Sigríður Lára kveður brátt Heiðarskóla eftir 33 ára starf

Sigríður Lára Guðmundsdóttir, skólastjóri Heiðarskóla í Hvalfjarðarsveit, stendur á tímamótum. Ferill hennar við skólann spannar rúmlega þrjá áratugi. Hún kom fyrst í Heiðarskóla árið 1992, nýútskrifuð úr kennaranámi, og hefur síðan fylgt þremur kynslóðum nemenda í gegnum skólagöngu þeirra, uppbyggingu skólans í nútímalega menntastofnun og ótal fjallgöngur með skólabörnum sveitarinnar. Sigríður tók við sem starfandi skólastjóri árið 2016 og varð fastráðin árið eftir. Næsta sumar lætur hún af störfum eftir að hafa stýrt skólanum í tæpan áratug.

Gamlar sögur í nýjum veggjum

Það er eitthvað notalegt við að fylgja Sigríði Láru um Heiðarskóla. Þó að byggingin sé tiltölulega ný, að minnsta kosti miðað við gömlu skólabygginguna, er augljóst að veggirnir, gólfin og loftið geyma allskonar sögur. Og það er greinilegt að skólastjórinn þekkir hér hvert skúmaskot, hvern bekk og hvert barn. Þó að Sigríður Lára hafi tekið við stjórnartaumunum þegar meira en áratugur var liðinn af nýrri öld hefur samband hennar við skólann miklu eldri og dýpri tengingar. Hún hefur stýrt Heiðarskóla í gegn um breytingar, heimsfaraldur, uppbyggingu og síbreytilega samfélagsumræðu.

**Flutt var í nýtt skólahús Heiðarskóla 2011. Fjær er Heiðarborg og nýja íþróttahúsið sem tekið verður í notkun næsta sumar. Ljósm. mm**

Saman á fyrsta skóladeginum

Það var á nokkuð nöprum haustdegi árið 1992 að Sigríður Lára Guðmundsdóttir fylgdi dóttur sinni í Heiðarskóla í Hvalfjarðarsveit í fyrsta sinn. Þetta var fyrsti skóladagur þeirra beggja; önnur var að setjast á skólabekk og hin í kennarasæti. Hin 28 ára og nýútskrifaða Sigríður Lára mætti til starfa beint úr kennaranáminu og blaut á bakvið eyrun eins og hún segir sjálf. Hugmyndir hennar um framtíðina voru óljósar, en það sem hún vissi þó var að í þessum skóla var hún að fara að stíga sín allra fyrstu skref sem kennari. Fjölskyldan hafði fengið hús í Melahverfi á leigu sem sveitarfélagið útvegaði þeim sem kusu að flytja í sveitina til að starfa við skólann. Og nú, rúmum þremur áratugum og tíu barnabörnum síðar, starfar Sigríður enn við skólann og húsið í Melahverfi er enn heimili hennar. En tíminn hefur sannarlega ekki staðið í stað, nema síður sé. Húsið er löngu orðið þeirra eigið og Sigríður Lára hefur setið við stjórnvölinn í Heiðarskóla í tæpan áratug.

„Það kom einhvern veginn aldrei neitt annað til greina en að vera hér,“ segir Sigríður Lára þegar við höfum komið okkur fyrir inni á bókasafni skólans, sem er hið glæsilegasta eins og aðrir hlutar þessarar nýstárlegu byggingar. „Ég hef bæði fengið að fylgjast með uppbyggingunni og taka þátt í henni, fylgt þremur árgöngum nemenda frá byrjun skólagöngu til útskriftar og náð að hafa áhrif á samfélagið sem mér þykir svo vænt um með því að starfa við það sem mig hefur alltaf dreymt um. Það eru forréttindi í mínum huga.“

**Skarðsheiðin er ein ástæða þess hversu einstakt umhverfi einkennir Heiðarskóla. Ljósm. sv**

Kennararnir voru sterkar fyrirmyndir

Sigríður fæddist í Reykjavík vorið 1964 og þar bjó hún til ellefu ára aldurs. Þá fluttist hún með fjölskyldu sinni til Ísafjarðar þar sem hún sleit barnsskónum og fluttist ekki þaðan fyrr en hún var orðin 25 ára og lá þá leiðin aftur suður í kennaranám. Spurð hvort hún hafi alltaf ætlað sér að verða kennari tekur Sigríður sér örstutta umhugsunarpásu og kinkar síðan kolli, þrátt fyrir að segja með semingi að það hafi nú kannski ekki alveg alltaf verið draumurinn.

„Ég var ekki alveg viss þegar ég var yngri. Mig langaði líka að verða veðurfræðingur, mér hefur alltaf fundist veðrið svo merkilegt fyrirbæri. En til þess að verða slíkur hefði ég þurft að flytja til Noregs í nám og það heillaði mig ekki. En jú, ætli mig hafi ekki bara alltaf langað svolítið til að verða kennari. Mismikið eftir tímabilum æskunnar auðvitað. Mig langaði afskaplega mikið að verða kennari þegar ég var lítil stelpa, ég leit svo upp til kennaranna. Þeir voru miklar fyrirmyndir og ég bar svo mikla virðingu fyrir þeim. En þegar ég komst á unglingsár fór sú hugmynd um að verða kennari aðeins að taka breytingum og á einhverjum tímapunkti man ég eftir að hafa hugsað með mér að hún væri bara alls ekki góð. En sú skoðun mín varði ekki lengi,“ segir Sigríður Lára og brosir. „Kennarar voru mínar fyrirmyndir þegar ég var lítil en svo breyttist það eins og hugmyndin um að verða einn slíkur þegar ég varð unglingur. Þá horfði ég á krakkana í kringum mig og fannst þeir eitthvað svo erfiðir við kennarana og hugsaði: Ég mun sko aldrei nenna þessu. En sem betur fer reyndist það rangt. Unglingar eru dásamlegt fólk.“

Amma og afi með níu af tíu barnabörnum sínum vorið 2024. Hið tíunda fæddist fyrr á þessu ári. Sigríður Lára hlakkar til að hafa meiri tíma til að verja með ríkidæminu sínu eftir að hún lýkur störfum í sumar. Ljósm. úr einkasafni

Samviskusamur nemandi með samviskubit

Sigríður Lára lýsir sjálfri sér sem mjög samviskusömum nemanda sem vildi fátt heitar en að standa sig vel í skólanum. Hún skilaði alltaf verkefnum á réttum tíma, lærði heima og stundaði námið af miklum, jafnvel stundum of miklum, metnaði. „Ég man eftir einu tilviki þar sem ég átti að vinna heimaverkefni sem ég bara skildi ekki, sama hvað ég reyndi. Pabbi kom svo að mér um morguninn þar sem ég sat hágrátandi yfir skólabókunum og neitaði að fara í skólann því ekki gæti ég skilað auðu eða einhverju þaðan af verra. En pabbi hughreysti mig og hjálpaði mér að taka þessi þungu skref með því að mæta nú bara samt. Þá var ég komin í svo mikla tímaþröng að ég hafði ekki ráðrúm til að leita ráða hjá honum varðandi heimavinnuna sjálfa. En ég man þetta enn svo vel, hvað mér þótti það erfitt að mæta í skólann án þess að vera búin að gera það sem mér hafði verið sett fyrir.“

Hvalfjörðurinn kallaði og hún svaraði

Eftir kennaranámið, sem hún stundaði að öllum líkindum með sínum metnaði, sá Sigríður Lára auglýsingu frá Heiðarskóla þar sem óskað var eftir kennurum til starfa.

„Í þá daga útvegaði skólinn húsnæði fyrir þá kennara sem komu til að kenna við skólann, þannig að við fengum ódýrt leiguhúsnæði fyrstu árin. Okkur líkaði húsið okkar svo vel að við ákváðum nokkrum árum síðar að kaupa það af sveitarfélaginu. Það reyndist mikið gæfuspor því þar búum við enn í dag.“

**Kort sem nemendur gerðu af skólastjórum Heiðarskóla. Ljósm. úr einkasafni**

Breytt námsmat til hins betra

Þegar Sigríður Lára hóf sinn kennsluferil og lengi framan af, var námsmat einfalt og auðskiljanlegt fyrir foreldra, kennara og börn. En að hennar mati var það líka takmarkandi á margan hátt og hún er sátt við þróunina sem hefur orðið á grunnskólastiginu undanfarin ár.

„Þetta var bara þannig að nemendur unnu verkefni, tóku próf og fengu einkunn sem byggðist á því hversu hátt hlutfall dæma og atriða var rétt. Allir skildu það,“ segir hún og bætir við til útskýringar að með nýrri aðalnámskrá og hæfnimiðuðu námsmati hafi sjónarhornið færst frá bóklegri þekkingu yfir í hæfni á breiðara sviði; félagsfærni, samvinnu, sjálfstæði, gagnrýn hugsun og seigla.

„Núna erum við að meta hæfni barnanna, ekki bara þekkingu á afmörkuðu sviði, útskýrir hún. Hæfniviðmiðin sem kennarar eiga að vinna eftir hafa þó ekki alltaf verið eins gagnsæ og allir hefðu kosið. „Þau eru umfangsmikil og margt varðandi þau var svolítið óskýrt í fyrstu. En nú er verið að endurbæta þetta í aðalnámskrá og það skiptir öllu máli. Með tímanum náum við öll utan um þetta. Þetta er svo mikilvægt.“ Hún viðurkennir að hæfnimiðað námsmat sé töluvert flóknara en það gamla, einkum fyrir þá sem aldir eru upp við gamla kerfið, bæði kennara í fyrstu þegar námskráin var gefin út 2011 og foreldra. „Ég geri mér alveg grein fyrir því að þetta getur reynst erfitt að skilja.“

**Skólalóð Heiðarskóla gegnir mikilvægu hlutverki í kennslunni. Ljósm. sv**

Meira frelsi, auknar kröfur

Kennurum hefur nú gefist meira svigrúm til að nálgast námið á eigin forsendum. Þeir setja upp samþætt verkefni þar sem mörg fög renna saman í eitt þema og velja hæfniviðmið sem passa við viðfangsefnið. Það þykir Sigríði Láru eitt stærsta framfaraskrefið.

„Kennarar fá mikið frelsi og mér finnst dásamlegt þegar þeir taka upp þemu og kenna samþættar námsgreinar. Þá er verið að tala um raunverulegt nám, ekki bara að klára kafla í bók,“ segir hún. En frelsinu fylgja líka auknar kröfur; kennarar þurfa að kunna að rökstyðja matið, sýna fram á hæfni nemenda á margvíslegan hátt og útskýra fyrir foreldrum hvað liggi að baki einkunnum og umsögnum.

„Það er ekki hlutverk skóla að kenna ákveðnar námsgreinar heldur að mennta börn og koma þeim til þroska,“ segir hún og leggur áherslu á hvert einasta orð. „Skólar eiga að gera þeim fært að verða sátt við sig sjálf og lífið og það sem þau eru að gera.“ Sú hugsun hefur orðið æ skýrari í starfi hennar eftir því sem árin líða, jafnvel þótt umgjörðin hafi verið ólík frá einum áratug til annars.

Skóli er hluti af samfélagi en ekki samfélagið allt

Sigríður upplifir að samfélagsumræðan sé oft stíf gagnvart skólunum og sérstaklega kennurum. „Þegar til dæmis er rætt er um vanlíðan barna, Pisa-rannsóknir og námsárangur finnst mér gagnrýnin oft mjög óvægin gagnvart skólakerfinu. Og svo þegar börn eru allt of mikið í símanum eða á samfélagsmiðlum, þá á skólinn að græja það líka. En þetta er samfélagið allt sem þarf að taka sér tak.“

Á móti kemur að hún fær reglulega áminningu um að starfið skiptir máli. „Ég fæ oft mjög falleg orð og klapp á bakið, bæði frá fyrrverandi nemendum, samstarfsfólki og foreldrum. Þau koma til mín og þakka fyrir það sem vel var gert. Það gleður hjartað.“

**Sigríður Lára og dóttir hennar haustið 1992 á leið í fyrsta skóladag þeirra beggja. Ljósm. úr einkasafni**

Úr heimavistarherbergjum í sérhannaðar kennslustofur

En breytingarnar hafa ekki bara verið kerfislægar. Ný skólabygging Heiðarskóla var vígð árið 2011 og segir Sigríður Lára nær ógerning að lýsa muninum til hins betra.

„Gamli skólinn var barn síns tíma. Við vorum að kenna í gömlum heimavistarsvefnherbergjum með pínulitlum opnanlegum fögum sem samt var oft ekki hægt að opna því það var svo hvasst. Loftgæðin voru ekki góð, hljóðvistin gat orðið þreytandi og rýmið allt einfaldlega ekki gott til að nýta í kennslu í grunnskóla,“ rifjar hún upp.

Hönnunin á nýju byggingunni er öll hugsuð og byggð upp í kring um nútímaskólastarf: Góð hljóðvist, björt rými, hópastofur og opnir gangar sem hvetja til samveru og samvinnu. „Rýmið heldur einhvern veginn utan um mann en gefur manni samt pláss,“ segir hún. Yngri kennarar og þeir nemendur sem eru nú við skólann átta sig kannski ekki á hvað þetta skiptir miklu máli, en þau sem kenndu í gömlu svefnherbergjunum gera það sannarlega. Skólalóðin er ekki einungis hugsað sem leik- og frístundasvæði heldur sem mikilvægur hluti af námsumhverfinu. Tannakotslækurinn sem liðast við hlið skólans er uppspretta endalausra verkefna og minninga.

Við erum rosalega stolt af skólalóðinni okkar. Krakkarnir leika sér við lækinn, veiða síli og baða sig á góðviðrisdögum. Þá verður eiginlega sólstrandarstemning hérna,“ segir hún hlæjandi. Útikennsla, vettvangsferðir og fjallgöngur hafa alla tíð verið stór hluti af starfinu.

Sterkar rætur í nánu samfélagi

Heiðarskóli á sér langa og sérstaka sögu og rætur hans liggja djúpt í samfélagi sveitarinnar. Nú í nóvember voru 60 ár liðin frá því skólahald hófst í nýbyggðu húsi á Leirá, þá undir nafninu Leirárskóli og af því tilefni var efnt til veglegrar afmælisveislu þar sem núverandi og fyrrverandi nemendur og starfsmenn, ásamt fjölmörgu fólki úr sveitinni, komu saman til að fagna tímamótunum. Ítarlega var sagt frá því í Skessuhorni.

„Afmælið minnti okkur á hvað Heiðarskóli er stór hluti af sjálfsmynd sveitanna hér sunnan Skarðsheiðar,“ segir Sigríður Lára. „Við berum áfram arfleifð skólasögunnar, en erum á sama tíma nútímalegur skóli sem horfir fram á veginn. Það er forréttindi að fá að halda utan um slíkt samfélag.“

Skólinn hóf starfsemi sem heimavistarskóli árið 1965. Nemendur af stóru svæði bjuggu á heimavist, en hluti barnanna ferðaðist í daglegum skólaakstri. Heimavistin var formlega lögð niður árið 1972 en hélt þó áfram um tíma fyrir nemendur úr fjarlægari byggðum. Smám saman var svefnrýmum breytt í kennslustofur og skólinn tók á sig nútímalegra form. Árið 2011 voru leikskólinn Skýjaborg og grunnskólinn Heiðarskóli sameinaðir í Leik- og grunnskóla Hvalfjarðarsveitar og árið 2011 var nýtt og glæsilegt skólahús Heiðarskóla tekið í notkun.

Nemendur skólans koma alls staðar að úr Hvalfjarðarsveit en sveitarfélagið nær frá Hvalfjarðarbotni að Borgarfjarðarbrú, að Akranesi beggja vegna Akrafjalls og inn Svínadalinn. Kennslan er skipulögð í þremur námshópum eftir aldri nemenda og tveir til þrír kennarar bera sameiginlega ábyrgð á hverjum hópi.

„Teymiskennslan hefur reynst okkur mjög vel,“ segir Sigríður Lára. „Hún gefur kennurum svigrúm til að leita lausna saman, skipta verkefnum á milli sín og styrkja hvern annan. Í svona fámennum skóla skapast heimilislegt andrúmsloft. Allir þekkja alla, nemendur, starfsfólk og foreldrar, og það er auðvelt að bregðast hratt við þegar eitthvað bjátar á.“

Heiðarskóli starfar eftir leiðum Uppbyggingarstefnunnar; Uppeldi til ábyrgðar. Þar er lögð áhersla á að nemendur taki ábyrgð á eigin hegðun og námi, læri sjálfsaga og skilji tengsl gjörða og afleiðinga. „Gildin okkar eru vellíðan, virðing, metnaður og samvinna,“ segir Sigríður Lára. „Þetta eru ekki bara orð á vegg. Við reynum að láta þau endurspeglast í daglegu starfi, hvort sem það er í samskiptum, verkefnavinnu eða námsmati. Við erum alltaf að minna okkur á að krakkarnir eru ekki bara hér til að læra stærðfræði og málfræði. Þeim á líka að líða vel, finna sig í hópnum og hafa trú á sér.“

**Sigríður Lára með fyrsta umsjónarbekknum sínum í Heiðarskóla, árgangi 1982, í vorferð í Húsdýragarðinum 1993. Ljósm. úr einkasafni**

Breytt seigla og aukin tækifæri

Þrátt fyrir jákvæðan tón er Sigríður Lára ekki blind á það sem hefur þróast í aðra átt. Hún finnur mun á seiglu barna nú og áður. Fyrir nokkrum árum hafi nær allir nemendur tekið þátt þegar farið var í fjallgöngu, en í dag komi kannski helmingur barnanna með. „Fólk er allskonar og krakkarnir líka,“ segir hún en bætir við að það sé sömuleiðis gífurlega mikilvægt að þrýsta ekki á krakka óþarflega mikið og láta þau standast óraunhæfar kröfur.

Það sem hún telur hins vegar óbreytt er trúin á börnin sjálf og menntakerfið, þrátt fyrir sveiflur í umræðu og kerfisbreytingum. Hún gagnrýnir meðal annars regluna um þriggja ára framhaldsskóla. „Auðvitað er það allt í lagi fyrir þau sem vilja drífa sig. En það er líka mikilvægt að sinna félagslega þættinum í framhaldsskóla og þar held ég að fjórða árið hafi verið mikilvægt.“

Stendur vaktina til síðasta skóladags

Þrátt fyrir að starfslok séu fram undan segist Sigríður Lára ekki ætla að slaka á síðustu mánuðina í starfi. „Ég klára þetta skólaár og vinn út júní. Ég er lítið farin að hugsa um brottförina. Ég ætla að vera hér, full af eldmóði, og standa mína plikt,“ segir hún ákveðin. „Það er heilmikil vinna í gangi, bæði við endurskoðun aðalnámskrár og skólanámskrár skólans, þannig að það er nóg að gera.“

Barnabörn, ferðalög og heimurinn allur

Hún ákvað fyrir nokkru að fara á eftirlaun á ákveðnum tímapunkti og segist sátt við þá ákvörðun. „Ég á eftir að gera ýmislegt. Fara í allskonar ferðalög, njóta náttúrunnar hér í sveitinni og víðar um landið. Og mér þykir sérstaklega vænt um að geta verið meira með barnabörnunum. Ég hef ekki haft nægan tíma með þeim. Þau vaxa ótrúlega hratt og það er kominn tími til að nýta stundirnar betur.“

Þegar hún lítur yfir ferilinn í Heiðarskóla vill hún ekki nefna einn stóran vendipunkt?

„Það er enginn einn tímapunktur sem stendur upp úr. Þetta er samfelld þróun. Takmarkinu er aldrei fyllilega náð í skólastarfi. En það hefur alltaf haldið áfram. Aldrei aftur á bak. Og það er það sem skiptir máli,“ segir hún og það er eins og það örli á smávegis stolti í brosinu. „Ég hef fulla trú á menntakerfinu og þessum börnum okkar. Þau eiga svo sannarlega eftir að plumma sig. Það eru svo mörg tækifæri og þau geta öll fundið sér eitthvað við sitt hæfi.“

Sigríður Lára fær sér vatnssopa og lítur örsnöggt út um glugga bókasafnsins sem vísar að gömlu skólabyggingunni undir fjallasýn sem lætur engan ósnortinn. Þó að hún kveðji brátt skólann sem vinnustað stendur ekki til að kveðja sveitina þar sem hún hefur fest kyrfilega rætur.

„Framtíðin er björt,“ segir Sigríður Lára Guðmundsdóttir, fráfarandi skólastjóri Heiðarskóla í Hvalfjarðarsveit, áður en hún stendur upp til að sinna þeim verkefnum dagsins sem bíða hennar.

„Framtíðin er björt“

Sigríður Lára kveður brátt Heiðarskóla eftir 33 ára starf

Sigríður Lára kveður brátt Heiðarskóla eftir 33 ára starf