Hér heldur áfram frásögnum af samsýningum lambhrúta á Vesturlandi haustið 2025.

Hrútakostur Suður-Borgfirðinga

Sýningin á Bjarteyjarsandi fyrir Suður-Borgarfjörð var haldin á Bjarteyjarsandi eftir að menn höfðu lokið miðdegiskaffinu föstudaginn 17. október. Aðsókn fólks var mikil og sumir komu með hrútlömb í kerru sem þeir ráku inní fjárhúsin þar. Þar var rúmgott og frábær sýningaraðstaða og Árni Bragason og Sigvaldi Jónsson mættir til að endurtaka leikinn frá Lýsuhóli. Sjálfur var ég eins og stundum á leið á aðra sýningu og gat því ekki fylgst með dómum í öllum flokkum og byggi ég því að hluta á umsögn Sigvalda.

Þróun hjá kollótta fénu skilaði fátækt í ár vegna þess að fjáreigendur á svæðinu áttu aðeins þrjú kollótt hrútlömb sem þeir töldu sýningarhæf en það voru þau líka með sóma. Í þessum litla hópi bar af númer 28 hjá Valgerði Sveinbjörnsdóttur á Akranesi. Valgerður hefur lengi átt frábært kollótt fé og verið eini fjárbóndi á Skaganum sem stundar kynbætur á sauðfé. Sýningin bendir til að þar sé hún að verða völt í sessi. Lambið var þungt miðað við stærð en minnst hrútanna þriggja. Það var prýðilega vöðvað og vel gert og eiganda sínum til sóma. Hrúturinn var sonarsonur stórstjörnunnar Mola frá Miðdalsgröf. Í öðru sæti var númer 74 hjá Marteini Njálssyni í Vestri-Leirárgörðum hníflóttur og bakþykkur hrútur og vel gert lamb sem aðeins skorti á glæsileika hrútsins hennar Valgerðar. Ættir hans eins og annarra kollóttra úrvalshrúta lá norður á Strandir þar sem langafi í beina föðurlínu var Fálki frá Bassastöðum. Þriðji hrúturinn var 138 í Skipanesi vænt og prýðilega gert land. Hann átti einnig ættir norður á Strandir ekki minnst á úrvalsbúin á Melum í Árneshreppi.

Þetta var aðeins upphitun fyrir framhaldið því að komið var að mislita hópnum en þar á svæðinu hefur lengi verið mikið ræktað af góðu slíku fé og sérstaklega að minnast margra slíkra frá Skorholti og Skipanesi. Brátt kemur líka til sögunnar mikill slíkur kynbótahrútur sem síðasta haust villtist frá Marteini í Leirárgörðum vestur á Snæfellsnes. Þarna var öll litaflóran auk forystufjár sem síðar segir frá en það hefur til þessa verið fyrirferðarlítið á þessu svæði. Tveir lambhrútanna sem mættu í dóm hjá félögunum voru bíldóttir og ekki greindi ég grunnlit þeirra sem var svartur eða grár. Af öðrum voru sex með svartan grunnlit, fjórir mórauðan og einn gráan, nokkrir botnóttir af þessum og einn krúnóttur og flestir með horn.

Langbestur hrútanna var svartbotnóttur, hyrndur hrútur hjá Ólafi Jóhannessyni Bjarkarási 8, sem er með það sem víða er kallaður tómstundabúskapur í þéttbýli í Beitistaðalandi. Hann var fæddur fjórlembingur þó að ekki gengi hann sem slíkur. Lambið var þrælvænt en ekki stórt með frábæra vöðvafyllingu hvar sem á honum var tekið. Hann var kominn úr sæði undan Garpi frá Ytri-Skógum sem víða er að skila miklum kostagripum, mörgum dökkum. Í móðurætt er hann af fjárkyni Marteins Njálssonar og hýsir Ólafur fé sítt í Vestri-Leirárgörðum móðurfaðir lambsins þó Hólkur frá Brekku í Núpasveit. Í öðru sæti var lamb númer 12 á Bjarteyjarsandi sem var stórt lamb, grátt fremur ljóst. Sá grái var undan Frosta frá Ásgarði og dóttur Viðars frá Bergsstöðum í Miðfirði. Hins vegar gat ég ekki fundið kostina sem dómararnir fundu, fannst vanta vöðva og lambið nálgast að vera grófbyggt. Minnist fjölmargra mun glæsilegri hrúta á þessu góða fjárbúi. Fjöldi betri hrúta voru þarna m.a. svartur, 203, á Beitistöðum sem var feikilega bakþykkur og vel gerður og skipaði þriðja sætið. Hann mun hafa verið skyldur hrúti Ólafs vegna þess að Grettir frá Skógum var forfaðir hans, en synir Grettis einokuðu dökku lambhrútana á sýningunum haustið 2023 enda Grettir einhver besti stöðvahrútur frá Skógum þar til höfðingjarnir sem notaðir voru síðasta vetur koma til sögunnar. Fleiri mjög góðir lambhrútar voru í þessum hópi.

Ég var sjálfur á leiðinni með Lárusi Birgissyni vestur í Mýrdal á Mýrahrútinn sem flutti vestur á Snæfellsnesi í haust. Umsögnin sem fylgir er byggð á traustum lýsingum Sigvalda Jónssonar. Hyrndu hvítu hrútarnir voru langflestir eins og oft áður og bestir eins og stundum er í Borgarfirði. Bestur var dæmdur hrútur sem Sigurður Laxdal Einarsson á Akranesi átti og því áreiðanlega langbesti hyrndi hrútur á Skaganum um mjög langt árabil. Sigvaldi sagði þetta vera feikilega vel gert og vöðvafyllt lamb sem hefði borið af öllum lömbum sýningarinnar. Hér er kominn til sögunnar enn einn afburðasonur Garps frá Skógum og ekki þarf að leita langt í móðurætt áður en Glitnir frá Efri-Fitjum birtist. Í öðru sæti var mjög glæsilegt lamb sem átti heima á Hrafnabjörgum/Hurðabaki eigandi Hrannar. Veit ekki hvort hann fékk kerrufar á sýninguna eins og mörg lambanna, þó að vegalengdin sé ekki löng milli fjárhúsa. Annað en laust fyrir 1940 austur á Vopnafirði þegar hrútar voru reknir á sýningu hjá Halldóri Pálssyni til að vinna sér það til ævarandi frægðar að vera sýnidæmi um það hvernig ónothæft fé til kjötframleiðslu liti út. Þar tók rekstur hrútanna tvo daga. Vopnfirðinga tók áratugi að læra að rækta fallegt fé að mati Halldórs. Suður-Borgfirðingar greinilega í dag mun næmari. Þetta lamba var undan syni Spaks frá Oddsstöðum og móðurætt annars mikið frá Leirulæk. Í þriðja sæti var síðan feikilega bakþykkur og vel gerður hrútur á Beitistöðum.

Nýjung var sýning á forystufé. Þar voru sýnd fjögur lömb og það sem bar sigur af hinum frá Hrafnabjörgum/Hurðabaki, golsubotnuflekkótt að lit. Lambið var verðlaunað með skófatnið enda talið stíga mest í vitið og vonandi að nýr fótabúnaður skemmi það ekki. Flest þessara forystulamba undan hrúti frá Dagbjarti Dagbjartssyni staðarskáldi Skessuhorns. Hann átti þekkt og langræktað forystufé bæði á Refsstöðum og Hrísum. Þaðan mun hrúturinn fenginn og skírður skáldinu til heiðurs. Dagbjartur mun fæddur á Akranesi líkt og fleira fólk og aftur fluttur í Suður-Borgarfjörð en hættur forystufjárrækt en heiðraði sýninguna með nærveru sinni. Það er aðstandendum sýningarinnar mikill heiður að sýna þessu fámenna fjárkyni virðingu en það er mun mikilvægara að varðveita það en geitur og hunda.

Sýningin var öllum til mikils sóma og endaði eins og áður með hófi þar sem Heiðarhornið var afhent eiganda besta lambsins; Sigurði Laxdal Akranesbónda.

**Margir glæsigripir öttu kappi en sigurvegarar kvöldsins komu allir frá bændum í Dalsmynni. Ljósm. Sigrún Ólafsdóttir**

Keppnin um Mýrahrútinn

Eins og áður segir var ég á leið vestur í Mýrdal í Hnappadal þar sem Þórður Gíslason býr stórbúi. Þar hefur oft áður verið eitt besta fé á Snæfellsnesi alveg frá því Snigill kom þangað í fjárskiptunum 1950 vestan frá Klúku í Ketildölum þar sem langt er síðan fjárbúskap lauk. Þarna hófst sýning hrúta klukkan 19 en lengi fór orð af að Kolhreppingar stýrðu tíma sínum af sjónvarpaútsendingum og sagði Jón Bjarnason þá í Bjarnarhöfn, sem var bændahöfðingi þar vestra áður en hann varð skólastjóri á Hólum og landbúnaðarráðherra, mér að um 1970 hefði það bjargað landbúnaði í Kolbeinsstaðahreppi að þeir náðu ekki útsendingum Kanasjónvarpsins í Keflavík og gátu því sinnt kúm og kindum betur en ella. Nú ná þeir þeim fjölda rása að þeir styðjast bara við klukku við búverkin. Þarna var keppt um Mýrahrútinn sem er glæsilegur skjöldur eftir Siggu á Grund sem marga langar að geta hengt á stofuvegginn. Við Lárus töfðust á leiðinni vegna tveggja bíla slyss á Mýrunum. Þegar við komum í hlað var sýning hafin. Mannfjöldi var feikilegur og lambhrútar í nokkrum króm. Hins vegar var undirbúningur svo vandaður að við fengum ljósritað blað með upplýsingum um sýningarhrútana sem er ákaflega gagnlegt að hafa á þessum samkomum. Þetta hafa nágrannar þeirra í Dölum verið duglegastir við að hafa 100% í lagi. Hér þurfti aðeins að skrifa eitt lamb sem Ásbjörn í Haukatungu bætti í keppnina á síðustu stundu. Eins og Reykvíkingar heimta þeir í Kolbeinsstaðahreppi lömb stundum seint á haustin enda fé fleira en í öðrum sveitum sem að sýningunni stóðu og flækist víða eins og hjá Reykvíkingum. Einstakur glæsibragur einkenndi sýninguna alla og myndaskapur mikill á öllu. Framkvæmdaaðilar eiga því miklar þakkir skildar

Þarna átti að keppa um Mýrahrútinn, sem lengst var aðeins gert með lömbum af Mýrum. Fyrir nokkrum árum sögðu Kolhreppingar sig úr sambandi við aðra Snæfellinga um verðlaunaskjöldinn glæsilega þeim sem þeir hömpuðu um áratugi en töpuðu vestur fyrir girðingu og gekk ekkert að endurheimta. Fjárræktarfélagaði í Eyjahreppi fylgdi í kjölfarið en Skógstrendingar velta fyrir sér hvaða sveitarfélagi þeir eiga að tilheyra áður en þeir fara að sækja endurreistar héraðssýningar.

Dómari var Eyþór Einarsson ráðunautur RML sem þar stýrir sauðfjárræktarstarfi með glæsibrag. Vinna hans einkenndist af hröðum handbrögðum og miklu öryggi sem engin möguleiki er að gera athugasemdir um.

Þegar við Lárus mættum á sýninguna var dómum lokið á mislitu hrútunum og gátum aðeins skoðað þrjú efstu lömbin. Samtals voru sýndir í þessum flokki 14 hrútar, stórglæsilegir samkvæmt blaðinu góða af fjölbreyttum litum en aðeins einn úr sæðingum sem mér þykir lítið miðað við þann mikla fjölda stöðvahrúta sem skila þannig litum glæsilömbum í haust. Bændur þarna hafa líka verið birgir af þannig hrútum.

Efstu tvö sætin skipuðu albræður frá Dalsmynni, tvævetlulömb, gráir, kollóttur og hyrndur, sá kollótti dæmdur betri. Báðir fádæma þungir, jafnir upp á kíló og gríðarlega bakþykkir um og yfir 40mm sá kollótti bollengri og lærameiri. Ætt hrútsins blendin. Móðirin grá tvævetla útaf Reyk frá Árbæ sem kom við á Teigi í Fljótshlíð áður en hann fór á stöð til að sjá Gunnar Hámundarson á Hlíðarenda sem hann hafði heyrt Guðna Ágústsson landbúnaðarráðherra lýsa sem næstum eins miklu mikilmenni og Guðni sjálfur. Auk þess var líka stutt í hrút frá Hjarðarfelli. Lömin áttu líka föður. Hann heitir Kornmákur og var á sýningu á Bjarteyjarsandi í fyrra í hópi mislitra lamba þar sem hann er svartur. Árni Bragason sýndi honum ekki nokkurn minnsta áhuga. Marteinn Njálsson í Vestri-Leirárgörðum sem átti hrútinn undi því illa og ákvað að selja hrútinn vestur á Snæfellsnes vegna þess að þar væri vont fólk eins og séra Árni Þórarinsson segir og hrútnum mátulegt að taka út frekara þroska þar. Held að vísu að þetta eigi ekki lengur við vegna þessa að þar kynntist ég vart öðru en góðu fólki og það m.a. í Dalsmynni. Hrútnum gætu fylgt góðar ættir þrátt fyrir að vera gemlingstvílembingur. Faðir hans undan kollóttum syni Lurks frá Heydalsá sem var að hálfu ættaður frá Melum í Árneshreppi og á engan leggjandi að telja fræga stöðvahrúta í ættum hans. Móðir Kormáks er undan Sævari frá Skógum undan Gretti sem víða er nefndur og í ætt móðurinnar einnig Spakur frá Oddsstöðum sem þótti góður kynbótahrútar. Móðurætt Kormáks að mestu hyrnt fé en föðurættin kollótt. Þriðja sæti mislitu lambanna hreppti lamb 5382 hjá Ásbirni í Haukatungu svartur og ákaflega vel gerður og vöðvaþykkur. Ásbjörn er höfðingjasækinn og er faðir þessa Fursti Grettissonur en sá Grettir kom ekki frá Bjargi heldur Skógum þar sem eitt sinn var héraðsskóli sem var lagður niður áður en þessi Grettir fæddist. Móðir lambsins útaf m.a. Dal frá Ásgarði í Hvammssveit sem var framsýnni í sameiningarmálum sveitarfélaganna en ýmsir og flutti að Bæ í Hrútafirði á unglingsárum áður en hann fór á stöð hjá Torfa Bergssyni. Hann stoppaði stutt á stöð og gerði lítinn usla í kynbótastarfi í landinu.

Næst dæmdi Eyþór kollóttu hrútana en þeir voru einum færri en þeir lituðu eða 13 en gæði þeirra ekki minni. Besta hrútinn dæmdi Eyþór lamb 35 í Dalsmynni. Hrútur þessi var vænn og framúrskarandi jafnvaxinn og vel gerður með þykka vöðva. Þetta var ARR lamb. Hann er stórættaður en genið kemur frá föður hans sem er Ósmann frá Ríp í Hegranesi þar sem stytta gamla ferjumannsins stendur við þjóðveginn. Faðir hans var Moli frá Miðdalsgröf einhver besti kynbótahrútur landsins meðan hann var ofar moldu en móðurfaðir Serkur frá Hjarðarfelli og móðurmóðurfaðir Baugur frá Efstu-Grund báðir litlu minni kynbótahrútar en Moli. Móðir hans ung ær undan Tóni frá Melum í Árneshreppi sem líka var mikill kynbótahrútur. Í öðru sæti kollanna var annar ARR hrútur. Þessi hrútur var ekki síður áhugaverður en hann var markaður Ásbirni í Haukatungu og númer 5044 en Ásbjörn kann því vel að komast á blað þar sem rætt er um sauðfé sem hann tók í arf frá föður sínum sem var einstakur fjárræktarmaður. Þessi hrútur er áberandi bollangur ekki jafn útlögumikill og Dalsmynnislambið en frábærlega vel gerður og holdmikill. Eyþór mun hafa hann í huga í sambandi við endurnýjum ARR hrútanna. Því mæli ég með bæði út frá útliti og ætt lambsins. Genið kom frá föður hans Toppi frá Hófgerði þar sem Brynjar Stefánsson er með frábært fjárbú með fáum kindum. Toppur var haustið 2024 einn stigahæsti lambhrútur landsins það haust. Í ætt lambsins er einstakur þroski því lambið sjálft Toppur og faðir Topps Atlas frá Hofi í Vatnsdal eru allt einstaklega þroskamiklir hrútar. Móðurfaðir Topps Fálki frá Bassastöðum einstakur kynbótahrútar en móðurætt að hinum helmingnum úrvalskindur norður á Ströndum og í Reykhólasveit. Brynjólfur mun ekki byrja fjárrækt að marki fyrr en um aldamótin. Ætt móður lambsins líka traust. Faðir móðurinnar hét Þéttir og var úr sæði undan Dolla frá Broddanesi en í móðurætt lekur inn hyrnt blóð sem rekur sig m.a. til Glitnis frá Efri-Fitjum. Lamb 5208 skipaði þriðja sæti og var það frá Ásbirni líka. Faðir lambsins Tindur mikið ættaður frá Þórði í Árbæ og móðurfaðir Tilberi frá Jóni í Broddanesi mikill kynbótahrútur í Haukatungu og móðurætt áfram frá Heydalsá. Þetta lamb var allt frábært að gerð en aðeins gul hár á haus og í hnakka. Ástæða er til að nefna fjórða lambið í röðinni. Þetta var númer 5016 í Þverholtum. Það sem það skar sig mest úr var að á öðrum sýningum á Vesturland hefði það verið sýnt í hópi dökku lambanna vegna þess að það var svartbíldótt. Þykist vita að það var ekki sjónleysi sem olli flokkaflækingi eins og hjá alþingsmönnum, sem ruglast, heldur hitt að eigendur mátu það eiga heima í virðulegri flokki. Nú er það misskilningur eins og lesendur hafa séð að dökku hrútarnir standi þeim hvítu mikið að baki lengur. Lambið í Þverholtum átti hins vegar heima í efsta flokki því að það er frábær einstaklingur. Faðir þess er veturgamall hrútur sem heitir Steinólfur og er sonur Steins frá Kaldbak en móðir lambsins frá Brekku í Norðurárdal útaf stöðvahrútunum Baugi og Sprota.

Hyrndu hrútarnir voru flestir 17 eða 18 en Ásbjörn heimti einn á síðasta snúningi sem ekki var á blaðinu góða. Hér í þriðja flokkinum kom lamb frá Dalsmynni eins og í hinum flokkunum tveim í efsta sæti sem fer að keppa við Dísu frá Mávahlíð vestan girðingar. Lamb þetta númer 4 var fádæma traustbyggður, jafnvaxinn og vel gerðu hrútur með þykka vöðva og prúður á velli. Ættin ekki óþekkt þar sem hér kom einn enn sonur Kormáks. Móðurætt sótti eitthvað blóð að Haukatungu. Hér náði Ásbjörn öðru sætinu fyrir lamb 5200 sem var mun smærra en klettþungt og feikilega þéttholda og vel gert. Faðir hér Bútur í Haukatungu sonur Káts frá Efstu-Grund sem skýrður var í höfuð Einari Þorsteinssyni í Ytri-Sólheimum í Mýrdal, samkvæmt útfararræðu Einars við Víkurkirkju, en móðir lambsins afkomandi Mjölnis frá Efri-Fitjum annáluðum stöðvahrúti. Þriðja sæti hreppti síðheimtungur Ásbjarnar sem var afbragðsgott lamb en vantar frekari upplýsingar af blaðinu góða. Það var þó númer 5013 og var úr sæði sonur Garps margrædds frá Ytri-Skógum og móðirin Katla undan Fursta Grettissyni. Áður hefur Grettir margsinnis komið fram að var líka frá Skógum.

Í lokin kom að því að úthluta Mýrahrútnum sem hlaut að hafna hjá góða fólkinu í Dalsmynni þrátt fyrir að Sigga á Grund hafi skorið hann út fyrir Mýrahrút. Svona virkar lýðræðið á Vesturlandi. Það var 35 sá kollótti sem hreppti Mýrahrútinn og verður áreiðanlega vel fylgst með afkvæmum hans á næsta ári ekki minnst þar sem hann er með ARR genið. Gaman að fá nokkur arfhrein lömb undan honum vorið 2026.

Að lokum endurtek ég þakkir fyrir ógleymanlega sýningu, sem margir nutu.

**Svipmynd frá Hrútamessu á Sámsstöðum í Hvítársíðu. Ljósm. Þuríður Guðmundsdóttir**

Hrútamessan á Sámstöðum í Hvítársíðu

Tvær kirkjur eru í Hvítársíðu á höfuðbólunum Síðumúla og Gilsbakka. Árni Bragason ráðunautur ásamt fleirum boðar sveitunga sína til hrútamessu í miðjum október í fjárhúsunum á Sámsstöðum á hverju ári. Í ár bar þetta uppá laugardaginn 18. Sem prest réði Árni félaga sinn Lárus Birgisson fyrrum bónda, ráðunaut og stöðvarstjóra sauðfjársæðingastöðvar Vesturlands. Ekki veit ég hve bitastætt Guðsorð Lárus flutti enda minnist ég hvorki altaris eða predikunarstóls í fjárhúsunum hjá Ólafi Guðmundssyni á Sámsstöðum. Hins vegar veit ég að Lárus flutti þeim holla dóma um hrútana sem þeir sýndu, sem nenntu að smala þeim og flytja í Sámsstaði. Lárus er gamall hrútadómari en ekki prestur að mennt. Sjálfur lét ég þessa messu víkja fyrir útför á Reykhólum þar sem snillingurinn Kristján Magnússon í Gautsdal var borinn til grafar. Kristján var einn albesti fjárbóndi á Íslandi sem ég heimsótti oft og ræktaði stofn fjár sem dreifðist um allt land og varð til mikilla kynbóta þar sem menn voru svo heppnir að nýta sér. Það var góð samkoma fyrir vestan og ég treysti Lárusi til að gefa góða skýrslu um messuna á Sámstöðum. Byggi ég næstu málsgreinar mest á skýrslu Lárusar og vona að hann standist samanburð við Umba hjá Kiljani.

Hvítársíða er sennilega mesta menningarsveit Borgarfjarðarhéraðs og nær það enn bæði til fólks og fénaðar. Þess vegna lestuðu menn vagnana ekki aðeins með lömbum eins og í öðrum sveitum, sem ég hef enn skrifað um, heldur leyfðu veturgömlu hrútunum líka að mæta á Sámsstöðum vegna þess að þeir vissu að Lárus hefðu ánægju af að handfjatla þá þrátt fyrir að vera mun áhættusamara en með lömbin. Þarna mættu 23 17-18 mánaða gamlir hrútar sem sýndu sig Lárusi sem leist langbest á Galdur á Gilsbakka sem hann segir samanrekinn holdahnykil en hann er sonur Laxa frá Svarfhóli í Laxárdal frá þeim árum sem hann gisti hjá Torfa á sæðingastöðinni. Fróðlegt að fylgjast með hvernig Galdur stendur sig á Gilsbakka. Meðan Magnús Sigurðsson ræktaði fé á Gilsbakka dugði honum frábært mat á fé án galdra.

Þarna dæma menn lambhrúta í einum hópi og voru þeir samtals 36 af margvíslegri gerð. Lárusi hefur þótt leitt hve lítið bar á sæðingalömbum í Mýrdal á sýningunni kvöldið áður og hugaði að endurreisn síns gamla vinnustaðar og setti því eingöngu syni sæðingahrúta í sex efstu sætin á Sámsstöðum. Þrjú efstu sæti skipaði hann þannig. Bestan taldi hann lamb númer 79. Ég hafði séð lambið rúmum mánuði áður þegar Árni dæmdi það uppi á Gilsbakka þar sem hrúturinn á heima. Þetta er fádæma samanrekið, lágfætt, jafnvaxið, prútt lamb, múrað hörðum og þykkum vöðvum. Bætist þar í hóp metlamba undan Káti frá Efstu-Grund frá síðustu haustum en í móðurætt lambsins birtast fyrst Bekri frá Hesti og Freyr frá Þorgautsstöðum af sæðingahrútum. Í 2. og 3. sæti voru lömb 18 og 32 sem eiga heima á sýningarstaðnum. 18 undan Garpi frá Ytri-Skógum góðkunningja lesandans og í móðurætt 18 er Gutti frá Þóroddsstöðum næstur stöðvahrúta. 32 sonur Karra frá Hreiðri sem er nýbýli frá Raftholti þar sem faðir og móðir Karra áttu heima og fjöldi þekktra bændahöfðingja á undan þeim. Karri er einn hinn öflugu ARR hrúta sem stöðvarnar buðu uppá sæði úr síðasta vetur en í móðurætt lambsins er Börkur frá Efri-Fitjum næstur sæðingahrúta. Lamb 18 var sérstaklega breiðvaxið og þéttholda en 32 jafnvaxinn og fagurt lamb. Lamb númer 11 á Bjarnastöðum hafnaði í 5. sæti á messunni en hafði mælst með þykkan bakvöðva og verið hátt dæmdur meðan hann var í bestum holdum en Lárus taldi að hann hefði slaknað mikið í holdum síðan. Hyrndir hvítir hrútar einokuðu efstu sætin á sýningunni, þó að ágæt kollótt og dökk lömb hafi verið á sýningunni.

Að vanda kom Lárus vel haldinn um kvöldið að Hesti frá Sámsstöðum þannig að gestir þar hafa eins og áður verið vel fóðraðir líka. Messan mun lifa í fjárræktarsögu sveitarinnar.

**Hyrndir hvítir hrútar á Hesti. Ljósm. Rebecca Dorn**

Sýnining á Hesti

Samkoman í fræðahöll íslenskrar sauðfjárræktar laugardagskvöldið 18. október. Fjöldi fólks og sauðfjár kom saman í fjárhúsunum á Hesti. Þar hefur héraðssýning lambhrúta farið fram undanfarin haust fyrir sveitirnar sunnan Hvítár en ofan Skarðsheiðar. Þátttaka hefur ávallt verið all-almenn og meiri en að þessu sinni. Að þessu sinni fannst mér að helst vantaði þátttöku frá Oddsstöðum og Hellum auk Hestsbúsins. Einnig hefði ég viljað sjá fleiri úrvals kollótta lambhrúta. Gaman þótti mér að sjá merkilegan fóðurrannsóknarbúnað að mestu sjálfvirkan sem búið er að mestu að koma fyrir í fjárhúsunum þannig að Jóhannes Sveinbjörnsson hefur næg verkefni þegar hann kemur úr námsleyfinu í Evrópu næsta vor. Dómstörf voru leyst á einfaldan hátt, heimamanninum Eyjólfi Kristni Örnólfssyni var falið alræðisvald í þeim málum.

Sýningin var auglýst kl. 18 en ég kom þar nokkru síðar vegna þess að fyrr komum við Árni Snæbjörnsson ekki frá útför Kristjáns í Gautsdal á Reykhólum. Ekki kom það að sök þar sem sýningargestir dunduðu sér við að skoða nokkra vel alda veturgamla hrúta úr sveitunum en fyrir slíka öldunga hef ég aðeins áhuga á afkvæmum þeirra vegna þess að löng reynsla hefur kennt mér að þau segi mest um kynbótagildi hrúta sem náð hafa þeim aldri. Úr þessum hópi var mér sagt að Eyjólfur hefði dæmt Grana 174 sem Jón Eyjólfsson á Kópareykjum átti bestan en þessi hrútur var fæddur í Giljahlíð. Jón hafði alið hrútinn vel en hann virtist að upplagi vöðvastæltur og vel gerður og glæsilegasta kind á velli.

Kollóttu hrútarnir voru næstir á svið en alltof fáir, aðeins fjórir. Efstur þeirra var númer 125 frá Hægindi. Þetta var gullgripur, jafnvaxinn, ákaflega vel gerður, mjög vel holdfylltur og lærahold með því besta sem sést. Hrútur þessi á Vegg að föður sem áreiðanleg er einhver albesti kollótti hrútur landsins og þyrftu erfðavísar hana að dreifast víðar en orðið er en Veggur er sonur Fála sem var á stöð sonur Fálka frá Bassastöðum en nær öll kollóttu úrvalslömbin frá Hægindi rekja ætt til Fálka. Þétt ræktun kollótta fjárins í Hægindi að baki með örfáa sæðingahrúta og Steri frá Árbæ þar næstur í móðurætt. Númer 46 var í öðru sæti. Þetta er ARR hrútur þar sem Elliði frá Heydalsá er faðir hans en sá svarti snillingur var sonur Geisla í Miðdalsgröf einn fjölmargra úrvalssona Gullmola frá Þernunesi sem þar fæddust vorið 2023. Sproti frá Melum í Árneshreppi er næstur í móðurætt lambsins af stöðvahrútum. Þetta var sérlega ræktarlegt og vel gert lamb. Hrútur 83 var frá Hægindi eins og báðir sem ofar stóðu. Hann var sonur Ósmanns frá Ríp mjög hnellinn og vel vaxinn en bolstyttri en þeir tveir sem ofar stóðu. Hann er ARR hrútur og dóttursonur Fála.

Næst var komið að mislitu lambhrútunum. Ræktun mislita fjárins tengist sterkar Hestsbúinu en nokkru öðru einu búi í heiminum. Upphaf rannsókna á erfðum sauðalita í heiminum eru þar. Þegar Halldór Pálsson kaupir fjárskiptaféð var eitt af því sem hann hafði í huga að hefja rannsóknir á erfðum sauðalita. Páll Zophoníasson gerði merkar rannsóknir og Halldór Pálsson skrifaði stórmerka grein í Náttúrufræðinginn áður. Kaup fjárskiptalambanna markaði upphafa rannsókna á Hesti. Þegar Stefán Aðalsteinsson verður aðstoðarmaður Halldórs lét hann honum eftir þessar rannsóknir. Þær urðu þannig byrjun á heimsþekktum rannsóknum Stefáns sem enda með doktorsritgerð hans sem síðan hefur verið grunnur að því kerfi litaerfða sauðfjár um allan heim sem notað er í dag. Golsi kom að Hesti haustið 1951 frá Hamri í Nauteyrarhreppi. Halldór seldi Guðmundi Péturssyni bústjóra hrútinn ungan. Golsi á sér enga frekari sögu aðra en þá að þegar Halldór færir hann í fjárbók búsins, en þar færði hann þúsundir síðna í þannig bækur, þá skráir hann Golsa hvítan. Nefni þetta vegna þess að þetta er eina villa hjá Halldóri sem ég hef fundið í fjárbókunum. Þessar bækur hef ég samt lesið nákvæmar en ég hygg nokkur annar.

Borgfirðingar sýndu helmingi fleiri lömb í þessum flokki en í flokki kollóttra og voru þeir flestir svartir og gráir að grunnlit og allir hyrndir nema einn en sá kollóttur og sigraði í flokknum. Þetta var svart lamb númer 153 frá Hægindi undan Vegg eins og sá sem efstur stóð í kollótta flokknum. Sigvaldi átti fleiri Fálkasyni en Vegg og einn þeirra móðurföðurfaðir svarta lambsins. Hrúturinn er bollangur, sívalbyggður með harða þykka vöðva, þrælöflugur á allan hátt. Baldur í Múlakoti tók annað sætið með arfhreinum gráum hyrndum hrúti númer 340. Þetta var gríðarvænn og glæsilegur hrútur. Eins og lesendur þekkja spila Borgfirðingar mikið bridge og þarf því ekki að vekja undrun að faðir lambsins heiti Spaði sem er hæsti liturinn. Frá Hægindi kom lamb 93 svart og hyrnt sem var í þriðja sæti í flokkinum. Þetta var einnig mjög eftirtektarverður hrútur sem einstaklingur. Ekki þarf það að koma að óvart þar sem hér var enn einn afkomandi Grettis frá Ytri-Skógum.

Næst tók við líflegri flokkur að mati yngstu sýningargestanna. Þarna sýndu þeir mörg litskrúðug lömb sem á sum var hengt jólaskraut þrátt fyrir árstímann. Í hrútaflokkunum voru eigendur verðlaunaðir með margskonar málmdóti sem þeir voru montnir af. Í þessum hópi voru gæðin slík að Eyjólf brast kjark til að mismuna skrautfénu. Málið var leyst með að allir eigendur voru hlaðnir þungum gullpeningum svo að sumir svignuðu undan þunganum enda ekki allir hávaxnir og vöðvamiklir eins og hrútarnir. Þessi sýning vakti áreiðanlega landmesta athygli yngstu kynslóðarinnar.

Lokaatriðið var sýning 18 hyrndra hvítra hrúta. Þar var úrvalskind á hverri klauf vegna þess að þeir sátu ekki. Fáum kemur að óvart að sjá slíkan glæsihóp þarna en sum lambanna voru öðrum stæltari. Að mínu mati voru athyglisverðustu hrútahóparnir að þessu sinni frá Hægindi, Múlakoti og Kjalvararstöðum þó að öll lömb sem sýnd voru væri afbragðsgripir að mínu mati. Tvö efstu sætin voru lömb í Hægindi og voru því efstu gripir allra þriggja flokkanna þaðan og sigla þannig í haust í kjölfar búsins í Dalsmynni á Snæfellsnesi að því leyti. Varla er vafamál að Sigvaldi Jónsson í Hægindi stendur fremstur fárræktarmanna á Vesturlandi í dag. Hann byrjar sinn feril á Hesti sem bústjóri og vann þar frábært starf, mikið í samstafi við Eyjólf og fleiri. Ræktunarstarf hans blómstrar eftir að hann tekur við búi af Vigfúsi frænda sínum. Vigfús hafði ásamt föður sínum unnið markvisst ræktunarstarf frá fjárskiptum mjög með hrútakaupum frá Hesti og Gilsbakka nánast eingöngu með kollótt fé.

Lömbin tvö í efstu sætunum voru mjög áþekk um marga eiginleika með því besta sem sést og smekksatriði hvernig ætti að raða innbyrðis. Númer 69 stóð efstur. Hann var vel hvítur eins og þeir báðir, feikilega útlögumikill og sívalvaxinn, ágætlega bollangur. Vöðvaþykkt mikil og gerð öll, lærahold frábær og lambið hreint djásn að allri gerð. Faðir hans Hörkull stóð í þessu sæti síðasta haust á sama stað og ekki síður ógleymanlegur öllum sem sáu hann þar. Móðurföðurfaðir hér er Mínus frá Mýrum á Heggsstaðanesi sem reynslan hefur sýnt að var rangnefndur. Númer 571 sem stóð annað var mjög keimlíkur að öllu leyti þó ég væri sammála Eyjólfi með að 69 bæri af. Númer 571 er undan Þórshamri syni efsta veturgamla hrútsins 2024 og í móðurætt lambsins birtis fljótt Glitnir frá Efri-Fitjum. Númer 359 í Múlakoti stóð þriðji og var það einnig einstaklingur sem var gullsígildi, bollangur og þykkvöðvaður. Hann er sonarsonur Káts frá Efstu-Grund. Fjölmargir úrvalshrútar voru þarna frá öðrum búum og af þeim fundust mér hrútar frá Kjalvararstöðum athyglisverðastir en þar var ákaflega sterk bygging og mikill þroski vörumerkið.

Þessi samkoma á Hesti var á allan hátt hin besta hátíð og öllum sem að henni komu til sóma og ber að þakka.

Jón Viðar Jónmundsson

**Hér sitja þeir saman bræðurnir frá Ásum; Kristján og Ólafur, á sýningunni í Bjarteyjarsandi.**

Lambhrútasýningar á Vesturlandi haustið 2025 – Annar hluti

Hér heldur áfram frásögnum af samsýningum lambhrúta á Vesturlandi haustið 2025.

Hér heldur áfram frásögnum af samsýningum lambhrúta á Vesturlandi haustið 2025.