medium

large

thumbnail

1536x1536

small

custom-size

Lárus Orri snýr aftur og tekur við liði ÍA

Fyrsti laxinn úr Haukadalsá

2048x2048

Undirbúningur Hinseginhátíðar og Brákarhátíðar í fullum gangi

Forsetahjónin unnu hug og hjörtu keppenda Norðurálsmótsins

Keppni fór vel af stað á Norðurálsmótinu

Skallastrákar í æfingabúðum í Króatíu

core/heading

<h2>Litið við á opnun nýrrar sýningar - Sögu laxveiða í Borgarfirði</h2>

core/paragraph

Það var fullt úr út dyrum við opnunarhátíð sýningarinnar Saga laxveiða í Borgarfirði í Landbúnaðarsafni Íslands á Hvanneyri síðastliðinn föstudag. Segja má að þessi sýning byggi að hluta á grunni Veiðisafnsins sem Þorkell Fjeldsted heitinn og fólkið hans kom á fót í Ferjukoti fyrir mörgum árum, en þar á bæ höfðu safnast saman ýmsir munir tengdir stang- og netaveiði í Borgarfirði.

Andar Þorkels og Halldórs svifu yfir

Ragnhildur Helga Jónsdóttir safnstjóri sagði í orðum sínum að fyrir allmörgum árum hefðu þeir Þorkell Fjeldsted og Bjarni Guðmundsson, þáverandi safnstjóri, rætt um það að koma svona sýningu á laggirnar innan Landbúnaðarsafnsins. Hugmyndin hefði gerjast áfram en fyrir um fjórum árum var farið af alvöru að vinna í málinu. Ráðinn var sérfræðingur til safnsins, til að vinna að rannsóknum á efninu, Anna Heiða Baldursdóttir sagnfræðingur, sem síðar varð einnig sýningarstjóri þessarar sýningar. Seinna kom síðan Sara Hjördís Blöndal í sýningarhönnunina. Þær stöllur unnu síðan saman að uppsetningu sýningar sem almenningur getur nú notið. Ragnhildur nefndi einnig að fjölmargir aðrir hefðu komið að undirbúningi sýningarinnar með láni á gripum, gjöfum, upplýsingagjöf og aðstoðað á margan hátt og væri þeim sérstaklega þakkað. Að lokum nefndi hún að nú væri þessari miklu auðlind héraðsins gerð góð skil á sýningu sem yrði jafnframt til þess að efla Landbúnaðarsafn Íslands. Og þar sem andar Þorkels og Halldórs Vilhjálmssonar skólastjóra svifu nú yfir sýningarsvæðinu þá gæti þetta bara ekki klikkað.

core/image

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2025/06/Laxveidar-eru_2-1200x561.jpg" alt="" class="wp-image-92530"/><figcaption>Hér má sjá ýmis þekkt andlit sem tengjast veiðimálum í Borgarfirði; meðal annars, talið frá vinstri Þóra Stefánsdóttir Hvítárvöllum, Sveinn Þórólfsson Ferjubakka, Óðinn Sigþórsson Einarsnesi, Sigurjón Valdimarsson Glitstöðum og Guðrún Sigurjónsdóttir Glitstöðum.</figcaption></figure>

Styrkur frá Safnasjóði var upphafið Anna Heiða Baldursdóttir sýningarstjóri sagðist hafa lofað að vera stuttorð og stóð við það. En greindi frá vinnu við að koma sýningunni á laggirnar. Landbúnaðarsafnið fékk öndvegisstyrk frá Safnasjóði til verkefnisins sem varð til þess að hægt var að hefja rannsóknarvinnu á þessari gríðarlega merku sögu og þróun laxveiða á þessu svæði. Fleiri styrkir hefðu fengist síðar í sértækari verkefni er á leið, eins og frá Uppbyggingarsjóði Vesturlands, ýmsum veiðifélögum í héraðinu og Fiskræktarsjóði. Sjálf rannsóknin miðaði að því að skoða ýmislegt er viðkom laxveiðum eins og þróun veiðihúsa, hlutverk veiðifélaga og veiðisögur. Jafnframt var hlutverk fólks sem starfaði við laxveiðarnar kannað, eins og hestasveina og ráðskvenna. Samhliða þessu var ráðist í að safna gripum, ljósmyndum, ásamt munnlegum heimildum frá fólki sem tengst hefur laxveiðum í héraðinu á einn eða annan hátt. Og afraksturinn er safnasýningin þar sem miðlað er í gegnum stafrænt efni, teikningar, texta, gripi, munnlega frásögn og ljósmyndir.

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2025/06/Laxveidar-eru_3-1200x505.jpg" alt="" class="wp-image-92531"/><figcaption>Það var þéttskipaður bekkurinn í orðsins fyllstu merkingu, eins og sjá má, við opnun sýningar um sögu laxveiða í Borgarfirði.</figcaption></figure>

Dagurinn liður í áframhaldandi vegferð

Sýningin sjálf er ekki endalok þessa verkefnis, að sögn Önnu Heiðu, heldur stendur til að gefa út greinasafn þar sem fjölmargir þættir laxveiða í Borgarfirði verða umfjöllunarefni nokkurra höfunda. Þar á meðal eru viðtöl sem tekin voru síðustu ár við fólk sem kom að starfi veiðifélaga, rekstri laxveiðiánna og uppbyggingu þeirra. Dagurinn í dag væri því liður í áframhaldandi vegferð í söfnun og rannsóknum á laxveiðum í Borgarfirði. Anna Heiða sagði jafnframt að söfnunarstefnu safnsins hafi verið breytt til að takast á við varðveislu, rannsóknir og miðlun á þessum merkilega hluta sögu landnýtingar og landbúnaðar á Íslandi. Með þeirri breytingu væri vonast til að safnið yrði gildandi í umræðu samtímans um náttúruvernd, varðveislu laxastofnsins og nýtingu þessara mikilvægu hlunninda sem laxveiðar eru, ekki síst fyrir borgfirska bændur og landeigendur. Hún gat þess einnig að laxveiðar væru rúmlega 50% af tekjum landbúnaðar í Borgarfirði og er það langstærsta hlutfall á landinu. Því er augljóst að veiðarnar og allt sem þeim við kemur hefur og mun hafa gríðarleg áhrif á þróun svæðisins.

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2025/06/Laxveidar-eru_6-1200x964.jpg" alt="" class="wp-image-92532"/><figcaption>Hér má sjá tjald, eins og talið er að hafi verið notuð í frumbernsku stangveiða í Borgarfirði. Einni eru þarna gömul veiðistaðaskilti, veiðifatnaður, stangir og veiðitöskur og næturgagn fyrir viðskiptavini og annað fyrir leiðsögumenn. Ljósm. ahb</figcaption></figure>

Þematengd sýning Sýningunni er skipt niður í mismunandi þemu. Þar er fjallað um netaveiðar við Hvítá, sögu og menningu laxveiða, veiðifélög, veiðihús, veiðisögur, náttúru og líffræði laxins. Markmiðið er sem sagt að draga fram þróun og sögu laxveiðanna á sem fjölbreyttastan hátt þar sem nýttar eru leiðir eins og hljóðleiðsögn, gagnvirkni og stafrænt efni. Það var Jóhann Sigurðarson leikari sem las inn leiðsögnina. Það mun bætast við sýninguna næstu misseri svo fólk er hvatt til að koma sem oftast til að njóta.

Sterkt bakland Anna Heiða greindi frá því að engin sýning hefði orðið til án hins sterka baklands sem hefur komið að uppsetningunni og það væri ekki sjálfgefið að eiga slíkt. Þar taldi hún upp Fergusonfélaga, Arnar rafvirkja, Baldur prentara, Kristján smið og hans menn sem hafa unnið fram á kvöld við að gera allt sýningarhæft. Hún taldi að þeir hefðu varla haft tíma til að fara í sturtu. Auk þess þakkaði hún Hafró á Hvanneyri, Safnahúsi Borgarfjarðar, Bjarna Guðmundssyni og Þórarni Blöndal fyrir þau listaverk sem þeir lögðu fram til sýningarinnar. Sagði hún að listinn væri langur svo að lokum sagði hún einfaldlega; „takk kærlega fyrir ykkar aðstoð og framlag, stórt og smátt. Og að lokum vil ég líka kærlega þakka Ragnhildi Helgu safnstjóra fyrir að treysta mér fyrir að leiða Sögu laxveiða í Borgarfirði síðustu ár.“

Bakkaárlaxinn Á sviðinu birtust svo allt í einu starfsmenn Hafrannsóknastofnunar en fyrir hópnum fór Guðni Guðbergsson sviðsstjóri við ferskvatns- og eldissvið. Með honum í för voru Sigurður Már Einarsson sem starfað hefur lengst allra hjá útibúinu á Vesturlandi og Jóhannes Jónu Guðbrandsson sérfræðingur við sama útibú. Þeir komu færandi hendi því meðferðis höfðu þeir stærsta stangveidda lax sem veiðst hefur á Íslandi, svokallaðan Bakkaárlax, sem veiddist 24. júní 1992 af Marinó Jónssyni í Bakkafirði. Laxinn er uppstoppaður, og var er hann veiddist 130 cm langur, 11 ára hængur og vó 21,5 kíló. Það sem einnig er merkilegt er að þetta ferlíki var veiddur á silungsstöng en stöngin og veiðihjólið var frá Mitchell. Þeim félögum fannst tilhlýðilegt að þessi lax fengi geymslupláss á hinu nýja safni. Að auki komu þeir með veiðistangir og veiðitöskur Þórs Guðjónssonar sem var veiðimálastjóri í ríflega 40 ár.

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2025/06/Laxveidar-eru_7-1200x793.jpg" alt="" class="wp-image-92533"/><figcaption>Frá upphafi hafa einhverjir kunnugir fylgt veiðimönnum við árnar. Hér er lýsing á því hlutverki, þá og nú.</figcaption></figure>

Sögunum má ekki gleyma Síðasti ræðumaður dagsins var Sveinbjörn Eyjólfsson, formaður Sambands borgfirskra veiðifélaga. Sagðist hann vera spenntur yfir því að sjá hvað safnið bæri í sér. Tilfinningin væri næstum eins og að standa við uppáhalds hylinn og vita að sá stóri væri að fara að taka fluguna. Það væri ekki bara augnabliks tilfinning heldur eitthvað sem myndi vara að eilífu. Hún lifnaði við í hvert sinn sem sagan væri sögð. Því væri svo mikilvægt að segja og hlusta á sögur. Þar væru veiðisögur ekki sístar og ætti að halda til haga, geyma á góðum stað, eins og þessum. Sveinbjörn ræddi einnig um að Samband borgfirskra veiðifélag hefði á ýmsan hátt reynt að styðja við þetta verkefni og Landssamband veiðifélaga (LV) einnig. Það félag studdi við safnið í Ferjukoti, sem eins og komið hefur fram, er hluti af því sem hér er geymt. Að mati Sveinbjörns voru Þorkell og fólkið hans frumkvöðlar sem ruddu veginn og starfið þeirra lifir.

Og af því að það er gaman að heyra góðar sögur, þá kom Sveinbjörn með eina. Það var þegar LV hélt afmælisfund í Borgarnesi fyrir allmörgum árum, að sambandið veitti Þorkeli veglegan styrk til að vinna að safninu. Hann viknaði nærri því er hann tók við styrknum og sagði að nú hefði það gerst, sem sjaldan kæmi fyrir, en hann væri alveg orðlaus. Í framhaldinu hélt Þorkell síðan langa þakkaræðu. Sveinbjörn sagðist hafa setið við hlið Þorsteins Þorsteinssonar á Skálpastöðum er þeir hlustuðu á þakkirnar. Þegar ræðan var búin, hallaði Þorsteinn sér að Sveinbirni og sagði:

„Þorkell Fjeldsted, fjarska glaður finnst nú lífið bjart. Aldrei sagði orðlaus maður áður svona margt.“

Eftir þessa góðu sögu Sveinbjarnar varð general hlátur í salnum.

Saga laxveiða er jafn löng búsetu á Íslandi Í ræðu sinni kom Sveinbjörn einnig inn á að saga veiða væri jafnlöng sögu Íslandsbyggðar. Frá þeim væri greint í Íslendingasögunum og jafnframt frá deilum um veiði eða veiðihlut. Í Egilssögu væri frásögn af því hvernig þeir bræður Heggur og Kvígur börðust við Varmalækjarmenn á Laxafit í Grímsá. Þar féllu þeir báðir en nöfn þeirra hafa lifað vegna jarðanna sem þeir bjuggu á. Hins vegar sé ekki fyrr en á 19. öld sem menn fara að leigja út veiðiheimildir. Fáeinir einstaklingar, ekki síst Borgfirðingar, ruddu brautina og eiga miklar þakkir skyldar. Til landsins komu veiðimenn með vorskipinu og fóru ekki aftur fyrr en með haustskipinu. Þeir leigðu ána allt sumarið, mörg ár í röð. Af þessu fólki eru til margar sögur sem vonandi varðveitast á þessu safni.

Veiðihlunnindi milljarða virði Að mati Sveinbjörns og margra annarra eru laxveiðihlunnindi milljarða virði. Kynslóðirnar hafa unnið að þessari verðmætasköpun. Lagt vegi, byggt veiðihús, útbúið veiðistaði, aukið við uppeldissvæði, sett fjármagn í kynningu og markaðssetningu. Á þessu sviði hefði fátt orðið til af sjálfu sér. Og þetta safn og þessi sýning mun geyma þessa sögu sem er merkileg og ber að virða. Sveinbjörn óskað síðan öllum til hamingju með sýninguna sem þar með var formlega opnuð.

Íshús og Hvítárbátur Gengu gestir nú í langri halarófu niður á neðstu hæð Halldórsfjóss þar sem gaf að líta margt afar athyglisvert. Fyrst fangaði augað tilgátuíshús Guðmundar Hallgrímssonar en í fyrstu var ís safnað á vetrum, í þar til gerð íshús, til þess að eiga til sumarsins. Án hans var örðugt með að geyma fiskinn. Þar næst blasti við Hvítárbátur Sigríðar Ingu Kristjánsdóttur sem faðir hennar, Kristján Guðjónsson smíðaði og gaf henni. Hann var sérfræðingur í smíði báta sem sérstaklega pössuðu vel fyrir netaveiðar á Hvítá. Þau hjónin Sigríður Inga og Þórólfur Sveinsson lánuðu bátinn á safnið, eftir að hafa gert honum verulega til góða.

Sá sem stekkur Á einum stað var uppstoppaður lax og þar við skýring á því af hverju laxinn heitir á latínu Salmo, því það orð merkir sá sem stekkur. Atlantshafslaxinn hrygnir í ám sem renna í samnefnt haf. Hann er uppsjávarfiskur í hafi, og er silfraður en ljós á kvið þegar hann er í hafi, en breytir um lit í ánni. Veiðimenn geta því séð af litnum hversu lengi laxinn hefur dvalið í ánni þegar hann er veiddur. Laxinn er einnig með lús á sér þegar hann kemur úr hafinu. Þegar hann er nýgenginn í ána stekkur hann mikið og er þá að hreinsa af sér óværuna.

Löngum verið munur á Jóni og séra Jóni Á einum stað á sýningunni mátti sjá tjald, ekki ósvipað þeim sem veiðimenn notuðu á bernskuárum stangveiðinnar. Við tjaldið mátti sjá tvo koppa. Annan stóran og skreyttan bláum blómum en hinn var „venjulegur“. Heba Magnúsdóttir frá Ferjukoti benti blaðamanni á að fíni koppurinn hefði verið fyrir veiðimanninn, viðskiptavininn. Hitt næturgagnið var nægjanlega gott fyrir leiðsögumanninn, og blátt bann lagt við að út af því væri brugðið.

Það er vel þess virði að leggja leið sína í Landbúnaðarsafn Íslands á Hvanneyri til að skoða þessa merku sýningu. Virkilega er gaman að sjá þróunina sem orðið hefur í aðstöðu fyrir veiðimenn, sem dæmi frá tjöldum upp í vel búin veiðihús nútímans. Jafnframt breytingar á útleigu ekki síst með tilkomu veiðifélaganna er bændur hættu að leigja út hver fyrir sínu landi. Einnig hefur aðgengi að ánum gjörbreyst með vegum að veiðistöðum og annað slíkt. Og svo er það sem allt þetta snýst um, laxinn sjálfur. Lífshringur hans er skýrður á myndrænan og einfaldan hátt. En um hann hefur lengi verið rætt og ritað og vonandi mun hann halda áfram að ganga í íslenskar laxveiði ár um ókomna tíð.

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2025/06/Laxveidar-eru_4-1200x1678.jpeg" alt="" class="wp-image-92534"/><figcaption>Íshús af ýmsum gerðum voru reist við ár og í þau var safnað ís yfir veturinn sem síðan var notaður að sumrinu til að geyma laxinn. Hér er tilgátuhús Guðmundar Hallgrímssonar á Hvanneyri. Ljósm. ahb</figcaption></figure>

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2025/06/Laxveidar-eru_5-1200x1800.jpg" alt="" class="wp-image-92535"/><figcaption>Kristján Guðjónsson bóndi á Ferjubakka smíðaði til margra ára svokallaða Hvítárbáta sem þóttu einstaklega góðir við netaveiðar á Hvítá. Ljósm. ahb</figcaption></figure>

Fréttaveita Vesturlands

Laxveiðar ríflega helmingur tekna af landbúnaði í Borgarfirði