Ólafsvíkingurinn Jón Pétur Úlfljótsson hefur helgað líf sitt dansi og sjónum. Hann segir strandveiðar part af þjóðarsálinni og lítur björtum augum á framtíðina

Það er misjafnt hversu vel fólki lætur af að stíga ölduna. Sumir eiga í erfiðleikum með það, virðast ekki ná að hreyfa sig í takti við sjóinn, hvort sem hann er úfinn eða sléttur. Svo eru hinir sem lætur það vel, sem dansa í takti við ölduna. Jón Pétur Úlfljótsson hefur dansað við ölduna frá unga aldri, með hléum þó, rétt eins og hann hefur dansað á landi.

Það þarf kannski ekki að koma á óvart að Jón Pétur skyldi sækja sjóinn, fæddur og uppalinn í Ólafsvík á sjöunda áratugnum. „Ég byrjaði að fikta við þetta með pabba svona 1974, um tíu ára aldurinn. Þá reri ég með honum á tveggja tonna trépung frá Ólafsvík,“ segir Jón Pétur í samtali við blaðamann, rétt eftir að hann var búinn að ganga frá í höfninni á Arnarstapa. Þaðan rær Jón Pétur á strandveiðum yfir sumartímann og hefur gert í hátt í áratug. Á veturna kennir hann hins vegar dans en það hefur hann gert í næstum því fjóra áratugi.

„Pabbi lærði til kennara og kenndi á veturna en stundaði sjóinn á sumrin. Það er nú eiginlega eins og ég er að gera í dag. Ég var sem sagt að byrja að róa með honum þetta 10, 12 ára, og svo jókst það þegar ég var orðinn unglingur,“ segir Jón Pétur.

*Kominn í land á Stapanum. Jón Pétur hefur stundað strandveiðar frá Arnarstapa í fast að því áratug. Ljósm. af*

Frí úr skóla til að bjarga verðmætum

Að framan er sagt að það þurfi ekki að koma á óvart að Jón Pétur hafi sótt, og sæki, sjóinn, uppalinn í Ólafsvík. Enda snerist stór hluti atvinnulífs í bænum um sjávarútveginn. Jón Pétur var líka snemma byrjaður að vinna í hvers kyns störfum tengdum sjómennsku og fiski.

„Við vorum stundum fengin úr unglingadeildinni, eins og í mörgum sjávarplássum, í að bjarga verðmætum eins og það var kallað. Það var ekki óalgengt á vertíð að það væri gefið frí í unglingadeildinni allt upp í viku í senn því það þurfti að manna stöðurnar í saltverkuninni og frystihúsinu og svo framvegis. Okkur unglingunum þótt þetta mikil upphefð, að geta tekið þátt í að bjarga verðmætum.“

Grýtti vekjaraklukkunni út í vegg

Spurður hvort það hafi ekki verið uppgrip fyrir ungan mann að komast í slíka vinnu svarar Jón Pétur því hlæjandi að hann hreinlega muni ekki hvað kom í vasann á þessum árum. „En á unglingsárunum vann maður sjálfur fyrir reiðhjólinu sínu og svo fyrir mótorhjólinu, þannig að eitthvað hlýtur að hafa komið inn. En þú kemur alveg að tómum kofanum hjá mér, ég bara man þetta ekki. Þetta var bara gaman, það var stemning og við krakkarnir vorum öll bara uppveðruð af því að vera fengin í að aðstoða við þetta. Það stóð upp úr.

Þetta var mikil vinna, en aðallega var þetta ævintýri. Ég man að þegar ég var kominn á mótorhjól þá var ég fenginn til að vera undanfari svokallaður, til að hleypa úr stíunum fyrir aðgerðarfólkið. Það þótti okkur agalega flott, en þá þurfti maður að vakna fyrr og vakna sjálfur. Pabbi gerði mér það alveg ljóst, hann hefði vakið mig í skólann alla tíð en í þetta þyrfti ég að vakna sjálfur. Svo ég fór auðvitað bara niður í búð og keypti mér vekjaraklukku með Big Ben bjöllum ofan á og hamrasetti sem barði í bjöllurnar, því ég ætlaði sko að standa mig. Fyrsta morguninn sem ég vaknaði við klukkuna man ég bara eftir því að hún endaði úti í vegg því mér brá svo, hún var svo hávær. Næsta klukka var bara lítil rafmagnsklukka sem gaf frá sér tíðnihljóð og hana notaði ég næsta áratuginn.“

*Dansinn eflir alla dáð. Jón Pétur ásamt Hilmari Má Arasyni, skólastjóra Grunnskóla Snæfellsbæjar, en þar kennir Jón Petur börnum dans. Ljósm. af*

Myndaði samheldið samfélag

Spurður hvort að hann telji að þessi þátttaka ungmenna, og raunar allra sem vettlingi gátu valdið, í atvinnulífi bæjarins hafi átt þátt í að búa til þéttara og samheldnara samfélag segir Jón Pétur að á því leiki enginn vafi. „Það myndaðist til að mynda tenging milli aldurshópa, virðing í báðar áttir. Við bárum virðingu fyrir þeim sem eldri og reyndari voru því þau tóku okkur og skóluðu okkur til. Maður fann aldrei fyrir því að það væri litið á okkur sem einhverja krakka, við vorum bara tekin undir verndarvæng eldra fólksins og okkur kennt. Ég man ennþá eftir þessu góða fólki og þegar maður hittir sumt þetta fólk sem vann með manni þarna, sem er auðvitað orðið aldrað í dag, þá er enn verið að rifja upp þessa tíma.“

Nú eru tímarnir hins vegar breyttir og börn og unglingar fá alla jafnan ekki frí í skólum til að vinna í fiski þegar bjarga þarf verðmætum. Blaðamaður spyr Jón Pétur hvort hann telji að vegna breyttra atvinnuhátta haf samhygð og samtakamáttur kannski veikst í sjávarplássum á borð við Ólafsvík. „Já, ég held það. Það er meiri gliðnun milli hópa í samfélaginu í dag heldur en var þá,“ svarar hann.

Erfitt að sparka í bolta með sjómennskunni

Jón Pétur hefur víða komið við í sjávarútveginum, allt frá því að róa með föður sínum yfir í að stunda sjóinn á stærri bátum, vinna við löndun og útskipun og leysa af á togara. „Þó að harðkjarna sjómenn gefi nú kannski ekki mikið fyrir þetta þá hefur maður ýmislegt gert. Ég hef til dæmis verið á síld, á reknetum sem sumir í dag vita ekki einu sinni hvað er. Ég var 17 ára á netavertíð líka svo það var alls konar sem maður gerði.“

En eins og ungir menn gjarnan gerðu þá gekk Jón Pétur í ýmis önnur störf sem til féllu. „Mig langaði líka svo mikið að stunda fótboltann á sumrin og þá er ekki gott að vera á sjó, svo ég hljóp þá bara í vinnu í steypustöðinni. Maður hljóp bara í það sem þurfti og það var næga vinnu að hafa fyrir þá sem nenntu að vinna. En grunnurinn var auðvitað störf sem sneru að sjávarútvegi þarna heima.“

Full höfn og ball um hverja helgi

Á þessum árum var oft margt um manninn í Ólafsvík á vertíðum, hafnirnar fylltust af bátum héðan og þaðan af landinu. „Höfnin var svo full að þegar maður hugsar til baka skilur maður ekki hvernig þetta virkaði. Það var líka mikið fjör í skemmtanalífinu. Það var ball í félagsheimilinu gamla við bæjarlækinn nánast hverja einustu helgi, og ef ekki þar var það úti á Rifi. Og ef ekki var ball þar þá var farið í Grundarfjörð. Það var sem sagt ball hverja einustu helgi og á þau var farið. Fólk fór til að hittast og skemmta sér og það var aldrei þannig að fólk væri of þreytt til að fara á ball. Það var alveg sama þó fólk væri búið að standa hálfa sólarhringana alla daga vikuna á undan, það var farið á ball til að lyfta sér upp.“

Dansinn dunaði

Og á böllin fór Jón Pétur rétt eins og aðrir, enda ekki furða því fótafimur er hann. Og þá kemur að hinni stóru ástríðunni í hans lífi, utan við sjómennskuna og sjávarútveginn. Það er dansinn, og á böllunum dansaði Jón Pétur. En hvernig kom dansinn með viðlíka látum inn í líf Jóns Péturs eins og raun ber vitni?

„Það bara gerðist. Við fengum kennslu í dansi eins og var gjarnan á þessum stöðum, danskennari kom kannski í viku og kenndi. Ég hins vegar sá ekki fyrir mér að ég yrði danskennari á þessum árum, eða að dansinn myndi hafa þessi áhrif á líf mitt. Mér fannst bara gaman að dansa.

Þegar ég fór svo til Reykjavíkur undir tvítugt þá var það ekki til að fara að nema dans, ég var að fara í kokkinn. Á þessum tíma var skatturinn alltaf borgaður árið eftir og ég þurfti að fara til Reykjavíkur að vinna mig niður því ég gat ekki farið beint í nám vegna skattana. Svo ég réð mig bara í einhverja vinnu sem var svona rétt nóg til að lifa af. En ég hafði auðvitað verið í botnlausri vinnu allt frá því að ég var unglingur svo það dugði mér ekkert að vera bara í vinnu frá þetta átta eða níu á morgnana og til fimm á daginn. Mér fannst ég bara ekkert vera að gera. Svo ég fór í sjókokkinn, í kvöldskóla í Stýrimannaskólanum, og sá fyrir mér að það væri ágætur undirbúningur fyrir í kokkanámið. En það dugði ekki til að vera bara í vinnu og í sjókokkanáminu, og vera þá búinn þetta klukkan níu á kvöldin. Svo ég varð að finna mér eitthvað annað að gera.

Þá skellti ég mér í dans á kvöldin eftir að skólinn var búinn, í dansskóla Sigurðar Hákonarsonar, þar sem ég var að aðstoða við kennslu. Eftir þann vetur einhvern veginn snerist þetta í höndunum á mér. Ég hef margoft verið spurður um hvað það hafi verið sem sneri mér frá því að fara í kokkinn og yfir í að fara í dansinn, en ég get ekki svarað því. Það gerðist bara að ég fetaði þá braut.“

Fékk dansinn í fangið

Það má því segja að það hafi verið tilviljun að dansinn, sem Jón Pétur hefur haft að aðalatvinnu öll sín fullorðinsár, hafi tekið svo rækilega yfir líf hans. En burtséð frá öllum tilviljunum í þeim efnum tók Jón Pétur dansinn föstum tökum og lagði hart að sér, fór meðal annars utan til náms í meðnám í mánaðartímabil í senn í nokkur ár, til Englands. „Eins og ég segi stundum, maður fær sumt bara í fangið og þannig var með dansinn. En ég hef aldrei séð eftir því að svo hafi orðið. Ég er enn á fullu í dansi, ég er að sinna skólum með danskennslu og tvinna það saman við hópefli, félagsfærni og skemmtun. Dans er enda líka bara skemmtun.“

Jón Pétur rak um áratugaskeið dansskóla með samstarfskonu sinni Köru Arngrímsdóttur, kenndan við þau tvö. Meðal þess sem þau gerðu var að fara um landið vítt og breitt og kenna börnum dans. „Þetta var alltaf áhersluatriði hjá mér, að sinna danskennslu í skólum á landsbyggðinni. Eftir þrjátíu ára samstarf ákváðum við Kara að fara í sitt hvora áttina og ég tók það þá bara föstum tökum að sinna þessum landsbyggðarskólum. Þeir eru um 17 í dag, vítt og breitt um landið. Næsta ár verður fertugasta starfsárið mitt og ég er ekkert að hætta. Mér finnst þetta gaman og meðan mínir kraftar nýtast held ég áfram. Á sumum stöðum hef ég fylgt krökkum alveg frá því í leikskóla og upp í 10. bekk. Svo hittir maður þau kannski á þorrablótum á þessum stöðum og þau eru bara dansandi út í gegn, það er afskaplega skemmtilegt.“

Allir geta dansað

Spurður hvort að danskennsla eða dansmenning hafi breyst á þessum fjórum áratugum segir Jón Pétur að honum þyki breytingin mest á stærri stöðunum, þar sem dregið hafi úr áherslu á danskennslu og dansmenning dalað. Hins vegar sé verið að reyna að halda í danshefðir á minni stöðum, og nefnir Jón Pétur til dæmis Hvammstanga og Hafralæk. „Þetta er mjög dýrmætt, að börn læri dans. Ég er alltaf að tala um það hvað félagsfærni og hópefli skipta miklu máli í skólunum, nokkuð sem dansinn getur leikið lykilhlutverk í. Það skilar sér eftir að skólagöngu er lokið líka. Dansinn hjálpar til við að byggja fólk upp. Dans vinnur gegn feimni, og feimni er oft Akkilesarhæll margra. Dansinn réttir úr bakinu á fólki, hjálpar því að standa keikt og þora að takast á við lífið. Og allir geta dansað, það er bara staðreynd. Taktleysi er ekki til, ef þú getur gengið þá hefurðu grunntakt sem er það sem þarf til. Síðan er restin bara æfing.“

En liggur dans ekki betur fyrir sumum en öðrum, spyr blaðamaður, sem seint verður sæmdur heiðursmerkjum fyrir frammistöðu á dansgólfinu. „Liggur ekki sund betur fyrir sumum en öðrum? Eða fótbolti? Þjálfun og þolinmæði kemur manni ansi langt, og líka það að taka sig ekki of hátíðlega, að skemmta sér og hafa gaman,“ segir Jón Pétur.

Spurður hvort að dans hafi þá alltaf legið vel fyrir honum sjálfum svarar Jón Pétur því til að hann hafi oft þurft að hafa töluvert fyrir dansinum. „Ég var ekkert sá besti á gólfinu. En ég var helvíti þrjóskur og alls ekki feiminn. Ég hef þjálfað marga sem voru margfalt betri en ég var nokkurn tíma. Ég lét bara vaða og fór þetta á elju og skemmtun.“

Dansarar betri í að stíga ölduna

En svo vikið sé aftur að sjómennskunni, hinni hliðinni á Jón Pétri, þá er ekki úr vegi að spyrja hvort að dansarar hljóti ekki að vera betur til þess fallnir að stíga ölduna en hinir sem aldrei taka dansspor. „Það er alveg á hreinu, ég segi að þeir sem fá í bakið úti á sjó geri það vegna þess að þeir eru ekki að nota fætur og mjaðmir rétt,“ segir Jón Pétur af sannfæringu.

Eins og sést af því sem Jón Pétur hefur sagt hér að framan krefst það æfingar og elju að ná árangri á dansgólfinu. Á meðan hann æfði, keppti og kenndi dans af miklum móð gafst því ekki tími í að sækja sjóinn einnig. „Ég fór auðvitað stundum heim í Ólafsvík og tók róður með pabba meðan hann hafði aldur til og var að róa,“ segir Jón Pétur.

Notar númerið pabba síns

En fyrir tæpum áratug togaði sjórinn aftur í Jón Pétur. Hann keypti bát og hóf strandveiðar á sumrin. „Báturinn heitir Tangó. Þegar ég keypti hann þá hjólaði bróðir minn í mig og sagði: Jón, ætlarðu ekki að nota nöfnin hans pabba? Pabbi hafði átt báta með nöfnunum Vinur annars vegar og Kópur hins vegar. Ég sagði að ég skyldi tékka á því en Tangó var samt að banka upp á því það er uppáhalds dansinn minn. Ég fór svo að skoða nafnaskýrslur yfir báta á Íslandi og þá kom auðvitað í ljós að þeir voru ansi margir með þessi nöfn, Kópur og Vinur. Svo ég skoðaði hvort Tangó væri til. Það bátanafn er ekki til á Íslandi, fyrir utan minn bát, og ég fann það hvergi á Norðurlöndunum. Svo ég ákvað að báturinn skyldi heita það, en, SH-188 var númerið hans pabba og það er á bátnum.

Ég ber tvö nöfn, Jón og Pétur, og ég segi stundum að þetta séu Jekyll og Hyde í mér. Að vera á fullu í danskennslu, innan um börn, og keyra inn orkuna þar en fara svo yfir í það að vera einn á sjónum.“

Öryggið þarf að vera ofar öllu

Og það er augljóst að Jón Pétur brennur fyrir strandveiðunum og lætur til sín taka, meðal annars með þátttöku í Strandveiðifélagi Íslands, þar sem hann situr nú í stjórn. „Við erum að berjast fyrir því að þetta fái að lifa, þessi frumbyggjaútgerð, það er svona sem sjávarútvegur við Íslandsstrendur hófst. Þetta er líka umhverfisvænasta veiðiaðferðin sem til er, við notum bara olíu til að koma okkur til og frá en látum svo reka og notum rafmagn við veiðarnar.

Þessi ríkisstjórn hefur opnað augun fyrir mikilvægi þess að taka samtalið við okkur um hvernig hægt er að standa betur að þessu. Ég segi alltaf að öryggi eiga að standa öllu framar en eins og kerfið er í dag er það svolítið aðþrengt. Þetta er ekki hobbýmennska, þetta er alvöru atvinna fyrir mig og aðra sem eru á strandveiðum. Það þarf að gera þetta þannig að öryggi sé númer eitt og menn sjái sig ekki tilneydda til að fara út þegar veður er kannski ekki alveg í lagi. Ég er til dæmis búinn að missa úr dag núna út af viðgerð og ef ég missi annan dag er ég búinn að tapa einum degi í vinnunni. Við erum að reyna að vinna í því að bæta kerfið svo hægt sé að stunda sjóinn af öryggi, skynsemi og án þess að vinnuálag sé ómanneskjulegt.

Eins og þetta er í dag þá er varla borð fyrir báru. Ef það bilar vél eða fer drif eða eitthvað í þá veru þá getur það orðið allt að einum þriðja eða helmingi af tekjum sumarsins. Svo menn eru kannski að reyna að tjasla saman sjálfir, bjarga sér, en eru þá kannski ekki með jafn örugg fley undir sér og ætti að vera.“

Strandveiðarnar búa til líf

Spurður hvort hann sé bjartsýnn á framtíð strandveiða á komandi árum játar Jón Pétur því og segist líta framtíðina björtum augum. „Ég held að samfélagið sé búið að átta sig á því að þetta er svo mikill partur af þjóðarsálinni. Það er ótrúlega gaman að fara rúntinn í kringum landið, í Ólafsvík, í Norðurfjörð á Ströndum, á Langanesið, sjá bátana koma í land á þessum stöðum, og bera það síðan saman við þegar strandveiðitímabilið er ekki. Þegar það er búið þá er ekkert að gerast. Hér á Arnarstapa er mikil umferð ferðafólks, það er útsýnispallur hérna niður við bryggju og hann er alltaf pakkaður þegar við erum að koma í höfn. Túristar að taka myndir og svona, þetta býr til svo mikið líf.

Svo er annað í þessu og það er auðvitað alveg galið að fólk í þessum plássum geti ekki komið niður á bryggju og keypt fisk af okkur. Það er að koma fólk af tjaldstæðinu, brosandi, og spyrja hvort það geti ekki keypt af okkur fisk en við megum ekki selja þeim fisk. Þá erum við orðnir afbrotamenn. Þetta er auðvitað alveg glórulaust. Við státum okkur af sjómennsku á Íslandi, berjum okkur á brjóst, en það eru ekki einu sinni fiskbúðir í sjávarplássum. Það er ekki hægt að fara niður á höfn og kaupa sér ferskan fisk heldur þarftu að fara og kaupa hann frosinn í stórmörkuðum. Við verðum að fara að komast úr skugganum og fara að horfa aðeins öðruvísi á þetta, gera hlutina jákvæðari. Það yrði okkur öllum til hagsbóta.“

Freyr Rögnvaldsson skráði

*Með golþorsk. Þessi tók vel í. Ljósm. úr einkasafni.*

*Ýtt úr vör. Jón Pétur horfir hér íbygginn til sjávar á leið úr höfn á Arnarstapa. Ljósm. úr einkasafni.*

Dansar á Tangó á öldunum

Ólafsvíkingurinn Jón Pétur Úlfljótsson hefur helgað líf sitt dansi og sjónum. Hann segir strandveiðar part af þjóðarsálinni og lítur björtum augum á framtíðina

Ólafsvíkingurinn Jón Pétur Úlfljótsson hefur helgað líf sitt dansi og sjónum. Hann segir strandveiðar part af þjóðarsálinni og lítur björtum augum á framtíðina