, ég man eftir Lísu í burðarrúmi á ferð með okkur á aðfangadegi.“

Kay var sannarlega hvalreki fyrir bæinn og svæðið og ekki síst Ómar sjálfan. Þau áttu saman yndisleg ár, en Kay lést árið 2022. „Við áttum saman mörg stórkostleg ár,“ segir Ómar.

**Í glerhýsinu má finna heilt byggðasafn. Þar úir og grúir af ýmsum munum; gömlum amboðum og búnaði**

Margt breyst

Ómar hefur alið allan sinn aldur á Hellissandi og vill hvergi annarsstaðar vera. Hann hefur því séð tímana tvenna og segir að margt hafi breyst í samfélaginu á hans ævi.

„Jú, jú, það hefur gert það. Mikil ósköp. Frá þessu litla sveitaþorpi er þetta orðið öðruvísi. Íbúatala er kannski svipuð, en það er töluvert meira af erlendu fólki sem er hérna. Mikið ágætis fólk, en þetta fólk tekur ekki mikinn þátt í samfélaginu sem slíku.

Áður voru heimaverslanir hérna. Þá var pósthús og banki, en nú er búið að loka því. Enda er það ósköp skiljanlegt, því að þetta er svo stutt hérna á milli byggðalaga. Eins og í eldri borgara starfinu, þar var byggt hús fyrir okkur og það er bara ótrúlegt hvað það er mikið starf þar. Þetta er opið á hverjum degi, svona eins og var í gamla daga þegar menn fóru í húsin og drukku kaffi. Þarna mætir fólk. Konurnar eru í alls konar föndri og svo er verið að spila þarna. Karlarnir koma saman og eru að vinna í tré. Þarna er unnið í leir og svo er verið í pílukasti. Þannig að það er mjög vinsælt.

Svo varð mikil breyting eftir að þjóðgarðsmiðstöðin var byggð. Það er mikil lyftistöng fyrir svæðið, það stórglæsilega hús.“

**Sumarmynd þar sem horft er yfir blómlegan garðinn og húsið hjá Ómari. Ljósm. úr safni Skessuhorns/ af**

Ástarbrautin

Fjöldi ferðamanna sækir nesið heim og atvinnumynstrið hefur breyst, nú vinna til dæmis margir í þjóðgarðinum. Ýmislegt hefur verið framkvæmt fyrir gesti svæðisins, og auðvitað íbúa, þar á meðal var lagður stígur meðfram sjónum sem fer alveg við lóðamörkin á húsi Ómars.

„Eftir að göngustígurinn kom, þá jókst mikið umferðin og stundum koma stórir hópar. Þegar hann kom, þá var ég alltaf að velta því fyrir mér hvað væri hægt að láta hann heita. Fólk var þarna að kyssast og faðmast og svona og þá nefndi ég þetta Love Street, Ástarbrautin. Ég skrifaði það á spjald á kofanum hér fyrir neðan hjá mér. Svo er smá lækur hér utar. Þar var gerð trébrú og það varð að nefna hana eitthvað. Ég skrifaði á spjald „Bridge over the river Kwai.“ Fólki finnst gaman að fara yfir brúna. Það er númer eitt að hlutirnir heiti eitthvað,“ segir Ómar kankvís á svip.

Safnarinn

Ómar hefur nefnilega gaman að því að slá á létta strengi og lítur á björtu hliðar tilverunnar. Honum finnst gaman að spjalla við fólk og þau heppnu fá að kíkja inn til hans.

„Þegar ég er úti að vinna í garðinum, eitthvað að bjástra, að slá eða eitthvað og gef mig á tal við fólk frá ýmsum löndum, þá endar það oft hjá mér inni í glerhúsi sem ég er með, eða hérna inni í íbúð. Þar sýni ég þeim hvernig íslenskt heimili lítur út og það er mjög vinsælt. Ég er búinn að fá mörg þakkarkort frá viðkomandi.

Ég hef gaman að því að tala við fólk. Þetta líka heldur við þessari litlu ensku sem ég kann, að hitta fólk og spjalla. Svo er ég með safn hérna í glerhúsinu sem oft koma hópar inn í og ég er að skýra út fyrir þeim til hvers þessir hlutir voru notaðir.“

Safnið umrædda er stórmerkilegt. Þar ægir saman gömlum amboðum, alls kyns aflögðum tækjum og tólum og ýmsum búnaði. Tíðindamaður Skessuhorns mátti hafa sig allan við þegar Ómar dró fram muni og spurði hvað væri. Og þó sá sem hér ritar hafi bjargað andlitinu með því að þekkja m.a. sextant, þá voru þau ófá skiptin þar sem hann var rekinn á gat, enda safn Ómars víðfeðmt. Það er eiginlega eins og besta byggðasafn.

***Ómar hefur lengi tekið þátt í kórastarfi og er enn á fullu. Hér er sungið í nýju Þjóðgarðsmiðstöðinni***

Blómin heilla

Ómar hefur lagt sitt af mörkum til samfélagsins á nesinu. Hann er enn á kafi í kórastarfi, syngur með Karlakórnum Kára, og nýverið tóku allir kórarnir á nesinu sig til og æfðu jólaprógramm sem var svo flutt í Ólafvsík, Grundarfirði og Stykkishólmi. Hann er í Lions og Frímúrareglunni, auk þess að vera formaður Félags eldri borgara í Snæfellsbæ. Ómar var slökkviliðsstjóri í 20 ár og sat í sveitarstjórn frá 1980-1994.

Hann var oddviti hinn alræmda dag 5. nóvember 1993 þegar boðað var að geimverur myndu sækja Snæfellsjökul heim. Þau sem muna það, muna kannski eftir viðtali við Ómar í sjónvarpinu þar sem hann boðaði að hann myndi taka á móti geimverunum í fullum skrúða; þ.e. í kjólfötum. Hann mætti upp við jökulrætur í kjól og hvítu, en enn eru áhöld um hvort geimverurnar hafi mætt.

Ómar var einnig meðhjálpari við kirkjuna í rúm 40 ár.

„Þegar ég hætti þar hélt ég að ég mundi nú fara að losna, en þá var það þannig að strákurinn minn tekur við. Hann sér um kirkjugarðinn og ég fylgi með, svona til aðstoðar,“ segir Ómar og hlær, en hann er einmitt nýkominn frá því að aðstoða við að taka gröf í kirkjugarðinum.

„Einhvern veginn hefur það verið þannig í gegnum árin að ég reyni að láta gott af mér leiða. Svona starf sem margir hverjir leggja á sig er viss samfélagsþjónusta. Það er ekki hægt að segja nei, allavega ekki alltaf.

Síðan hefur það verið mitt hobbí að rækta sumarblóm. Að reyna, eins og ég sagði, að vera öðrum til fyrirmyndar. Það gengur nú svona nokkuð þokkalega stundum. Það er því alltaf nóg að gera.

Þegar komið er fram í mars, fer ég að sá fyrir blómunum. Það endar oft þannig að þær verða nokkuð margar, plönturnar. Ég held þær hafi verið á milli 900 og 1000 sl. sumar. Það var stundum erfitt að koma því öllu niður.“

Ekki vantar plássið hjá þér, en grær þetta allt?

„Já já, ef þú hugsar vel um þetta. Þetta er mikil vinna. Ég kaupi moldina og rækta í kassa. Það er svo erfitt að rækta eitthvað ef þú hefur ekki góðan jarðveg til að vaxa í,“ segir Ómar og við veltum því fyrir okkur hvort það sé ekki ákveðin myndlíking fyrir lífið sjálft.

Blómaræktin á hug Ómars allan og hefur litað líf hans. Þau Kay fóru gjarnan til Bandaríkjanna að heimsækja ættingja hennar og eitthvað fleira ferðuðust þau. Þá hefur hann einnig ferðast með Jóhönnu, sambýliskonu sinni, m.a. að heimsækja dóttur hans sem býr í Tennessee.

„Ég hef samt aldrei ferðast neitt mikið, vegna þess að það var erfitt fyrir mig að fara í burtu frá blessuðum blómunum. Af hverju að vera að fara erlendis á þessum tíma þegar sólin vermir okkur hér? Mér finnst eins og þetta sé orðið þannig að þetta sé eitthvað kapphlaup í því að fara.“

Afabörnin

Svo á að heita að Ómar sé sestur í helgan stein, en eins og upptalningin hér að framan ber með sér er hann fráleitt hættur að vinna og stússa. Síðasta formlega starf hans var sem umsjónarmaður fasteigna hjá Snæfellsbæ, en hann gegndi því í rúman áratug. Í dag grípur hann stundum í hamarinn til að aðstoða son sinn og barnabörnin óska þess.

„Afabarnið, strákurinn yngri, langaði að fá dúfur fyrir nokkru síðan. Það kom náttúrulega í hlut afa að smíða hann, sem ég og gerði,“ segir Ómar. Sonur Ómars býr á Hellissandi með sín börn og það veitir honum mikla lífsfyllingu að hafa þau svona nálægt, en þau hafa gaman af því að kíkja í heimsókn til afa.

Á dögunum fékk hann síðan að stíga á stokk með sonardóttur sinni á aðventuskemmtun í Ólafsvík.

„Þetta er áreiðanlega sú dýrmætasta jólagjöf sem ég fæ þessi jólin, að hafa fengið að syngja Skín í rauða skotthúfu, með Hörpu Guðnýju,“ segir Ómar, og augljóst er að hann er stoltur af afabörnunum sínum.

Hagyrðingurinn

Ekki er hægt að skilja við Ómar án þess að minnast á skáldskapinn. Hann yrkir nefnilega vel, þó hann sé ekki alveg til með að viðurkenna strax að hann sé hagmæltur.

„Ég veit ekki alveg hvað á að kalla það. Jú, jú. Stundum gengur þetta vel, að setja eitthvað saman, en stundum tekur það svolítinn tíma. Stundum vakna ég upp um nótt, ef ég hef verið að hugsa um eitthvað kvöldið áður. Þá verð ég að hlaupa niður og skrifa það hjá mér.“

Ómar yrkir því við ýmis tilefni, t.d. meðfylgjandi vísa um lífshlaupið.

Frá vöggu til grafar

Í rúminu lá ég, með léttbæra sæng

Svo lagður að brjóstunum hlýju.

Ég var eins og ungi umlokinn væng

Með undrun á heimkynnum nýjum.

Nú árin svo liðu sem átti ég góð

Hjá ástkærum föður og móður

Allt þetta fagra sett hef ég í sjóð,

Ég þakka þeim líf mitt og hróður.

Á sandinum bý ég við sælu og frið

Því sjórinn og fjöllin mig geyma.

Ætíð ég sofna við öldunnar nið

Um æskuna læt mig svo dreyma.

Þegar mínu lífi lýkur

Lokast yfir sporin mín

Snjór og sandur í förin fýkur

Ég fer í austrið heim til þín.

Við siglum yfir sjónarrönd

Og sjáum landið nýja

Þar er engin sorg né grönd

Þar er aðeins ást og hlýja.

Kay lá banaleguna um það leyti sem von var á afastelpunni Hörpu Guðnýju í heiminn. Ómar segir að Kay hafi oft óskað þess að fá að lifa þangað til að litla stelpan fæddist. Sem og hún gerði og naut þess mjög að hafa hana hjá sér. Þegar hyllti undir lokin hjá Kay, orti Ómar kvæði sem var síðan birt í sálmaskránni við útför hennar.

„Það var svo skrýtið, að bara viku áður en Kay deyr, þá set ég þetta saman og les þetta fyrir hana,“ segir Ómar og við skulum ljúka spjallinu við hann með því að birta umrætt kvæði.

Elsku Kay

Þú komst inn í líf mitt

með ljós þitt og hjarta.

Lífið við blasti með dagana bjarta.

Börnum þú kenndir að blása og syngja,

bjöllur þú keyptir sem brátt fóru að klingja.

Svo börnin við fengum,

sem bárum á örmum.

Bros þitt af gleði og tárin á hvörmum.

Þau döfnuðu fljótt, með demant í hjarta,

og draumana stóru, um framtíð svo bjarta.

Árin svo liðu sem áttum svo góð,

við álfanna kletta og öldunnar hljóð.

Við upprisu sólar er ætíð svo bjart,

en aðeins á stundum er lífið svo hart.

**Bekkur var settur upp til minningar um Kay**

Hagmæltur safnari á Hellissandi

Rætt við Ómar Lúðvíksson um sönginn, lífið og útsýnið við Ástarbrautina

Rætt við Ómar Lúðvíksson um sönginn, lífið og útsýnið við Ástarbrautina