Hestafólkið Anna Dóra Markúsdóttir og Jón Bjarni Þorvarðarson hafa áhyggjur af of lítilli nýliðun í hestamennskunni. Ræktun þeirra hjóna á Bergi í Grundarfirði hefur vakið verðskuldaða athygli fyrir glæsileg hross og góðan árangur

Það er sannarlega draumur hvers hestamanns að eignast afburða hross, og þá ekki síður að rækta sína gæðinga. Afburðahross má, oft, kaupa eigi maður til þess nógu mikla peninga. Að rækta gæðinga er hins vegar eitthvað sem tekur tíma, mikla vinnu og hugsun, eitthvað sem þarf að gera með einurð og framtíðarsýn.

„Maður þyrfti helst að lifa tvær mannsævir þegar maður er í hrossarækt,“ segir Anna Dóra Markúsdóttir. Þar talar hún af þekkingu en Anna Dóra hefur ásamt manni sínum Jóni Bjarna Þorvarðarsyni markvisst ræktað verðlaunahross síðustu rúma þrjá áratugi, ræktun sem kennd er við ræktunarbúið Berg í Grundarfirði. Árangurinn var meðal annars sýnilegur þeim sem lögðu leið sína á Fjórðungsmót Vesturlands í Borgarnesi í byrjun mánaðarins. Þar mættu þau hjón með glæsilegan hóp á ræktunarbússýningu sem þótti með eindæmum glæsileg.

Heldur enn 41 árs gömlu Íslandsmeti

Þau Anna Dóra og Jón Bjarni eru bæði af Vesturlandi, hún úr Borgarnesi en hann úr Grundarfirði. Faðir Jón Bjarna er fæddur á Bergi og skyldfólk hans bjó þar þangað til þau hjón keyptu jörðina árið 1994. Bæði voru þau á fullu í hestamennsku allt frá unga aldri, bæði heima við og eins í sveit á sumrin.

Og þau eru engir aukvisar þegar kemur að keppni og sýningum. Anna Dóra keppti þannig oftsinnis í kappreiðum sem ung kona, þegar kappreiðar voru enn stundaðar að ráði hér á landi. Íslandsmet hennar í 300 metra stökki, sem hún setti fyrir 41 ári, 1984 á Melgerðismelum á Tvisti frá Götu, stendur þannig enn. Þau fóru þá 300 metrana á 20,5 sekúndum.

Kynntust á Geirmundarballi

Þau hjón kynntust eins og við hæfi er fyrir hestafólk, á hestmannamóti í Dölunum, árið 1989. „Það var á Geirmundarballi. Ég átti mér engrar undankomu auðið þarna á dansgólfinu,“ segir Jón Bjarni og hlær dátt en Anna Dóra skýtur því inn að hann sé farinn að trúa þeirri söguskýringu sjálfur, svo oft hafi hann farið með hana.

Anna Dóra sótti sér menntun við hæfi hestakonu en hún var í Bændaskólanum á Hólum á árunum 1983-1985, að sjálfsögðu á hrossabraut. Jón Bjarni fór hins vegar í Stýrimannaskólann og lærði skipsstjórn. Hann sótti svo sjóinn í þrjá áratugi, mikið frá Grundarfirði en þó vítt og breitt um landið líka þegar þannig bar við. Jón Bjarni stundaði enn sjómennsku þegar þau Anna Dóra tóku saman en fyrst um sinn bjuggu þau í Borgarnesi. Þegar þau síðan keyptu Berg árið 1994 flutti Anna Dóra ein með börnin, sem þá voru þrjú, því Jón Bjarni var á togara sem var við veiðar í Smugunni. „Hann kom ekki í land fyrr en sex vikum eftir að við fluttum. Ég var þarna ein með þrjú börn, hestarnir voru komnir og allt, og Jón Bjarni kom svo bara heim svona mátulega þegar búið var að taka upp úr kössunum! Þá lá við að hann gæti bara sest í hægindastólinn,“ segir Anna Dóra. „Fótanuddtækið tilbúið og allt saman,“ bætir Jón Bjarni við glettinn.

Fannst hestaleigu hestamennskan leiðinleg

Á Bergi hafði ekki verið búið í nokkur ár þegar þau keyptu jörðina, en þar hafði verið sauðfjárbúskapur áður. Íbúðarhús var þó í byggingu og tóku þau Anna Dóra og Jón Bjarni við því, ekki alveg fullkláruðu þó.

Jón Bjarni hélt áfram á sjónum en hann segir að hugmyndin hafi verið að stunda sjóinn þar til búið væri að greiða upp Berg. Það gerðist árið 2012 og þá kom Jón Bjarni í land en á sama tíma hófu þau hjón að reka ferðaþjónustu samhliða hrossaræktinni. Byggðu þau sumarhús sem þau hafa leigt út til ferðafólks.

Um tíma ráku þau hjón einnig hestaleigu á Bergi. Spurð hvernig þeim hafi þótt að standa í slíkum rekstri svarar Jón Bjarni: „Það fannst mér alveg ömurlega leiðinleg hestamennska. Ég þurfti oft að bíta í kinnarnar á meðan á því stóð. En það gat verið ágætt upp úr þessu að hafa. Ég held að þetta sé líka nauðsynlegt til að kynna hestinn fyrir ferðamönnum, þó að mig langi ekki að gera það. Þegar við vorum svo hætt að nenna því þá voru krakkarnir okkar orðnir stálpaðir og sinntu þessu í nokkur ár sem sumarvinnu. Svo hættum þau líka þegar hrossin sem við vorum með í þessu voru orðin fullorðin og komin á tíma, þá vorum við ekkert að kaupa inn í þetta meira.“

*Það fer fallega undir Önnu Dóru enda reynslan orðin veruleg.*

Aðstaðan grunnur að árangrinum

Á Bergi er prýðileg aðstaða til tamninga og þjálfunar, hesthús með ríflega 30 eins hesta stíum og reiðskemma. Byrjað var á því að breyta gömlu fjárhúsunum í hesthús en síðar var byggt nýtt og eru bæði húsin notuð jöfnum höndum. Reiðskemmuna byggðu þau hjón árið 2003 og segjast nokkuð viss um að hún sé fyrsta reiðskemman sem byggð var á Snæfellsnesi, þó þær séu nú orðnar nokkrar í dag.

Spurð hvort að það að byggja reiðskemmu og að koma upp góðri aðstöðu sé, þrátt fyrir að vera auðvitað mjög kostnaðarsamt, ekki lykillinn að því að ná góðum árangri í hestamennskunni svara þau hjón því hiklaust játandi. „Við værum ekki komin á þann stað sem við erum á núna ef við hefðum ekki byggt reiðskemmuna árið 2003, það er alveg pottþétt. Vinnan verður miklu markvissari. Þú getur unnið alla daga þó vond séu veðrin. Það skiptir miklu máli. En þetta er ekki stærsta skemman í dag, þær sem eru byggðar núna eru miklu stærri, við erum með 14 sinnum 30 metra skemmu,“ segir Jón Bjarni.
„Maður byggir alltaf of lítið. Heldur að maður sé að byggja stórt en svo líða nokkur ár og þá þarf maður að stækka og það verður miklu dýrara fyrir vikið. Við sjáum eftir að hafa ekki bara byggt 20 sinnum 50 metra reiðhöll strax í upphafi,“ bætir Anna Dóra við.

Þau hjón segjast vera farin að velta fyrir sér að stækka reiðhöllina en það sé þó ekkert ákveðið í þeim efnum. Þau séu vitanlega aðeins farin að eldast en hitt sé hins vegar jákvætt að dætur þeirra séu töluvert mikið með þeim í hestamennskunni.

Gæti eins hætt að anda eins og að hætta að fara á bak

En það hlýtur að vera ansi mikil vinna að vera með þetta 30 hross á húsi, ekki síst í ljósi þess að þau hjón hafa tamið og þjálfað því sem næst öll sín hross sjálf, allt frá frumtamningu.

„Ég frumtamdi alltaf allt sjálf en nú er búið að banna mér það. Ég greindist nefnilega með beinþynningu og þá er ekki gott að vera mikið að detta af. Það átti að banna mér að vera á hestbaki yfirleitt en ég sagði að þá væri alveg eins hægt að banna mér að anda. Ég fæ nú lyf við þessu og það hjálpar en ég verð að hætta frumtamningunum,“ segir Anna Dóra og bætir við: „Við vorum bara tvö í vetur, og það hefur sjaldan gengið eins vel og í sumar hjá okkur, í keppnum. Við höfum nú oft verið með útlenskar stelpur sem hafa verið hjá okkur í nokkra mánuði, flest árin. Sumar hafa ílengst hjá okkur og koma enn í heimsókn til okkar þegar þannig árar.“

Sem fyrr segir hafa þau Anna Dóra og Jón Bjarni náð gríðarlega góðum árangri í ræktunarstarfi sína. Þannig hafa þau átt hross á Heimsmeistaramóti íslenska hestsins og hafa verið tilnefnd sem ræktunarbú ársins alls sjö sinnum. Spurð hvaðan ræktunin sé komin svara þau því til að hún hafi í raun ekki hafist að ráði fyrr en þau fluttu að Bergi.

„Þetta er nánast allt út af þremur, fjórum hryssum. Við eignuðumst hryssurnar Hildu frá Bjarnarhöfn, sem er heiðursverðlaunameri, og Hríslu frá Naustum þegar við vorum aðeins búin að búa í örfá ár á Bergi. Þessar merar eru búnar að gefa okkur nánast eintóma gæðinga,“ segir Jón Bjarni.

Anna Dóra lýsir því svo hvernig það kom til að þau eignuðust hryssuna Hildu. „Við sáum Hildu bara veturgamla inni í hesthúsi í Bjarnarhöfn, eða Jón Bjarni sá hana og sagði mér að fara og líta á hana. Ég fór beint til Hildibrands í Bjarnarhöfn og falaði hana. Hann vildi nú hugsa sig aðeins um en svo hringdi hann og samþykkti að láta okkur hafa merina á móti því að við temdum upp í. Við fórum bara og sóttum hana sama kvöld.“

*Þau hjón eru ákaflega samrýmd í hestamennskunni – og í lífinu.*

Breytir öllu að fortemja trippin

Hrossin á Bergi undan þessum tveimur hryssum eru meira og minna öll vökur, það er að segja með skeiðgangi. Þriðja hryssan sem er grunnurinn að ræktuninni á Bergi er Orka frá Viðvík en hún gefur hins vegar fyrst og fremst klárhross. Spurð hvort þeim líki betur segja þau Jón Bjarni og Anna Dóra að þau séu nú kannski bæði meira fyrir góð alhliða hross en góð klárhross séu frábær líka. Almennt sé þó mikil vekurð í hrossunum á Bergi.
Eins og fyrr segir tömdu þau hjón upp í greiðsluna fyrir Hildu en þau tömdu töluvert fyrir aðra hér áður. Jón Bjarni segir hins vegar að þau hafi varla tekið nokkurt hross í tamningu nú í rúm 15 ár. Nóg sé að gera við að temja og þjálfa eigin hross. Þau Anna Dóra og Jón Bjarni byrja yfirleitt að temja hryssur og graðhesta haustið þegar þau komast á fjórða vetur en segja að þau byrji oft ekki á geldingum fyrr en þeir séu orðnir fjögurra vetra.

„Við fortemjum hins vegar öll veturgömul trippi að vori, í apríl kannski. Við gerum bandvant og látum hlaupa, hnýtum jafnvel utan á og teymum með. Þetta munar öllu, eftir að við byrjuðum á þessu breytti það allri meðhöndlun á þessum trippum,“ segir Jón Bjarni og Anna Dóra segir allt annað líf eftir að þau byrjuðu að gera það. „Þetta sparar marga mánuði í tamningu, finnst mér.“

Löngu hætt að reyna að rækta liti

Í ár komu 16 folöld í heiminn á Bergi og segja þau hjón að þeim hafi verið að fjölga jafnt og þétt. Fyrstu verðlauna hryssurnar á bænum eru enda orðnar 22 og hefur Anna Dóra á orði að þær séu orðnar alltof margar og þau verði nú að fara að selja eitthvað úr stóðinu. Jón Bjarni vill þó meina að þetta sé þrátt fyrir að þau hafi selt töluvert.

„Við finnum alveg fyrir því að ræktunin er að skila sér, því fleiri 1. verðlauna hryssur sem við eignumst, því betri hross koma inn í stóðið. Það eru alltaf að verða meiri og meiri gæði í stóðinu. Við keyrum enda hiklaust hryssur undir stóðhesta landshornanna á milli, norður og suður og hvert sem þarf. Við setjum ekkert fyrir okkur að fara langar leiðir, við sjáum að það þýðir ekki að spara í þessu. Með því að halda hryssum undir góða stóðhesta þá náum við árangri í ræktuninni,“ segir Anna Dóra.

Bæði segja þau að þau séu að spá í það allan veturinn hvaða stóðhesta þau vilji brúka og leggist þá í miklar rannsóknir, um ætterni, hvernig hross mæður og ömmur hafi gefið, hvort hrossin sem að stóðhestunum standa hafi verið farsæl og svo framvegis. Þau leiti eftir ýmsum þáttum, að hestarnir og þau hross sem að þeim standi séu með góða byggingu, hátt dæmd fyrir hæfileika, séu skapgóð og meðfærileg, auk annars. „En ég er löngu hættur að reyna að rækta liti, það tekst aldrei! Góður hestur hefur engan lit segi ég nú bara. Ég er búinn að reyna að rækta leirljóst og moldótt og svo fær maður alltaf bara rautt eða brúnt,“ bætir Jón Bjarni við.

Víða góð hross í stóðum

En dreymir hestamenn ekki alltaf líka um að eignast frábær hross sem engar merkilegar ættir standa að, að eignast gæðinga með hestakaupum í stóðrétt eða með viðlíka hætti? Þau hjón hlæja þegar blaðamaður tekst á flug í lýsingum sínum á slíkum ævintýrum og Jón Bjarni segir að í tvígang hafi þau keypt mertryppi í Laufskálaréttum að hausti. „Það urðu báðar fyrstu verðlauna merar. En þær voru vissulega vel ættaðar.“

„Það kom ein meri úr stóði þar sem ég var að temja í Landeyjunum, sem gaf eina af okkar allra bestu hryssum. Það var ekkert merkilegt sem stóð að baki þeirri meri, að ætterni,“ segir Anna Dóra. Þau hjón segja bæði að víða leynist góð hross í stóðum um landið en það sé líka auðvitað tamningin og þjálfunin sem hvað mestu máli skipti.“

Höfnuðu gríðarháu tilboði í Blíðu

Til að hægt sé að lifa af ræktunarstarfi og hestamennsku þarf auðvitað að selja hross, þaðan koma tekjurnar. Spurð hvernig markaðir séu þessa dagana og hvert þau hafi einkum selt hross frá sér segir Jón Bjarni að þau hafi selt töluvert af reiðhrossum út til Svíþjóðar í gegnum tíðina. „Þessi verulega góðu hross seljast nú bara næstum því hvert sem er. Þau fara þá í gegnum tengiliði, bæði hér heima og erlendis.“

„Við eigum hryssu núna, sem heitir Blíða frá Bergi og við fengum gríðarlega hátt tilboð í hana í vetur. Alveg hreint svaka peningur, sem hefði munað miklu. En ég fór að hugsa: Við erum búin að vera alla ævi að reyna að rækta svona hross, með allt sem hún hefur. Af hverju á ég þá að selja einhverju ríku fólki hryssuna, af hverju megum við ekki bara njóta hennar sjálf. Svo við hættum bara við að selja hana,“ segir Anna Dóra og Jón Bjarni bætir við: „Ég er ekki að neita því að upphæðin sem var í boði hefði verið mikil innspýting, en við mátum bara annað meira. Mig langaði sjálfan að rækta undan henni, ekki að einhver annar gerði það.“

Á Fjórðungsmóti Vesturlands föstudagskvöldið 4. júlí voru ræktunarbússýningar. Áhorfendur í brekkunni völdu sýninguna frá Bergi þá bestu. Kom hópurinn því aftur fram á laugardagskvöldinu. Hér er þakkað fyrir sig. Ljósm. mm

Hross frá Bergi í annað sinn á heimsmeistaramóti

Höfði frá Bergi stóð efstur fimm vetra stóðhesta á kynbótasýningu Heimsmeistaramóts íslenska hestsins í Hollandi 2023. Spurð hvort að slíkt geri mikið fyrir markaðssetningu á hrossum frá Bergi segja þau hjón að þau hafi ekki orðið vör við mikið fleiri fyrirspurnir um hross en auðvitað skipti máli að nafnið á búinu komist í umræðuna. „Þetta var ágætis kynning á búinu en mér fannst ég ekkert selja fleiri hross út á árangurinn. En allt svona skiptir máli til lengri tíma. Við gerðum góða ferð þarna út, það var ákaflega gaman að fara á heimsmeistaramót með hest. Við fórum með hann óseldan út og seldum hann úti svo þetta gekk allt upp. Það er svo hestur frá okkur sem keppir núna á HM í Sviss, fyrir þýska landsliðið, og það er auðvitað mjög skemmtilegt líka,“ segir Jón Bjarni og vísar þar til hestsins Múla frá Bergi sem verður riðið í ungmennaflokki á mótinu. Spurð hvort þau hyggist halda út til Sviss að fylgjast með mótinu svara þau hjón því til að það hafi ekki staðið til en þau séu nú þó aðeins farin að skoða möguleikana. Það sé alla vega ekki búið að slá ferð út af borðinu.

Skortur á flugi hamlar sölu

En aftur að sölu á hrossum. Þau hjón hafa töluverðar áhyggjur af stöðu mála nú um stundir þegar þar að kemur. Það er ekki að ástæðulausu, tölur sýna að samdráttur hefur verið í sölu hrossa erlendis síðustu fjögur árin. Anna Dóra og Jón Bjarni segjast telja að þar koma einkum tvennt til. „Nú er bara flogið með hross út til Belgíu. Það hefur lokað svolítið á söluna til Svíþjóðar, þar sem við seldum töluvert. Það var áður flogið á Norrköping og hrossum sem seld voru til Svíþjóðar, Noregs og Danmerkur, kannski víðar, var flogið þangað. En það er svo mikill kostnaður fyrir fólk í Skandinavíu að þurfa að sækja hrossin til Belgíu. Þetta hefur áhrif á söluna núna og er að há okkur,“ segir Anna Dóra.

Spurð hvernig á þessu standi segja þau hjón að eftir því sem þau best viti hafi Icelandair Cargo, sem sér um að fljúga hrossum úr landi, skipt um flugvélar, sem aftur hafi haft þær afleiðingar að ekki hafi lengur verið hægt að fljúga nema á ákveðna velli.

Hin ástæðan fyrir minnkandi sölu hrossa úr landi segir Jón Bjarni vera þá efnahagskreppu sem Úkraínustríðið hafi skapað í Evrópu. „Það hefur áhrif á okkur sem erum að selja hesta, fólk hættir að eyða háum fjárhæðum í sport þegar er kreppa. En ég trúi ekki öðru en að þetta lagist, hvoru tveggja.“

„Já, en það þarf að vinna í þessu. Kúnninn nennir ekkert að bíða í hálft ár eftir að hafa keypt hest. Það þurfa að verða reglulegri flug og á fleiri staði,“ segir Anna Dóra.

Hvað varðar sölu á hrossum innanlands segja þau hjón að allar þær fjölmörgu deildarkeppnir í hestamennsku sem hafi verið settar á fót og keppt sé í yfir veturinn hafi breytt afar miklu varðandi innanlandssöluna. „Innanlandsmarkaðurinn er bara þrælstór vegna þessara deilda allra, að ég tali nú ekki um unglingadeildirnar. Það eru ófá símtöl sem maður hefur fengið þar sem verið er að leita eftir góðum hestum undir krakkana,“ segir Jón Bjarni.

Nýliðun í hestamennsku engan vegin næg

Anna Dóra og Jón Bjarni fylgjast vel með hestamennskunni og segja að sú mikla menntun sem er orðin í greininni í landinu sé að skila miklum árangri, einkum í barna- og unglingastarfi. Hins vegar sé verulegt áhyggjuefni hvernig þróunin sé á landsbyggðinni, þar vanti mikið upp á að nýliðun sé nægileg. „Ég held að það sé kostnaðurinn og aðgengi, það er of erfitt að komast í hestamennskuna. Þú sérð það að megnið af þeim krökkum sem eru að gera það gott í keppnum á Íslandi, það eru meira og minna börn hestafólks. Ég segi ekki öll en ábyggilega vel yfir 90 prósent. Þetta verður að verða aðgengilegra fyrir krakka sem ekki eru úr hestamannafjölskyldum, ef greinin á að halda áfram að vaxa og dafna,“ segir Jón Bjarni.

Spurð hvernig þeim þyki þá hestamennskan standa í Grundarfirði, og á Snæfellsnesinu öllu, segir Jón Bjarni að honum þyki hún frekar á undanhaldi. „Það var öflugur hópur fólks á okkar reki hér áður, en það vantar yngra fólk. Það er engan vegin næg nýliðun. Það var úrtaka í vor fyrir Fjórðungsmót Vesturlands og það var ekkert barn af Snæfellsnesinu sem fór inn á mótið, það tók ekkert barn þátt í úrtökumótunum. Það er alveg afleitt. Þetta sló mann á mótinu sjálfu, þegar maður sá þetta.“

Anna Dóra tekur heilshugar undir með manni sínum. „Það þarf að ræða það á landsvísu hvað sé hægt að gera í þessu. Ég held að við verðum bara aðeins að vakna, allir hestamenn.“

Eru ekkert að hætta

Anna Dóra verður sextug í desember en Jón Bjarni er „miklu yngri“ eins og hann segir sjálfur hlæjandi, 58 ára gamall. Spurð hvað þau telji sig lengi geta haldið úti jafn umfangsmikilli starfsemi og nú er segir Jón Bjarni að þau finni bæði að þau séu aðeins farin að gefa eftir; „það er aðeins byrjað þó þú megir alls ekki segja frá því! En við eigum auðvitað dætur sem eru aðeins komnar inn í þetta með okkur og ég ber þá von í brjósti að það muni bara eflast, og þær verði með okkur í þessu.“

Anna Dóra grípur orðið og segir að hún hafi nú verið elst knapa í Vesturlandsdeildinni og endað tímabilið í 2.-3. sæti, og aldrei gengið eins vel. „Maður hugsar að í svona tíu ár í viðbót sé maður ennþá hraustur. Það væri gott að geta haldið þessu úti af svipuðum krafti næstu tíu árin.“

„Við höfum tamið allt sjálf alveg þangað til núna, öll trippi og allt, en ég ætla ekkert að ljúga því að ég finn að við þurfum kannski aðeins að fara að fá aðstoð með þetta núna. Maður má ekki eins við því að detta. Það er orðið svo vont að meiða sig! Þetta fylgir því bara að eldast. Þó maður sé ekkert orðinn gamall þá finn ég að ég er ekki lengur þrítugur. En við erum í þessu alla daga, við erum ekkert að hætta. Ég segi alltaf að ég á enn eftir að rækta minn besta hest, hann er eftir. Þess vegna hef ég nennuna í þetta,“ segir Jón Bjarni og með því kveður blaðamaður hann og Önnu Dóru, enda þau að keyra í hlað á áfangastað með kerru fulla af hrossum. Nema hvað.

*Svipmynd af ræktunarbússýningu Bergs laugardaginn 5. júlí. Ljósm. mm*

„Á enn eftir að rækta minn besta hest“

Hestafólkið Anna Dóra Markúsdóttir og Jón Bjarni Þorvarðarson hafa áhyggjur af of lítilli nýliðun í hestamennskunni. Ræktun þeirra hjóna á Bergi í Grundarfirði hefur vakið verðskuldaða athygli fyrir glæsileg hross og góðan árangur

Hestafólkið Anna Dóra Markúsdóttir og Jón Bjarni Þorvarðarson hafa áhyggjur af of lítilli nýliðun í hestamennskunni. Ræktun þeirra hjóna á Bergi í Grundarfirði hefur vakið verðskuldaða athygli fyrir glæsileg hross og góðan árangur