Málþing um álfa og huldufólk var haldið í Borgarnesi í byrjun mánaðar

Heiður Hörn Hjartardóttir, ferðaþjónustubóndi á Bjargi í Borgarnesi var alin upp við að ef hlutir hyrfu af heimilinu þá hefðu álfar eða huldufólk fengið þá að láni. Amma hennar, Aðalheiður Jónsdóttir, sagði gjarnan sem dæmi, ef hnífur eða eitthvað annað hvarf, að huldufólkið hefði fengið það að láni. „Það mun skila sér,“ sagði amman og svo varð. Og nú er Heiður að hefja til vegs og virðingar vitneskju forfeðra hennar. „Ég fékk Bryndísi Fjólu Pétursdóttur, völvu á Akureyri, til að ganga hér um landið mitt á Bjargi og segja mér hverju hún fyndi fyrir,“ segir Heiður Hörn sem blaðamaður greip í stutt spjall áður en málþingið hófst. „Það var magnað að sjá og heyra allt sem hún benti á. Allt passaði við það sem ég hafði heyrt áður en einnig bættist margt nýtt við. Í framhaldinu langaði mig að halda málþing um þetta viðfangsefni, því ég er viss um að hér á svæðinu eigi bæði álfar og huldufólk búsetu. En einhverra hluta vegna hafa íbúar ekki verið duglegir að skrá þessar sögur. Það er mikil synd. Við erum nokkur sem erum að reyna að forða frá gleymsku sögum úr plássinu og sveitunum í kring. Ef einhver sem þetta les hefur sögu að segja, má sá hinn sami endilega hafa samband við mig. Tíminn vinnur ekki með okkur. Við erum að missa fólkið sem veit og man,“ segir Heiður Hörn sem nú þarf að rjúka. Málþingið er að hefjast og frummælendur að gera sig tilbúna, en erindi þeirra verða beggja vegna hádegisverðar.

Ólöf María Birnu og Brynjarsdóttir, sem var fundarstjóri og kynnir, bauð fólk velkomið á Álfastund. Hún nefndi að þetta væri stund um virðingu fyrir landi og þjóð og menningararfi sem nauðsynlegt væri að hlúa að. Carmina Balaguer, blaðamaður og heimildarmyndagerðarmaður mun taka myndir sem yrðu þátttalendum aðgengilegar svo Ólöf lagði áherslu á að fólk geymdi símana sína og leyfði sér að dvelja í stundinni og njóta hennar.

**Heiður Hörn Hjartardóttir ferðaþjónustubóndi á Bjargi og Bryndís Fjóla Pétursdóttir völva. Ljósm. Skessuhorn/hig**

Undrun, töfrar og auðlindir

Bryndis Fjóla Pétursdóttir, sjáandi, völva og stofnandi Huldustígs ehf., fjallaði að mestu um íslenskt vatn en hóf sitt erindi á að þakka Heiði Hörn Hjartardóttur fyrir að standa fyrir og skipuleggja stundina. Bryndís sagði alla geta skynjað. „Við verðum að æfa okkar í því eins og í öllu öðru til að vera góð. Þegar við förum út að ganga ættum við að taka tappana úr eyrunum til að heyra hvað náttúran er að segja. Allar verurnar sem eru að reyna að ná sambandi við okkur geta það ekki vegna þess.“ Bryndís nefndi að hún hefði verið upptekin af vitund vatnsins síðustu tvö ár. „Vatn væri ekki bara vatn. Vatnið í náttúrunni geymi minningu. Ég hef margendurtekið og fengið sönnur á því að þetta er sannarlega svona og virkar. En vatnið úr krananum inniheldur ekki minningu. En ef einhver tekur upp glas með vatninu sem ég hef safnað og spyr, hver ert þú, þá myndbirtist hvaðan vatnið er, hvar er það tekið. Ég ætla að segja ykkur nokkur dæmi af því. Ég fór með vatn til London á fyrirlestur sem ég var með þar. Kona ein sem ætlaði alls ekki að prófa sló til og spurði vatnið hvaðan kemur þú? Hún fékk sannarlega svör.“ Á heiði á Austurlandi fannst völva í á með öllum sínum perlum og skarti. Bryndís fór á staðinn og tók vatn og fékk ótal svör um þessa völvu, en þetta er líklega einn mesti fornleifafundur á skartgripum á Íslandi. „Ég var beðin um að fara að rúnasteini og skoða hvað þar væri að finna. Ég var bara þversum. Sagðist ómögulega nenna fyrr en mér var sagt að þarna var líka vatn. Jónas Hallgrímsson fór að skoðaði steininn fyrir danska kónginn á sinni tíð. Hann á heiður skilinn fyrir að skrá niður rúnirnar sem núna eru vart sýnilegar, en steinninn hefur verið óráðin gáta afar lengi. Svo eftir að hafa náð mér í vatn í flöskur fór ég að steininum og spurði. Þá fékk ég að vita að þetta væri bænastaður, og á steininum væru þulur, ekki nafn á neinum. Þeir sem birtust sögðu að þarna væri enginn grafinn og steinninn snéri ekki rétt. Heim komin hafði ég samband við Minjastofnun sem var svo vingjarnleg að láta mig halda að ég væri venjuleg og trúa mér,“ segir Bryndís Fjóla brosandi. Jafnframt að ákveðið hafi verið rannsaka steininn að nýju með tæki sem getur lesið rúnirnar. Það verður gaman að fylgjast með því sem út úr þessu kemur,“ sagði Bryndís Fjóla Pétursdóttir að lokum.

Angan Álfheima

Hraundís Guðmundsdóttir framleiðir ilmkjarnaolíur, meðal annars álfailm. Hún er stofnandi og eigandi fyrirtækisins Hraundís. Lærði að eima plöntur og hefur verið að því síðan. Hún notar gufueimingu til að ná olíunum úr plöntunum. Ilmolíur eru varnarolíur plöntunnar og það koma mismunandi olíur úr mismunandi plöntuhlutum, sem dæmi kemur ekki eins olía úr fræjum Hvannarinnar og rótum. Hraundís sendir allar olíurnar erlendis í efnagreiningu og fær þá upplýsingar um hvað þær gera fyrir fólk. „Nær allar ilmkjarnaolíur sem notaðar eru í dag eru búnar til á tilraunastofum en koma ekki úr plöntum. Þær fara í sápur, sjampó, ilmkerti og fleira og flestar ilmkjarnaolíur sem keyptar eru út úr búð eru ekki ekta. Ég er skógfræðingur og nota mest skógarplöntur og fæ að nýta afgangsafurðir.“

Hraundís selur olíuarnar víða bæði í smásölu og heildsölu. „Við Bryndís Fjóla hittumst fyrst fyrir einu og hálfi ári. Í spjalli okkar nefndi Bryndís að hana langaði að gera ilm sem gæti verið minning fólks sem gengi með henni um álfaslóðir. Ég sótti um styrk til Uppbyggingarsjóðs Vesturlands og var svo heppin að fá hann svo við ákváðum að prófa. Bryndís var sú sem talaði við álfana um hvaða plöntur ætti að nota og ég ætlaði að gera olíurnar. Álfarnir bentu á vallhumal og reyni. Ég fékk ekki olíur úr reyninum, það eru ekki allar plöntur sem bera í sér olíur og þótt mér persónulega finnist vallhumall yndisleg planta sem ilmi vel, sé mikil lækningajurt og frábær í te, þá eru margir sem ekki deila þeirri skoðun minni,“ segir Hraundís og hlær við. Hún segir að þar með hafi þær verið komnar í vandræði. „Bryndís spurði aftur og niðurstaðan varð birki og lindifura og það kom vel út. Angan Álfheima var orðin til. Álfarnir voru sáttir og anganin er farin í sölu.“ Hraundís segist ekki vera búin að gefast upp á vallhumlinum og reyninum. Það sé áfram í vinnslu. Jafnframt langi hana til að gera hafmeyjarilm því sjávarilmur sé góður. Í það verkefni hefur hún safnað þangi. Hvað út úr því komi muni framtíðin leiða í ljós. „En verkefnið hefur verið skemmtilegt og gaman að fá að taka þátt,“ sagði Hraundís.

**Fjöldi fólks sótti Álfastund í Hjálmakletti í Borgarnesi og afar góður rómur var gerður að þessari samverustund.**

Lífssýn Erlu Stefánsdóttur

Bergþóra Andrésdóttir jógakennari, bóndi og náttúruunnandi fjallaði um lífssýn Erlu Stefánsdóttur sem margir muna eftir. Þær unnu saman um langa hríð og segist Bergþóra enn vera að koma því á framfæri sem Erla kenndi. „Erla hafði mjög víða lífssýn,“ sagði Bergþóra; „og gaman var að ferðast með henni um landið og heyra um orkulínur, álfa og huldufólksbyggðir. Enn þann dag er eitt og annað að koma fram sem hún sagði, en það eru tíu ár síðan hún kvaddi þessa jarðvist. Eitt sinn var Erla að stilla til friðar uppi á Bifröst í Borgarfirði, vegna framkvæmda á svæðinu. Hún lýsti því að tveir reiðir álfakarlar voru ekki sáttir við það sem verið var að gera, en að lokum féll allt í ljúfa löð. Í náttúrunni finnast margar tegundir af hulduverum. Jarðdvergar búa sem dæmi við Hraunsnef og þar er mikil byggð. Í kringum Hraunsnef búa sex tegundir af álfum og fleiri verum úr hulinsheimum.“

Hún segir að Erla hafi talað um hvernig fólk gæti nýtt sér náttúruna til að ná sér í orku. Það væri best að gera á orkulínum með öndunaræfingum. Frammi lágu kort sem þátttakendur gátu fengið sér að kostnaðarlausu sem sýndi hvar línurnar væru. „Karlinn í Staupasteini verndari Hvalfjarðarganganna er loðinn og barngóður. Karlinn gerði töluvert fjaðrafok þegar hann gerðist verndari ganganna og meira að segja biskup Íslands blandaðist í málið. Spölur varð að senda út hálfgerða afsökun vegna þessa en tók samt fram að varla gæti einn síðhærður, skeggjaður og loðinn karl og eitt pínulítið fyrirtæki raskað ró þjóðkirkjunnar,“ segir Bergþóra glettin. Hún segir karlinn skemmta sér vel ef krakkar stoppa við steininn og ekki síst ef þau eru með bolta með sér. Kletturinn Staupasteinn er friðlýstur sem náttúruvætti. Einstakt lán var við gerð gangnanna; ekkert slys eða nein afföll, hvort það var karlinum að þakka eða ekki skal ósagt látið.

**Gígja Árnadóttir sagðist vera glöð að fá að fá að deila hugmyndum sínum með þeim sem hafa sama áhuga.**

Eykur þekkingu á hulduheimum virðingu fyrir náttúru landsins?

Gígja Árnadóttir sagðist vera glöð að fá að fá að deila hugmyndum sínum með þeim sem hafa sama áhuga og hún og telur að þekking á hulduheimum auki virðingu fyrir náttúrunni. „Það er engin tilviljun að Borgarbyggð er orðið miðstöð huldufólks,“ segir Gígja og heldur áfram. „Rúmu ári áður en umbrotin hófust á Reykjanesskaganum þá sá ég hópa álfa og huldufólks á ferð með kerrur sem á voru ýmsir pinklar. Þegar ég spurði hvert þau væru að fara, sögðust þau vera að flytja vestur á Mýrar. Er ég vildi vita af hverju það væri, fékk ég ekkert svar.“ Gígja fór fyrst að sjá álfa og huldufólk þegar fjölskyldan eignaðist landskika í Hraundal, þá orðin 63 ára en er núna 82. „En í Hraundal kynntist ég Mildiríði huldukonu. Árið 2011 spurði ég hana hvað ég ætti að gera með allar sögurnar sem ég hefði heyrt og lært. Það stóð ekki á svari. Mildiríður sagði að ég ætti að skrifa bók. Og bætti við að íbúar hulinsheima dæmdu okkur ekki og við ættum ekki heldur að dæma þá.“

Bækurnar voru gefnar út með miklum flýti árið 2017 og urðu tvær. „Mildiríður var látin þegar bækurnar komu út, en ég held að hún hafi samt hjálpað mér. En ástæðan fyrir þessum hamagangi var sú að ég var á þeim tíma að berjast fyrir lífi mínu en sigraði, eins og sjá má,“ og Gígja brosir. „En í aðdraganda bókaútgáfunnar var ég bæði skelkuð og hrædd um að vera ekki að hafa rétt eftir. Svo á Þjóðarbókhlöðunni fékk ég að fara í gegnum gögn Erlu Stefánsdóttur og var himinsæl er ég sá að skrif mín tónuðu við það sem Erla hafði sagt. Álfar og huldufólk ferðast eftir orkuleiðum og oft er ekki mikið samband á milli. Meiri samskipti eru á milli huldufólks, sem er svipað og við, klæðast oftast heimagerðum fötum úr vaðmáli en einnig léttum fötum, og bústaður þeirra er oftast á sléttlendi. Börnin ganga ekki í skóla, þeim er kennt heima og þeir hafa rúnaletur. Það eru engar bækur, engir peningar, engir spítalar heldur nota þeir grös til lækninga. Huldufólk býr við mikinn kærleika. Tíðnin í heiminum er alltaf að hækka og mun breyta því að fleiri sjái og skynji hulinsheima. Starfið er þegar hafið. Íbúar hulinsheimanna bíða bara rólegir þar til við erum tilbúin að þiggja hjálp,“ sagði Gígja að endingu.

Tilurð einleiksins Hulið

Sigríður Ásta Olgeirsdóttir stundaði nám í leiklist í Danmörku. Á öðru ári áttu nemendur að semja leikrit. Verkið Hulið er einleikur sem skrifaður er um samband manns og náttúru og þess sem við sjáum ekki. „Þegar ég frétti að skólastjórinn myndi leikstýra þá ákvað ég að skrifa þetta leikrit. Hann var efasemdamaður um andleg málefni og sagði oft að ég væri „Sigga the elve“ af því að ég væri frá Íslandi þar sem fólk tryði á álfa og huldufólk og væri með hreim eins og Björk. Og á þennan hátt myndi skólastjórinn neyðast til að fjalla um þetta eftir,“ segir Sigríður Ásta og hlær dátt og bætir við að hún hafi sem sagt ögrað honum á þennan hátt. Verkið skrifaði hún fyrst á ensku og það var bara um korter í upphaflegri útgáfu. En þegar hún flutti aftur heim, þá fann hún svo sterkt fyrir öllu í náttúrunni af því að hún er svo kraftmikil og hugsaði hvort margir væru búnir að loka á náttúruna, einmitt vegna þess og þyrftu að opna aftur. „Ég er alin upp í Borgarnesi, og átti móðurömmu sem sá meira en margur. Við systur vorum svo heppnar að vera oft í pössun hjá henni og talaði amma þá gjarnan um blómálfana, hverjir byggju í fjöllunum og hverjir byggju hér og hvar. Mig langaði svo til að setja verkið upp hér á landi, lengja það og dýpka. Ég fékk til liðs við mig leikstjóra og bætti við sögum frá ömmu og mér sjálfri, svona til þess að gera það meira „djúsý“. Allt sem ég notaði í verkinu var náttúrlegt. Ég fór ofan í fjöru og fann það sem ég þurfti. Í listsköpun er þetta svo mikilvægt að mínu mati, að vera akkúrat með réttu hlutina í kringum sig til að skapa andrúmsloftið sem leitast er eftir.“

Þegar föðuramman lést kom hún og kvaddi Sigríði Ástu en þegar móðuramman dó, kom hún ekki og kvaddi. „Ég þurfti líka að skrifa þetta verk sem uppgjör á því að hún hefði aldrei komið og kvatt. Og ég hafði ekkert fundið fyrir henni eftir að hún dó. En þegar verkið var frumsýnt þá sagði leikstjórinn að það væri skrýtið að það hefði verið skuggi af konu fyrir aftan mig á sviðinu svo hún kom, segir Sigríður Ása og heldur áfram: „Ég á frænku sem heitir Anna Þorvaldsdóttir og við áttum sömu ömmu. Hún er tónskáld og ég bað hana að semja tónlist við verkið. Hún samdi tónverk sem er eiginlega dúett við Hulið. En við, Íslendingar, þorum ekki endilega að viðurkenna trú okkar á huldar verur. Ungt fólk þarf að fá að vita, skynja og fræðast og við þurfum að innleiða virðingu fyrir náttúrunni, þessu viðfangsefni allt sem að málefninu lítur,“ sagði Sigríður Ásta í lokin.

Vinna með álfasögur Ólafs í Purkey

Jón Jónsson, þjóðfræðingur á Rannsóknasetri Háskóla Íslands á Ströndum – Þjóðfræðistofu fjallaði um vinnu með álfasögur Ólafs í Purkey og eldri heimildir um huldufólk. Nefndi hann, eins og margir aðrir framsögumenn að hann teldi að það þyrfti að vera meiri virðing fyrir viðfangsefninu og annarra upplifun og trú. Jón hefur verið í samvinnu við Þjóðverja og hafa þeir m.a. skráð álfabyggðir eftir sögn annarra, því þeir skynja ekki sjálfir. En hafa líka spáð í hvort eitthvert tiltekið landslag sé dæmigert fyrir byggð álfa og huldufólks, án þess að vera komnir með svarið. Flestar sögurnar sem Ólafur skráði voru ættaðar frá eyjunum en ekki upplifanir hans sjálfs. Og yfirleitt voru þetta reynslusögur ekki þjóðsögur. Jón og samstarfsfólk hans heimsóttu Purkey, því þeir hafa þann sið að fara á alla þá staði sem þeir eru að fjalla um, vilja sjá og upplifa. „Í fræðasamfélaginu hefur alltaf verið að hnýta í og gera lítið úr þessum fræðum alþýðunnar sem ætti ekki að vera heldur ætti að virða þessi fræði eins og annað,“ sagði Jón og bætti við að endingu: „Þótt menn hafi lært eitthvað í háskóla þá á ekki að gera lítið úr öðru vegna þess.“

Hidden people and hidden things

Ole Martin Sandberg, heimspekingur við Háskóla Íslands var með erindi sitt á ensku. Hann vildi meina að nauðsynlegt væri fyrir fólk að mynda meiri tengst við náttúruna en nú væri gert. Og velti jafnframt fyrir sér hver væru hin raunverulegu gildi heimsins. „Við viðurkennum tilveru fólks úr hulinsheimum þegar við erum erlendis, sem virðist auðveldara heldur en að virða eigin trú. Mennirnir hafa týnt miklu. Við breyttum heiminum með iðnvæðingu en komin er tími til að snúa við blaðinu. Skoða okkar eigin hefðir og siði og virða þá. Við getum það. Klettur er ekki bara steinn, hann getur verið mikið meira. Það þarf að skoða hluti í samhengi, heildrænt. Í nútímanum er okkur tamt að horfa á hluti út frá rökum og ræða þá út frá rökfræði. Það er ákveðið vandamál. Sumt er ekki hægt að skýra með rökum. Við ættum að reyna að sanda fyrir utan rökfræðina og upplifa. Taka inn náttúruna. Hlusta, hvað hefur hún að segja, hvað er umhverfið að segja okkur. Við þurfum að læra að sjá, smakka á og upplifa heiminn, náttúruna. Hætta að einblína á það sem þú getur séð, heldur að upplifa með öllum skynfærum og við höfum öll aðgang að þessu, ef við viljum. Við þurfum að hafa tengingu við landslagið og það er ekki bara til að horfa á það heldur virkilega að tengjast því og læra hlusta og koma fram við náttúruna af virðingu. Jörðin er mikilvægari heldur en dægurflugurnar sem við erum að eiga við. Frá henni koma hin raunverulegu gildi,“ sagði Ole Martin að endingu.

Í lokin tóku frummælendur þátt í pallborði með gestum. Umræður voru líflegar og eitt og annað bar á góma. En segja má að samdóma álit gesta og fyrirlesara hafi verið að það þyrfti að halda áfram þessu samtali milli ólíkra greina; fræðimanna, sjáanda, listamanna og þess háttar líkt og gert var þennan laugardag. Og þátttakendur vonuðu að þetta yrði endurtekið að ári.

**Ólöf María Birnu Brynjarsdóttir var kynnir og fundarstjóri.**

Spurt var – Trúir þú á álfasögur?

Málþing um álfa og huldufólk var haldið í Borgarnesi í byrjun mánaðar

Málþing um álfa og huldufólk var haldið í Borgarnesi í byrjun mánaðar