segir Fanney Einarsdóttir sem býr í Árnesi við Andakílsárvirkjun

Handtakið er þétt hjá sveitastelpunni Fanneyju Einarsdóttur sem tekur á móti blaðamanni í húsi sínu Árnesi við Andakílsárvirkjun í Borgarfirði. Hundurinn Trýna vill ekki heldur láta sitt eftir liggja að bjóða gestinn velkominn og sýnir öll sín bestu gestalæti. Í Árnesi býr Fanney með býflugur, selur hunang, gerir krem úr bývaxi, sultur úr útlitsgölluðum paprikum og sýrir smágúrkur sem ekki eru nægjanlega fínar í vexti. Henni finnst dásamlegt að búa í dreifbýli hvaðan stutt er í alla þjónustu þéttbýlisins og sameina þar með kosti þessara tveggja búsetukosta. Spjallað var um lífið og hinar óútreiknanlegu hliðar þess í haustblíðunni fyrir skömmu.

Óákveðin með framtíðarstarfið

Fanney er fædd að Hamraendum í Stafholtstungum árið 1953 en alin upp á Jarðlangsstöðum í Borgarhreppi. Þangað fluttu foreldrarnir er hún var á fyrsta ári. Á Jarðlangsstöðum ólst hún upp við rollu- og laxveiðibúskap, gekk í heimavistarskólann á Varmalandi og tók síðan tvo bekki til viðbótar í Reykjaskóla í Hrútafirði. Formleg skólaganga varð síðan ekki lengri því stúlkan var óákveðin um eigið framtíðarstarf, hvað hana langaði til að verða er yrði hún stór. Svo skundað var til höfuðborgarinnar til að vinna fyrir sér. Þar kynntist hún Mýramanni, nærri því af næsta bæ, Brynjólfi Brynjólfssyni frá Brúarlandi. Þau rugluðu saman reitum og eignuðust tvo syni, fædda árin 1978 og 1979. Bæði höfðu áhuga fyrir laxi, kannski hvort á sinn hátt til að byrja með. Fanney alin upp við Langá á Mýrum við sölu veiðileyfa, ræktun og nýtingu laxins og Brynjólfur alinn upp við Álftá og með króníska veiðidellu. Saman fóru þau síðar í stangveiði og höfðu gaman af.

**Það er ekki bara í bíómyndum sem svona búningar sjást. Býbændur klæðast þeim ætíð þegar þeir eru að vinna við búin.**

Lífið býður upp á eitt og annað

Eldra barn Fanneyjar og Brynjólfs er drengur fæddur í janúar 1978. Hann fékk heilahimnubólgu nokkurra mánaða. Um var að ræða vírussýkingu af völdum víruss sem allir hafa en lifnar við hjá sumum. Þetta er lífshættuleg sýking og drengurinn þurfti að berjast fyrir lífi sínu. Nýorðnir foreldrarnir biðu milli vonar og ótta um hvort vírusinn eða drengurinn hefðu betur. Drengurinn varð sigurvegari og það sem meira var, fylgikvilli þessarar heilahimnubólgu, heyrnaskerðing, hefur ekki heldur hrjáð hann. Fanney viðurkennir fúslega að þetta hafi verið erfiður tími. „Foreldrar máttu koma í heimsókn en ekki gista hjá barninu. Á þessum tíma bjuggum við foreldrarnir í Mosgerði í Reykjavík og drengurinn lá á Landakotsspítala. Svo ég gekk að heiman til hans. Var yfirleitt komin á Landakot í kringum hádegið og fór aftur um kvöldmat. Hann hefur sem betur fer ekki glímt við nein eftirköst sjúkdómsins. Þrjóskan, sem hann hefur í ríkum mæli, hefur ekkert með sjúkdóminn að segja. Hún kemur úr báðum ættum,“ segir Fanney og hlær.

Námsflokkar, fjármál og flutningur í sveitina

Þau hjón fluttu úr Mosgerði í Kópavog og bjuggu þar meðan bæði lifðu, en Brynjólfur lést árið 2016 eftir baráttu við krabbamein. Fanney fór í Námsflokka Kópavogs í verslunar- og skrifstofudeild eins og það hét og vann við bókhald og fjármál eftir það. „Eftir að eiginmaðurinn lést fann ég fljótlega að ég myndi ekki una mér á höfuðborgarsvæðinu. Við áttum bústað á bökkum Langár sem ég og synirnir eigum ennþá og við hjónin höfðum mikið dvalið þar, því ég hef alltaf verið með sterkar taugar til dreifbýlisins. Ég átti erindi við fyrrverandi eiganda hér og vissi því að til stæði að selja þessa eign. Það gekk hins vegar hægt því eigandinn fann ekki það sem hentaði. Svo var að einn dag að ég hringdi í eigandann og spurði um stöðu mála. Þá var fasteignasalinn að ganga út frá henni svo ég hef fundið þetta á mér,“ segir Fanney með áherslu. Málin þróuðust svo þannig að hún keypti og sér sannarlega ekki eftir því. „Það er svo dásamlegt að vera hérna. Ég hef allt við höndina, nýt sveitarinnar og svo er öll þjónusta í næsta nágrenni. Ég er fljótari í kaupstaðinn héðan en þegar ég ók til vinnu í Reykjavík. Ég keypti árið 2019 en var að vinna í höfuðborginni til ársins 2020 og flutti hingað eftir að ég hætti störfum. Ég á íbúðina enn í Kópavogi en leigi hana út.“

Hér má sjá tvo ramma. Sá efri er fullur af hunangi sem býflugurnar eru búnar að loka með vaxi. Á neðri myndinni er Fanney búin að plokka vaxið af. Þá er ramminn tilbúinn að fara í vél sem kölluð slengivél því hunangið slengist úr römmunum og rennur ofan í botn. Þar er opnað fyrir krana og hunangið látið renna í sigti og ofan í fötur.

Býflugur koma til sögunnar

„Reyndar er ég búin að eiga býflugur síðan 2011,“ svarar Fanney þegar hún er spurð um býflugnaræktina. „Ég var með býflugur uppi í bústað fyrst en flutti þær hingað þegar ég keypti hér. En upphafið var það að fyrir mörgum árum sá ég viðtal við lækni sem var að koma heim frá Svíþjóð þar sem hann hafði verið með býflugur. Mér fannst þetta svo spennandi þannig að þegar ég sá auglýst námskeið í býflugnarækt, árið 2011, fór ég á það. Að því loknu gat ég keypt svokallaðan býpakka, sem um 7.500 vinnuflugur og inniheldur eina drottningu. Mig grunaði sannarlega ekki þá hvað þetta er rosalega gefandi. Þær hafa engan áhuga á þér og ef þú ert ekki að abbast upp á þær þá láta þær þig vera. Og ekki heldur sækjast þær í að koma inn í hús. Þetta eru bara vinnuflugur með það eina markmið að safna frjói og blómasafa fyrir búið. Drottningin verpir allt sumarið og stækkar búið, sem getur fjórfaldast að stærð í góðu sumri.“

Greinilegt er að Fanney hefur ástríðu fyrir býflugnaræktinni því hún fer alveg á flug við að lýsa því sem við kemur þessari gerð búskapar. „Eftir því sem búið er stærra, fæ ég auðvitað meira hunang en einnig eru þá meiri líkur á að búið lifi af veturinn, því stærra bú þýðir meiri hita inni í því. Það þarf að halda hita á drottningunni og hitinn í búinu næst henni má helst ekki fara undir 25 gráður. Flugurnar safnast saman utan um drottninguna og halda þannig á henni hita. Hálftómt bú verður bara kalt og íbúarnir drepast. Í staðinn fyrir hunangið sem við tökum úr búinu leysum við upp sykur og þær setja hann í hólfin sem hunangið var í og þetta er þeirra vetrarforði. Þær fara ekki út í rigningu eða ef hitinn fer niður fyrir 10 gráður og þá verða þær að eiga hunang til að nærast á. Eins og var núna í júlí, þá rigndi mikið og þá átu þær hugangið mitt,“ segir Fanney og hlær.

Hvert bú kostar töluverða peninga

„Það er mikill hagur í því að halda búinu lifandi yfir veturinn, því hvert bú kostar um 100 þúsund krónur. Við kaupum flugurnar frá Álandseyjum því það er undantekning ef hægt er að selja innlendar flugur. Við erum alltaf að reyna að vera sjálfbær en það hefur ekki tekist enn. Búin eru einangruð yfir veturinn og til þess að það lifi áfram þarf það að koma vel undan vetri og ef við ætlum að búa til afleggjara þarf að vora snemma svo þær hafi sem lengstan tíma til að „draga upp“ nýja drottningu. Það tekur 3-4 vikur að gera nýja drottningu tilbúna til varps svo við eigum allt undir veðrinu í þessu. Ég er núna með þrjú bú af fimm sem ég bjó til sjálf og er nokkuð stolt af því.“

Vaxhreinsivél og afurðir

Fanney viðurkennir fúslega að það sé töluverð vinna við að halda býflugur, bara eins og yfirleitt er með búrekstur, en ánægjan bæti það allt upp. „Ég er reyndar ekki ein sem er með flugur hérna í Borgarbyggð. Það er t.d. kona sem vinnur á Hvanneyri með flugur. Hún hlaut styrk úr Uppbyggingarsjóði Vesturlands til að kaupa tæki til að hreinsa vaxið úr römmunum. Í hvert skipti sem drottningin verpir í hólfin þá kemur örþunn fósturhimna utan af lirfunum innan í hóflið, sem smátt og smátt þrengist og þá verður ramminn dökkbrúnn. Við viljum endilega nýta vaxið. Það sem við stefnum fyrst og fremst að er að vera sjálfbærar með að gera okkar eigin vaxplötur í rammana sem annars eru fluttar inn. Áður var þetta hreinsað í höndunum og tók mikinn tíma. Við þurftum að skera vaxið úr römmunum og margbræða það og sía til að ná úr því óhreinindunum. Það var því mikil bylting fyrir okkur að fá þetta tæki. Römmunum er raðað í eins konar tromlu. Þar sem vaxið er brætt af. Það rennur niður í gegnum sigti en drullan/himnurnar situr eftir. Síðan er bara hægt að skrúfa frá krana neðst á tækinu og bráðið vaxið rennur út. Við erum að vona að fleiri vilji nýta sér þetta tæki þegar fram í sækir, en erum enn að skoða útfærslu á þeirri þjónustu. Það er nefnilega hægt að gera t.d. afar góð krem úr vaxinu og því nauðsynlegt að ná að hreinsa það. Mig langar líka að skoða að gera úr því kerti, en á eftir að úthugsa það frekar. Hins vegar vill maður ekki fá bráðið vax í fötin sín eða á borðið. Þá myndast blettur sem nær ómögulegt er að ná úr. Í kremið set ég vax og síðan möndluolíu, laxerolíu og kókosolíu. Vaxið og laxerolían vinna afar vel saman. Lengi vel hélt ég að laxerolía væri eitthvað sem bara væri notuð ef einhver væri með harðlífi,“ segir Fanney kímin en bætir við að það sé öðru nær. Þessi olía væri nefnilega gríðarlega græðandi.

**Fanney Einarsdóttir framleiðir ýmislegt meira en hunang eins og sjá má.**

Endurvinnsla á fleiri sviðum

Fanney lætur ekki duga að vinna nýja afurð úr býflugnavaxinu, heldur kaupir hún annan flokk af paprikum og gúrkum beint frá garðyrkjubændum í héraðinu og gerir úr þeim nýjar vörur. Úr paprikum verður til gómsæt sulta og svo sýrir hún gúrkurnar. „Ég reyni að nota annars flokks hráefni í allt, sem er bara útlitsgallað, ekki skemmt eða neitt slíkt. Og á meðan ég hef gaman af þessu held ég áfram að nýta þessar afurðir í eitt og annað. Það er svo skemmtilegt að fólk vill kaupa þessar vörur af mér og spyr eftir þeim í verslunum þar sem þær fást, ef þær eru ekki sýnilegar. Ég fer með þær og hunangið t.d. í Ljómalind í Borgarnesi, Skjálfta í Reykholti og Hverinn á Kleppjárnsreykjum, á Erpsstaði og tvær verslanir í Reykjavík. En ég gat ekkert selt hunang í fyrra, þá var framleiðslan svo lítil. Ég sýð sultuna í vottuðu eldhúsi í Brún og einnig löginn fyrir súru gúrkurnar. Ég var líka að gera tómatsúpu og keypti í hana tómata úr héraðinu. En nú er svo komið að það er ekki nægjanlegt framboð af þeim hér svo ef ég ætla að halda áfram að framleiða súpuna, þá verð ég að kaupa tómatana austan úr Laugarási. Það er mikil synd hvað gróðurhúsaræktun í Borgarfirði er á hröðu undanhaldi, eins og raun ber vitni.“

Það þarf að eiga mikið af krukkum þegar framleiðsluvaran eru sultur og súrar gúrkur. Svo Fanney gerði sér lítið fyrir, stofnaði smá fyrirtæki, Krukkur og Kruðerý og flytur krukkur inn. Og til þess að geta keypt hagkvæmara magn selur hún einnig krukkurnar sem t.d. eru notaðar undir ost frá Erpsstöðum og til annarra býbænda. Hún er með síðu á Facebook.

Ullin og verðlagningin

Fanney lætur sér ekki nægja að búa til hunang, krem og sultur, hún er einnig að vinna ull. „Ég kaupi reyfi beint frá bændum. Set það í stórt fiskikar í um 40 gráðu heitt vatn og læt það liggja þar í 2-3 klukkutíma. Svo tek ég það upp og læt renna af því. Þetta endurtek ég þar til reyfið er orðið hreint, en nota enga sápu. Ég hef líka prjónað úr því sjálf húfur sem ég sel, þá „tek ég ofan af,“ kembi þelið og lyppa, spinn það ekki. Þetta er mikil vinna svo ég hef ekki gert mikið af því undanfarið. En ullinni sem ég hef þvegið og þurrkað, skipti ég upp í 200 gramma einingar, þær fara í bréfpoka sem einkum eru seldir í Handprjónasambandinu. Ofan í pokann sting ég jafnframt miða með upplýsingum um hvernig ég hef unnið ullina og með netfanginu mínu, og þetta selst gríðarlega vel. Líklega er ég búin að selja núna á þessu ári um 100 poka. Í fyrra hafði kona frá Bandaríkjunum samband við mig í gegnum tölvupóst. Hún hafði keypt ullarpoka af þessari framleiðslu minni og var því með netfangið mitt. Í póstinum óskaði hún eftir að fá 20 kíló af mislitri ull sem ég sendi henni. Þar á meðal var virkilega falleg móðrauð ull frá Bóndhól. Konan sendi mér aftur póst og sagðist hafa verið einstaklega ánægð með þá mórauðu en annars er gráa ullin vinsælust eins og er. Hvort þetta verður eitthvað meira þarna í Ameríku veit ég ekkert en það var gaman að þessu.“

Fanney segist ekki fara með neinu offorsi þegar kemur að verðlagningu afurða sinna, heldur vera sanngjörn án okurs. „Við ætlum alltaf að verða rík strax, erum svo gráðug að það er með ólíkindum. Sígandi lukka er betri að mínum dómi. Ég framleiði eins og ég nenni, gæti selt mikið meira ef ég setti kraft í málin. En mér finnst þetta gaman og það gefur mér mikið að vita að fólki finnist vörurnar mínar góðar og spyrji eftir þeim. Ég vil frekar að fólk geti keypt heldur en að varan sé of dýr,“ segir Fanney með alvöruþunga.

Félag eldri borgara og einmanaleiki

Þegar Fanney var flutt í Árnes fóru nágrannar hennar mikið í félagsheimilið Brún þar sem Félag eldri borgara í Borgarfjarðardölum heldur vikulega samveru yfir vetrarmánuðina. „Svo var jólahlaðborð og þau buðu mér að koma með, sem ég þáði. Það var mjög gaman og núna er ég komin í stjórn og mæti helst á hverjum miðvikudegi,“ segir hún og brosir við. „Þetta er dýrmætt starf fyrir þá sem t.d. eru hættir því sem þeir störfuðu við og hafa kannski ekki fundið sér eitthvað til að dunda sér við, svo er alltaf gott með kaffinu, sem ekki skemmir fyrir,“ segir Fanney brosandi.

Félagsmenn sitja sannarlega ekki auðum höndum. „Við fáum ýmsa fyrirlesara eins og um daginn var Björn Snæbjörnsson með fræðslu um réttindi og kjör eldri borgara, gríðarlega fræðandi. Svo erum við rík af hæfileikamiklu fólki í félaginu sem getur skemmt sjálfum sér og öðrum á ýmsan veg að leitun er að öðru eins. Sveitarfélagið má jafnframt eiga það að bjóða eldri borgurum akstur frá Borgarnesi á samveru í Brún, þeim að kostnaðarlausu. Svo er líka verið að nota skólabílinn þar sem því verður við komið. Við erum með ýmislegt á dagskrá. Ég nefndi jólahlaðborðið áðan, svo erum við með sviðamessu, þorrablót, réttarsúpu, kótilettukvöld, en einnig bingó og félagsvist, lesum reglulega upp úr Gullnastokknum og svo koma skólabörnin úr héraðinu og lesa fyrir okkur á Degi íslenskrar tungu. Svo er auðvitað gripið í spil og prjónarnir hafðir með. Þar að auki förum við í þrjár ferðir árlega, bara eitthvert; vor, sumar og haust. Stundum hafa það verið dagsferðir, stundum lengri ferðalög. Og af því að núna hefur töluvert verið rætt um einmanaleika í fréttum þá höfum við stundum rætt um það að bjóðast til að heimsækja fólk sem er orðið eitt og er kannski einmana. Og aukin heldur að athuga hvort það vildi koma á samveru því það er nokkuð hætt við að ef fólk sem er t.d. ekki með bílpróf einangrist og það er svo dapurt. En það hefur minna orðið úr framkvæmd. Kannski förum að gera eitthvað meira en að tala bara um málið. En maður er manns gaman, félagsskapurinn er góður og félagið telur um hundrað meðlimi, mismunandi virka, eins og gengur, og ég held að svona félagsskapur sé mikið mikilvægari en margan grunar,“ segir Fanney Einarsdóttir að lokum. Blaðamaður þakkar fyrir sig og er leystur út með fullum poka af dýrindis sultum og súrum gúrkum. Og Trýna, sem fyrir löngu er orðin sérlegur vinur blaðamanns, fylgir honum úr hlaði án hávaða.

**Sérlegur vinur blaðamanns, tíkin Trýna, ásamt eiganda sínum.**

„Hefði aldrei trúað hvað það er gefandi að búa með býflugur“

segir Fanney Einarsdóttir sem býr í Árnesi við Andakílsárvirkjun

segir Fanney Einarsdóttir sem býr í Árnesi við Andakílsárvirkjun