Eldhús á sama stað og séra Snorri og afkomendur hans byggðu

Húsafell í Borgarfirði á sér langa sögu sem reynt er af megni að halda á lofti. Fyrstu heimilda um Húsafell er getið í Laxdælasögu en þar segir að um 1170 hafi Brandur Þórarinsson búið. Húsafell var lengi prestssetur og þekktasti presturinn sem þar sat er án efa Snorri Björnsson, sem var Húsafellsprestur 1756-1803. Húsafellsætt er kennd við hann, niðjar séra Snorra og konu hans Hildar Jónsdóttur. Um Snorra eru margar skráðar sögur, bæði þjóðsögur og staðfestar heimildir. Hann var m.a. annálaður kraftajötunn og var einnig talinn fjölkunnugur. Húsafellshellan er steinn sem Snorri reyndi krafta sína á og er enn notaður í kraftakeppnum hér á landi. Eftir steininum hefur meira að segja verið unnin eftirlíking í raunstærð- og þyngd. Þegar aðalleiðin milli Norðurlands og Suðurlands lá um Arnarvatnsheiði fyrr á öldum var Húsafell í alfaraleið og þar var mjög gestkvæmt og því kallaði það á umfangsmikla matargerð.

Sama ætt hefur búið í Húsafelli allt frá tímum Snorra. Afkomendur hans leggja tryggð við staðinn og sögu hans til að halda minningum á lofti. Það gera þeir ekki síst með því að gera við og endurbyggja, eða endurgera, gömul hús sem tengjast atvinnuháttum og sögu staðarins. Nú í sumar var til dæmis byrjað að gera upp gömlu kornmylluna sem knúin var með vatni úr Bæjargilinu. Þá vinnur Bergþór Kristleifsson og hans fólk við að gera við næstelstu virkjunina, Kiðárvirkjun I, sem Kristleifur Þorsteinsson byggði 1978 og skilar 120 kW. Þorsteinn Þorsteinsson faðir Kristleifs byggði hins vegar árið 1949 fyrstu virkjunina í Húsafelli, Stuttárvirkjun og er sú enn keyrð áfram og skilar 13 kW afli.

**Hér er málverk Muggs af elhúskofanum í Húsafelli frá árinu 1921, en kofinn brann árið 1952.**

Eldhúsið endurbyggt

Loks kemur að frásögn um gamla eldhúsið á Húsafelli, en húsið var stundum notað sem smiðja. Í síðustu viku var lokið við endurbyggingu gamla elhúskofans sem stóð í þyrpingu bæjarhúsa á árum áður, en það brann haustið 1952. Sagan segir að Kristleifur, þá tæplega þrítugur að aldri, hafi farið inn í brennandi húsið og bjargað út bjúgum sem voru þar í reykingu fyrir fólkið í Fljótstungu. Sex árum síðar átti hann eftir að kvænast Sigrúnu heimasætu frá Fljótstungu. Mögulega hefur þessi hetjudáð Kristleifs haft sitt að segja um ráðahaginn. Forgöngu um endurbyggingu eldhússins og kostun verksins var á höndum Þorsteins Guðmundssonar vélamanns frá Húsafelli sem býr á Fróðastöðum. Vildi hann ráðast í þetta verk til að vekja athygli á þeirri lífsbaráttu sem fólst í matargerð í Húsafelli, en matur er jú undirstaða alls. Eftir að nýjasti Gamli bærinn var byggður 1908 var í eldhúskofanum stunduð járnsmíði og þá var húsið kallað smiðjan.

Þorsteinn Guðmundsson segir að til séu heimildir um eldhúsið á þessum stað á Húsafelli frá 18. öld, en það var hluti af stærri húsaþyrpingu. Trúlega var fyrsti Húsafellsbærinn þar skammt frá. Árið 1908 var svo byggður nýr „Gamli bær,“ sem enn stendur. Eldhúskofinn var þó áfram á sínum stað en var nýttur sem smiðja. Hann brennur síðan haustið 1952,“ eins og fyrr segir.

**Gamli kofinn. Ljósm. Þorsteinn Jósepsson. Myndin er í Sarpi.**

**Nú er byggingu gamla elhúskofans og smiðjunnar nær lokið. Að verkinu komu auk annarra; f.v. Unnsteinn Elíasson, Óli Smali, Grétar Jónsson og Þorsteinn Guðmundsson. Ljósm. ÞK**

Hlaðið úr sama grjóti og fyrrum eldhús

Þorsteinn segir að nú sé eldhúskofinn hlaðinn upp og byggður á sama stað og þeir fyrri stóðu, en hann segir að líklega hafi eldhúskofarnir á þessum stað verið nokkrir frá upphafi. Að mestu er stuðst við gamlar ljósmyndir og teikningar við hönnun og smíði hússins. „Ég fékk Unnstein Elíasson hleðslumeira með mér í verkefnið. Hann mælti með því að við réðum einnig Grétar Jónsson. Grétar, sem er Vopnfirður að upplagi og fóstursonur Stórval, er algjör snillingur; svo mikið meira en bara hleðslumaður. Grétar er víðlesinn um gamla byggingarhefð, fornleifar og sögu aldanna. Húsin sem þarna hafa staðið hafa sigið í svörðinn í aldanna rás en upp úr rústunum skoðaði Grétar hvern stein sem í ljós kom. Megnið af grjótinu sem var í tóftinni er þannig nýtt við hleðsluna núna og að hluta til er smiðjan því hlaðin upp úr sama grjóti og notað var fyrir öldum af forfeðrum mínum og sennilega handfjatlað af öllum ættliðum frá Snorra á Húsafelli að honum sjálfum meðtöldum. Grétar sá að steinar úr gólfinu báru merki umgangs liðinna alda, á þeim sást slit eftir umgang jafnvel þótt fólk hafi þá gengið á skinnskóm. Í gamla eldhúsinu var matarframleiðsla fyrir Húsafell og fjölmarga gestir sem áttu leið um. Þarna var silungurinn soðinn, sláturgerð, reyking og söltun og hausarnir sviðnir; allt fór fram í þessum kofa. Það er til málverk frá 1922 eftir Mugg sem sýnir hlóðir inni í kofanum. Það sem mér finnst merkilegast er að þessi saga hefst einhvern tímann á átjándu öldinni, eða frá því fyrir fyrsta gamla bæinn á Húsafelli og löngu áður en „nýi“ Gamli bærinn var byggður 1908,“ segir Þorsteinn Guðmundsson.

**Húsið er byggt eftir kúnstarinnar reglum með sama hætti og byggingin sem brann árið 1952.**

**Þessi mynd var tekin snemma í júní þegar lokið var við að hlaða grjót í veggi hússins. Ljósm. Grétar Jónsson.**

**Horft inn í eldhúsið en eftir er að helluleggja gólf.**

Endurgera gamlar byggingar í Húsafelli

Eldhús á sama stað og séra Snorri og afkomendur hans byggðu

Eldhús á sama stað og séra Snorri og afkomendur hans byggðu