Rætt við Guðrúnu Kristjánsdóttur og Ævar Kjartansson sem hafa fest rætur á Skarðsströnd í Dölum

Á landræmu upp af sjónum, undir Nípurhyrnu með sín Mávabjörg, stendur bærinn Heinaberg. Náttúran skartar sínu fegursta á þessum slóðum, fyrir neðan bæinn er myndarlegur stuðlabergshamar og sjórinn, með sínum kvika öldugangi sem ýmist gælir við eyjar og sker eða lemur hvítfysstur á klettum, er eins og lifandi og síbreytilegt málverk. Svæðið er ríkt af örnefnum; fyrr á tíð gat það verið lífsnauðsyn að þekkja hverja þúfu, hvern hól, að ekki sé talað um öll skerin sem þræða þurfti báta fram hjá. Nú hefur nýtt örnefni bæst við; Hlöðuberg.

Hjónin Ævar Kjartansson, fyrrum dagskrárgerðarmaður á RÚV, og Guðrún Kristjánsdóttir myndlistarkona, bera ábyrgð á hinu nýja örnefni. Þau eiga nú lögheimili á Hlöðubergi, ætli megi ekki kalla það nýbýli. Örnefnið er vel til fundið, því Ævar og Guðrún búa í gamalli hlöðu og áfastir við hana eru fallega hlaðnir garðar þar sem fjárhúsið var. Garðarnir eru svo heillegir að maður sér fyrir sér hvernig gefið hefur verið á garðann með kindurnar standandi í röðum.

**Ævar og Guðrún hafa fest rætur á Heinabergi og eiga nú lögheimili þar. Þau hafa staðið í stóru við að breyta gamalli hlöðu í fallegt og vistlegt íbúðarhús.**

Hlaða verður íbúðarhús

Húsið sjálft, hlaðan, er svo listilega upp gert að arkitektarnir sem hönnuðu það hafa fengið ýmsar viðurkenningar fyrir. Vinna arkitektanna var leidd af Sigrúnu Sumarliðadóttur, en hún er ekki ókunn svæðinu, hafandi dvalið langvdölum á Nýp, sem er næsti bær. Hönnunin var öll unnin í góðri samvinnu og strax var lagt upp með að halda sem flestu upprunalegu.

Þau hjón höfðu lengi leitað eftir samastað í sveit en langaði ekki í sumarbústaðarreit, og voru hætt leitinni þegar Uggi og Guðrún Alda spurðu hvort þau vildu ekki kaupa með þeim jörðina Heinaberg. Frá unga aldri var Guðrún Alda í sveit hjá afa sínum og ömmu í Þorskafirði. Hún tók eftir því að þessi jörð hér var til sölu. Þannig að við bara stukkum á þetta,“ segir Ævar.

Þau festu kaup á Heinabergi, ásamt Ugga syni sínum og Guðrúnu Öldu tengdadóttur, árið 2017. En hvað dró þau á Skarðsströnd? Ævar er alinn upp á Grímsstöðum á Fjöllum og þar hafa Ævar og Guðrún og börn þeirra, Uggi og Oddný Eir, löngum dvalið. Veturinn 1980-81 sáu þau hjón m.a.s. um bú bróður Ævars. „Við Uggi höfðum byggt okkur litla baðstofu úr torfi og grjóti, þarna uppi í heiði. Uggi var alveg til með að byggja eitthvað meira og setjast jafnvel eitthvað að þar, en það breyttist þegar breskur auðkýfingur festi kaup á jörðinni.

**Svona leit hlaðan út fyrir framkvæmdir. Það öskrar ekki beint á mann að þarna verði gott að búa, en sú hefur aldeilis orðið raunin.**

Á jörðinni stóð hlaða

„Uggi og Guðrún Alda drifu þetta áfram. Í byrjun hvarflaði ekki að okkur að við myndum flytja hingað,“ bætir Guðrún við. Sú varð þó raunin, en fyrst þurfti að koma upp hentugri íverustað, því þó að ágætt hús hafi verið á jörðinni vildu þau koma sér upp sínu eigin athvarfi og ekki síst aðstöðu fyrir Guðrúnu til að mála. Á jörðinni stóð hlaða, heilleg og full af heyi, og ákveðið var að breyta henni í íbúðarhús.

„Fyrst ætluðum við að hafa þetta bara eina hæð, við vorum fyrst og fremst að hugsa um að koma upp vinnustofu,“ segir Guðrún. Svo komu þessir ungu arkitektar til liðs við okkur, meðal annars írskur strákur, og hann sagði að það væri náttúrulega gaman að bæta við einni hæð og geta horft bæði út á sjó og niður á jurtagarðinn. Hann þurfti bara að nefna þetta einu sinni; ég hoppaði á þetta og sá að það væri hárrétt hjá honum. Þar með var það bara ákveðið og svo fullteiknuðu þau þetta hús, í samráði við okkur. Það var covid og þau bjuggu í Noregi, þannig að þetta fór nú meira eða minna fram í gegnum Facetime, öll smáatriði.“

Þau voru ófá handtökin sem þurfti til að gera hlöðuna að þeim hlýlega og glæsilega íverustað sem hún er í dag. Öll fjölskyldan var virkjuð í verkið og þau þurftu ekki að leita langt yfir skammt eftir iðnaðarmönnum. „Húsasmíðameistarinn býr á Reykhólum, Eiríkur Kristjánsson, og hann fékk með sér Guðmund Gíslason, bónda í Fagradal. Þetta var svo þægilegt í covidinu, þeir fóru ekkert,“ segir Ævar, en Ytri-Fagridalur er næsti bær við Heinaberg.

„Þeir voru rosalega duglegir og lausnamiðaðir,“ segir Guðrún „björguðu öllu og voru ekkert að bíða eftir utanaðkomandi aðstoð.“ „Guðmundur kom bara með rafsuðugræjurnar á pikköpnum einn morguninn. Það þurfti nefnilega að setja upp stálgrind hérna í húsið, til að halda þakinu niðri,“ segir Ævar og hlær við.

**Hlöðuberg er heitið á húsi þeirra hjóna.**

Úr íhaldssemi í ævintýramennsku

Enginn veit sína ævina fyrr en öll er. Þó þau hjón hafi dvalið einn vetur á Grímsstöðum, eins og áður var nefnt, hafa þau fyrst og fremst búið miðsvæðis í Reykjavík og voru ekkert á leiðinni þaðan. „Við vorum búin að búa í sama húsinu í Reykjavík í 48 ár,“ segir Ævar. „Nú er ég mjög íhaldssamur og ég ímyndaði mér ekki að ég myndi nokkru sinni fara úr þessu húsi okkar á Nönnugötu í Reykjavík. En þegar maður fór út í þetta ævintýri hér, þá varð maður svo breytingaglaður og svo keyptum við okkur litla íbúð í elliblokk á Skúlagötu.“

Eftir hálfa öld í sama húsi breyttu þau sem sagt rækilega til og eiga nú tvö ný heimili. Þau segjast dvelja nokkuð jöfnum höndum á Skarðsströnd og Skúlagötu en lögheimilið er á Hlöðubergi. „Það segja allir að það sé svo erfitt að breyta til; mér fannst það ekkert nema skemmtilegt,“ segir Guðrún. „Undanfarna vetur höfum við verið mikið hér. Nú er ég að vinna að stóru verkefni í Reykjavík, þannig að við þurfum að vera dálítið þar.“ Fram undan er yfirlitssýning á verkum hennar í Listasafni Reykjavíkur, Kjarvalsstöðum, sem verður opnuð í febrúar. Þá stendur yfir sýning hennar Umritanir í Listasafni Árnesinga, Hveragerði.

„Fyrir utan hvað er allt fallegt hérna og náttúran stímúlerandi, þá finnst mér alltaf svo gaman að koma hingað. Svo gaman að koma heim, á báðum stöðum. Það er alveg ótrúlega skemmtilegur þáttur í þessu. Alltaf svo gott að koma hingað, fara út að labba, sjá tunglið,“ segir Guðrún.

**Ófá handtök þurfti til að gera hlöðuna íveruhæfa. Hún var t.d. full af heyi.**

Myndlistarbændur

„Búskapur okkar er myndlistin. Við sláum ekki einu sinni túnin, eða neitt. Horfum bara á grasið spretta úr sér,“ segir Ævar. Þau hjón halda ekki skepnur og því er ekki þörf á að slá tún. Guðrún segir að það sé svolítið erfitt fyrir bóndasoninn Ævar að horfa upp á óslegið gras. „Ég hins vegar sé þetta bara fagurfræðilega, það er svo fallegt þegar stráin bylgjast í vindinum. Ég er hrifin af því.“

Tíðindamaður Skessuhorns veltir því upp að fegurðarskyn manna sé misjafnt. „Fögur er hlíðin svo að mér hefir hún aldrei jafnfögur sýnst, bleikir akrar en slegin tún,“ sagði Gunnar á Hlíðarenda forðum og má af því sjá hve fegurðarskyn hans var tengt landnytjum. Það er því ekki skrýtið að bændum þyki erfitt að sjá ónytjað graslendi, eins og Ævar kann sögu af.

„Eitt sinn kom í heimsókn til okkar Vernharður Vilhjálmsson, fyrrverandi bóndi í Möðrudal. Þar þurfti að berjast við sprettuleysið alla tíð, þó að Jón í Möðrudal segði reyndar að grasið þar væri svo kjarnmikið þó það væri stutt. Vernharður varð líkamlega hálfveikur við að horfa á þetta gras sem óx þarna engum til gagns. Morguninn eftir, hann vaknaði snemma, segir hann við mig: „Ég er búinn að finna hvað þú átt að gera, þú átt að fá þér blóðmerar!“ Það varð sem sagt að nýta þessa auðlind einhvern veginn. Ég sagði honum að ég ætti nú ekki annað eftir en að fara í það,“ segir Ævar og hlær dátt.

Guðrún segir að það sé nýtt fyrir hana að búa við sjó, nokkuð sem hún hefur aldrei áður gert. „Það er heilmikil list að búa við sjó og við erum bara að læra á þetta. Við erum eins og litlir krakkar, að læra á þarann, flóð og fjöru. Við megum leggja net hér og veiða fisk.“

Ævar hefur svipaða sögu að segja, þó hann hafi á fyrri árum róið til grásleppu frá Raufarhöfn. Það heillaði hann og um veturinn þeirra á Grímsstöðum hringdi hann í mann sem hafði auglýst trillu til sölu. „Eftir nokkurt spjall spyr hann: „Og hvar ert þú staðsettur?“ Ég segi honum að ég sé á Grímsstöðum á Fjöllum og ég heyrði bara hvernig maðurinn hugsaði að ég væri hálfviti. „Ætlarðu að gera út á Jökulsána,“ spurði hann og nennti ekki að tala við mig meira.“

Traktorabóndinn og Hlaðvarp Hlöðuberg

Hlaðan var ekki síst gerð upp með það í huga að Guðrún hefði vinnustofu til að mála í. Hún hefur nýtt sér náttúruna í kring, er m.a. að mála með surtarbrandi. Surtarbrandinn má finna víða á jörðinni og við það nýtur hún m.a. leiðsagnar Höllu Steinólfsdóttur, en þau Ævar segja að það sé ómetanlegt að eiga jafn skemmtilega og góða granna að og Höllu og Guðmund í Ytri-Fagradal, sem séu alltaf boðin og búin við að aðstoða við stórt og smátt.

En við hvað er Ævar að dedúa á Skarðsströnd? „Það er nú feikna vond spurning. Ég er eiginlega ekki að gera neitt, nema að eldast í rólegheitunum sem eftirlaunamaður. Ég er bara í grúski. Ég fór í guðfræði þegar ég var fimmtugur. Það er miklu betra miðaldrakrísufyrirbrygði heldur en að kaupa sér mótorhjól. Þetta endist svo vel, það er endalaust hægt að garfa í þessu. Það eru hvort eð er aldrei nein svör, þannig að það er hægt að dunda sér við grúsk í guðfræðilegum efnum alveg fram á grafarbakkann. Ég er svona að dunda svolítið í þessu.

Síðan er náttúrulega búið að vera dálítið stúss í kringum þetta hús. Við erum ekki með neinn búskap, en við eigum tvo traktora. Að búa með tvo slíka þýðir að það er oft svolítið stúss í kringum þá. Þeir fara ekki alltaf í gang. Það er ýmislegt smálegt sem ég get gert við, en um leið og það verður eitthvað flóknara þá náttúrulega hringi ég bara í Guðmund í Fagradal og þá kemur hann á sínum pallbíl og reddar þessu,“ segir Ævar og hlær. Ef söknuður eftir útvarpsvinnu hellist yfir mig þá er ég með búnað hér uppi fyrir hlaðvarp; Hlaðvarp Hlöðuberg. Þar inni eru bara nokkur viðtöl, er orðinn latur.

Guðrún bætir við að það sé heilmikið að stússa á jörðinni; það þarf að slá göngustíga, sækja sand og ýmislegt fleira. „Við sitjum ekkert og bíðum eftir að deyja, því það held ég að séu slæm örlög.“

Fjölmargir gestir sækja þau hjón heim að Hlöðubergi og tíðindamaður Skessuhorns fékk m.a. að gæða sér á japönsku konfekti sem þarlendur manga-teiknari hafði skilið eftir í þakklætisskyni. Guðrún segir að það sé þó ansi rólegt á veturna. „Það er nú það magnaðasta hér, að vera í náttúrunni. Mér finnst ég aldrei hafa upplifað sól og tungl og stjörnur í sama mæli og hér.“

Auðheyrt er að þau Ævar og Guðrún hafa myndað sterkt tengsl við Skarðsströndina. Börnin, barnabörnin og barnabarnabörnin sækja í að vera þar og með kaupunum á Heinabergi myndaðist nýr kafli í fjölskyldusögu þeirra. Ræturnar hafa skotist djúpt á ekki lengri tíma.

„Á mjög skömmum tíma, já. Það er það sem er svo merkilegt og kemur manni svo skemmtilega á óvart,“ segir Guðrún og Ævar tekur undir, merkilegt sé að upplifa hve ræturnar eru orðnar djúpar á Heinabergi á Skarðsströnd.

**Hlaðan var strípuð að innan og milligólf reist.**

Að læra að búa við sjóinn

Rætt við Guðrúnu Kristjánsdóttur og Ævar Kjartansson sem hafa fest rætur á Skarðsströnd í Dölum

Rætt við Guðrúnu Kristjánsdóttur og Ævar Kjartansson sem hafa fest rætur á Skarðsströnd í Dölum