Nýsköpunarfyrirtækið Urður ullarvinnsla hefur opnað dyr sínar í Rauðbarðaholti í Hvammssveit og þar er tekið á móti gestum alla daga í sumar. Viðskiptahugmyndin er ný. En hún byggir á íslensku ullinni, afurð sem hefur fylgt þjóðinni allt frá landnámi.

Rauðbarðaholt er í Hvammssveit, í um 20 mínútna akstursfjarlægð frá Búðardal. Þar hafa ungu hjónin og frumkvöðlarnir Ingibjörg Þóranna Steinudóttir og Einar Hlöðver Erlingsson endurbyggt hesthús og fjárhús frá miðri síðustu öld og þar er aðsetur fyrirtækisins með vélasamstæðum og fleiru. Urður er svokölluð smáspunaverksmiðja. Þar er áhersla á að spinna band úr íslenskri ull af fé úr Dölunum, t.d. lambsull, sem er mýksta og verðmætasta ullin. Ingibjörg er verkfræðingur og Einar húsasmiður. Það hlýtur að teljast fullkomin blanda fyrir fyrirtæki eins og þetta.

*Einar og Ingibjörg hafa verið samhent í uppbyggingu fyrirtækisins.*

Lífsgæði að búa á svona stað

Til að byrja með er rétt að nefna að það er tvíbýlt í Rauðbarðaholti; þetta er fjölskyldujörð og á hinum bænum býr móðir Einars, Monika B. Einarsdóttir. Hún er sauðfjárbóndi með um 300 fjár, enda er gott að búa með sauðfé á þessum slóðum. Ingibjörg og Einar eru hins vegar ekki með búskap, en hafa gert upp gamla bæinn á jörðinni og búa þar. Útsýni frá bænum er einstaklega vítt og fagurt og þótt Ingibjörg sé úr þéttbýlinu í Hafnarfirði kann hún mjög vel við sig. Þau Einar eiga tvær stálpaðar dætur, Auði Lindu og Freyju Sjöfn. Ingibjörg segir það vera lífsgæði að búa þarna, ekki síst fyrir börn. Fjarvinna sé raunhæfur möguleiki og nóg af ýmiss konar afþreyingu. Það sé líka gott hvað boðleiðir eru stuttar og því auðvelt að nýta sér það sem er í boði.

Mislita féð á sér uppreisnar von

Fyrirtækið dregur nafn sitt frá einni örlaganornanna þriggja, enda spinna þær mönnum örlög. Urður var elst þeirra. Hún var norn fortíðarinnar og nafn hennar merkir: „Það sem orðið er.“ Þetta á vel við þegar höndlað er með fornan menningararf eins og afurðir sauðfjár. Verkefnið hefur fengið stuðning gegnum DalaAuð, Uppbyggingarsjóð Vesturlands og Hollvinasamtök Dalabyggðar og viðskiptahugmyndin þykir bæði athyglisverð og vænleg. Ingibjörg er verkfræðingur og hefur reyndar starfað í fjarvinnu hjá fyrirtækinu Nox Medical undanfarin ár ásamt öðru. „Sérstaða Urðar felst í að nýta alla liti sauðkindarinnar,“ segir hún. „Yfirleitt hafa bændur fengið mest fyrir hvítu ullina sem hefur leitt til aukins fjölda af hvítu fé í hlutfalli við það mislita. En margir hafa samt ræktað mislitt fé af hugsjón vegna þess hve fallegt það er.“

Fær alla liti sauðfjárins

Í fróðlegri grein Emmu Eyþórsdóttur og fleiri sérfræðinga í Náttúrufræðingnum má lesa að litafjölbreytni íslensks sauðfjár hafi viðhaldist í stofninum um aldir ólíkt mörgum erlendum fjárkynjum. Grunnlitir eru hvítt, svart og mórautt, en litamynstur grátt, grámórautt, golsótt og botnótt ásamt tvílitu þar sem hvít svæði á dökkum grunni skapa mikla fjölbreytni. Það fyrsta sem mætir gestum í húsnæði Urðar er einmitt veggspjald Bændasamtakanna af íslensku sauðalitunum. „Fólk sér liti í garninu frá okkur sem það sér ekki annars staðar af því ég framleiði úr öllum litunum sérstaklega,“ segir Ingibjörg. „Svo kaupi ég ull frá mörgum bændum og fæ þannig örugglega allt litróf sauðkindarinnar.“

Tvinnað band sem hentar í allskonar

Svo er ekki sama hvernig band kemur af ullinni. „Þú getur ekki fengið lambsull í þessari þykkt annars staðar, sem hentar fyrir lopapeysur,“ segir Ingibjörg og bendir á eina hespuna. „Þegar fólk kaupir lopa í búð veit það ekki hvort það er að fá ull af á eða lambi. Lambsull fæst þó á einstöku stöðum, svo sem í Þingborg á Suðurlandi. En í öðrum ullarvinnslum er fínna band sem er vissulega lambsull, en bara fínna garn sem ég myndi ekki nota í lopapeysu. Hér framleiði ég lambsullarband sem er samkeppnishæft við hágæða ullarband erlendis. Það er tvinnað og hentar í alls konar flíkur.“ Hún bendir á nokkrar mismunandi hespur í hillu. „Þetta er móflekkótt og þetta mórautt, en svo er þetta hér hvort tveggja mórautt. Samt er litamunur og hér sérðu hespur sem eru báðar með bandi úr svartflekkóttu, en þetta hafa verið mismunandi reyfi.“ Garn Urðar er af þremur gerðum með mismunandi eiginleika. Þær bera sterk nöfn: Heiður, Vald og Virðing. Þetta skýrir Ingibjörg svo: „Nöfnin sæki ég í gildi Íslendingasagnanna. Þær snérust jú eingöngu um heiður, vald, virðingu og slíkt. Fleiri nöfn munu bætast við þegar fram líða stundir.“

*Blæbrigði litanna, frá svörtu yfir í hvítt.*

Beint frá bæ til bands

Meðal þess sem finna má í hillum Urðar er grámórautt garn. „Aðeins 0,3% af ám eru skráðar með þennan lit á Íslandi,“ segir Ingibjörg. „Svo grámórautt er eitthvað sem þú færð ekki í búð. Svo er ég með svartflekkótt, golsótt, svartgolsótt og mógolsótt og svo mætti áfram telja.“ Eðli málsins samkvæmt eru birgðir af ákveðnum litum ekki ótakmarkaðar. „En ég á þó alltaf það mikið að það sé hægt að fá nóg í það sem prjóna skal,“ segir Ingibjörg. „Dokkurnar eru merktar eftir lotum, sem sagt framleiðsludegi. Við erum með rekjanleika niður á upprunabæ; ég get sem sagt rakið út frá lotunni frá hvaða bæ ullin kom.“

Umhverfisvæn framleiðsla

Urður borgar í raun hærra verð fyrir ullina en bændur eru vanir að fá og sama verð er greitt fyrir alla liti. „Venjulegast hafa bændur flokkað þetta í hvítt, mórautt, svart og grátt,“ segir Ingibjörg. „Allt annað hefur farið í sérflokk sem mislitt, alveg sama hvort það sé lambsull eða hvað. En við fengum bændurna til að flokka í alla litina svo ég geti unnið úr þeim öllum. Við reynum líka að henda sem minnstu úr framleiðslunni og fengum sérstakt tæki með sem gerir þykkt óspunnið band úr afgöngum sem til falla. Það er hægt að gera gróft prjón úr því; teppi, sessur eða mottur.“ Þessi fagmennska er kannski bara það sem hefur vantað í landinu? „Já, ég held að þetta hafi aldrei verið gert hér áður,“ segir hún. „Það eru allskonar markmið hjá okkur, svo sem að hækka verð til bænda og að vinna alla litina. Nokkrir bændur hafa sagt mér að nú loksins borgi sig fyrir þá að setja uppáhaldslitinn sinn á, svo þetta er strax farið að ýta undir litaúrvalið. Menn geta farið að rækta kindur út frá ullinni.“

Áhrif á þróunina

Það er ýmislegt fleira jákvætt sem ullarvinnslan hefur í för með sér og snýr að samfélaginu og fyrirtækið keypti ull frá 22 bæjum í haust. Ingibjörg nefnir líka að þau séu búin að ráða til sín sumarstarfsmann úr sveitinni, átján ára gamlan einstakling sem er í námi. „Það er samfélagsatriði að unga fólkið hérna geti komið heim í sumarvinnu,“ segir hún. „Svo má nefna að nágranni okkar sem er stundum með kindur sem ganga úti allan veturinn hefur valið mislitt í það, því ullin getur farið illa á útigöngu. En núna var útigangsféð allt hvítt en þær lituðu voru settar inn. Þá voru settir á fleiri mislitir hrútar í vetur og þar af leiðandi koma fleiri mislit lömb. Það verður ennþá skemmtilegra að rýja næsta haust.“

Óvæntur fundur í gólfinu

Spunavélarnar koma frá Kanada. Þær eru hentugar að sögn Ingibjargar, taka hlutfallslega lítið pláss og skila sínu vel. Í móttökunni er búð og salerni auk starfsmannaaðstöðu. Það sem áður var fjárhús og hesthús hefur því tekið stakkaskiptum. Blaðamaður svipast um og tekur eftir að Einar hefur vandað vel til verka. Hann segir hógvær að það liggi vissulega nokkur handtök að baki. Hlöðuna nýtir hann undir verkstæði. Það eina sem stóð eftir þegar búið var að rífa niður mikið af fjárhúsinu var einn veggur í vélasalnum og veggurinn að hlöðunni. En viðbótin er byggð í sama stíl. „Þegar ég var að rífa þetta og taka upp krærnar kom í ljós gamalt steypt kindabað,“ segir hann. „Enda tíðkaðist að baða féð þegar þetta var byggt á sínum tíma.“

Handvirkt ferli náttúrulegrar afurðar

Allt er handvirkt í vélasalnum. Ullin er sett á færiband til tætingar og spýtist svo inn í lokað rými þar sem gefur að líta ullarhrúgu. „Hérna er núna ull af svartgolsóttu,“ segir Ingibjörg. „Stundum erum við bara með eitt reifi af einum lit og vinnum það sér. En stundum er fleiri en eitt í sama lit, úr sama poka frá sama bæ. Það er sem sagt liturinn sem er til grundvallar í hverju holli.“ Hún bendir á aðra vél: „Eftir tætingu fer ullin í forkembivél og losnar þar um leið við óhreinindi svo sem gras og slíkt. Það fellur niður á botn, en það sem við viljum nota fer alveg gegnum vélina. Svo er það kembivélin, þar þarf maður að vigta ofan á beltið svo alltaf fari sama magn í hana á sama tíma. Út úr henni kemur grunnurinn af spunanum sem kallast ullarlyppa.“

Við yrkjum lífsgæðin

Ingibjörg Þóranna situr í sveitarstjórn Dalabyggðar og hefur gegnt starfi oddvita að undanförnu. Hverjir eru að hennar mati helstu kostir svæðisins til búsetu? „Ég sé bjarta framtíð fyrir Dalabyggð. Við stöndum núna í mestu framkvæmdum í sögu sveitarfélagsins, byggingu íþróttamiðstöðvar með íþróttasal og sundlaug í Búðardal. Ég sé fyrir mér að það muni laða að fjölskyldufólk í Dalina enda verður aðstaða til að ala upp börn þá til fyrirmyndar. Leikskóli, skóli, félagsheimili, íþróttahús og sundlaug allt á sama stað, ekkert skutl á æfingar eða neitt slíkt. Ég sé fyrir mér áframhaldandi uppbyggingu á íþróttastarfi sem mun enn frekar styrkja Dalina sem góðan valkost fyrir fjölskyldur. Dalabyggð er í verkefni brothættra byggða hjá Byggðastofnun undir yfirskriftinni DalaAuður. Það verkefni hefur gefið af sér fjöldann allan af stórkostlegum verkefnum, mörgum hverjum tengdum atvinnulífinu, líkt og Urði ullarvinnslu. Við yrkjum lífsgæðin í Dölunum og horfum bjartsýn fram á veginn.“

Blaðamaður finnur fyrir djúpstæðri virðingu fyrir fagmennskunni sem ríkir í Rauðbarðaholti og þakkar fyrir sig. Það verður gaman fyrir fólk að leggja leið sína þangað; skoða garn og liti og upplifa nýja nálgun í framleiðslu gæðavöru úr náttúrulegri afurð.

*Peysan Krosshólaborg frá Urði ullarvinnslu. Hægt er að nálgast uppskrift af peysunni inni á heimasíðu fyrirtækisins:*

http://urdurull.is/vorur

Ný hugsun í nýtingu ullar