Rætt við Viðar Pál Hafsteinsson umsjónarmann björgunarskipsins Bjargar og Halldór Kristinsson, einn skipstjóranna

Nýtt björgunarskip kom til hafnar í Rifi við hátíðlega athöfn í október í fyrra. Vel var tekið á móti því, enda slær hjarta samfélagsins í Snæfellsbæ í takt við öldur hafsins. Fjöldi báta er gerður út af Snæfellsnesi og sjávarútvegur er beintengdur efnahag og líðan fólks. Samfélagið allt var því að fá nýtt björgunarskip, ekki bara Björgunarsveitin Lífsbjörg. Skessuhorni lék forvitni á að vita hvernig nýja skipið hefði reynst og hver væri staðan varðandi öryggismál til sjós á svæðinu. „Reynslan af skipinu fyrstu mánuðina var mjög góð, því það kom ekkert útkall,“ segir Halldór og hlær. „Við fengum frí um leið og skipið kom,“ bætir Viðar við. Þeir sitja með blaðamanni um borð í Björgu, hinu nýja og glæsilega skipi. Það leið þó ekki á löngu að það sannaði sig.

„Fyrsta útkallið kom núna í janúar, F1 útkall,“ segir Halldór, en F1 útkall er hæsti forgangur. „Við þurftum að fara suður fyrir nesið í álagsvindi og það er ótrúlegt að geta verið kominn þangað á 20 mínútum. Þetta leit ekki vel út. Mögulega hefði norðanfallið bjargað því að hann hefði ekki farið í klettabeltið heldur suður fyrir nesið, en við vorum bara svo snöggir á staðinn að það reyndi aldrei á það.“ Viðar segir hraðann gríðarlega mikilvægan og styrkja viðbragðið til muna. Þá sé aðbúnaðurinn um borð í skipinu ólíkt betri en á því gamla, sem var Aron Class skip.

„Það er því risastór breyting á því hvernig við erum þegar við komum í land eftir útkall. Nú getum við bara haldið áfram með daginn, gert það sem við þurfum að gera. Á gamla bátnum vorum við alveg búnir á því og dagurinn var bara búinn. Hávaðinn var gríðarlegur og fór í hausinn á manni. Sætin voru óþægileg og það var engin almennileg aðstaða, maður var í vondri líkamsstöðu allan tímann. Útkall á þeim gamla þýddi að dagurinn var hálfónýtur fyrir manni og jafnvel allur sólarhringurinn.“

Halldór nefnir sem dæmi útkall þegar Björg fór og sótti bát 45 mílur suður í Faxaflóa. „Við fórum þá leið á tveimur klukkutímum og korteri. Tókum hann í tog og sigldum með hann í klukkutíma á móti þeim á Skaganum, afhentum hann til þeirra og settum svo á stím heim. Ég var kominn hingað heim eftir sex klukkutíma, búinn að sigla rétt tæpar 100 mílur. Ég fór klukkan hálftíu og var kominn aftur heim hálffjögur úr þessu verkefni og mættur á skrifstofuna fimm mínútum síðar, bara eins og ég hefði skroppið í sjoppuna.“

„Á gamla hefði hann þurft að fara heim og leggja sig eftir svona ferð,“ skýtur Viðar inn í. „Ég hefði náttúrulega enn verið í ferðinni þá, við hefðum verið að langt fram á nótt,“ segir Halldór.

Björg sannar sig

Nýja björgunarskipið er búið jet-drifum en er ekki með skrúfu og einhverjir höfðu efast um dráttargetu þess. Hildur SH 777 er eitt af stærstu skipum svæðisins, glæsilegur nýr togari Hraðfrystihúss Hellissands, 33 metrar og 475 brúttótonn. Björg er tæpir 15 metrar og rúm 40 brtt. Hildur varð vélarvana norður af Snæfellsnesi 8. maí síðastliðinn þegar pokinn fór í skrúfuna og áhöfnin á Björgu fór í útkallið. „Við vorum spurðir hvort við treystum okkur til að ná í Hildi og við létum bara vaða. Ég held að við höfum leyst það verkefni með bravúr svo eftir var tekið,“ segir Halldór. Viðar bendir á að þeir hafi aldrei keyrt Björgina á meira en 60% álagi og það var rétt á meðan þeir voru að sjá hve hratt þeir kæmust og fóru í fjórar mílur. Ekki reyndi á að stýra Hildi með því að keyra í hliðina á henni, hún er útbúin öflugum bógskrúfum sem eru á við aðalvélar í mörgum bátum. Allt gekk þetta eins og í sögu.

„Eftir þetta útkall þarf enginn að efast um að spyrja hvort við getum eitthvað á skipinu,“ segir Viðar og hlær. „Einmitt,“ bætir Halldór við. „Það voru náttúrulega góðar aðstæður, gott veður og svona, en eftir þetta útkall treystum við okkur til að taka alla þessa báta sem eru hérna í vitlausum veðrum. Allavega að halda þeim þannig að þeir fari ekki upp í land, ef það er þannig hætta. Það er náttúrulega númer eitt, tvö og þrjú.“

Samfélagið fagnar

Halldór talar um samvinnuverkefni við það að koma Hildi í höfn, því áhafnir á báðum skipum þurfa að vera samstilltar í svona verkefni. Þetta var samfélagsverkefni, eins og brátt sýndi sig. „Þegar við komum var hópur fólks á bryggjunni, það var flautað og fagnað, því menn voru með svo miklar áhyggjur af því að þetta myndi ekki ganga upp. Þarna voru fleiri tugir bíla.“ Halldór segir það gefa mikið að finna slíka samstöðu. „Þetta var næstum eins og gleðin þegar Björg kom að höfn í fyrsta skipti, þá kom fullt af fólki,“ segir Viðar.

Samfélagið í Snæfellsbæ einkennist af sjávarútvegi, bendir Halldór á. Þetta sé eitt af kannski fjórum ekta sjávarútvegssveitarfélögum á landinu. Þar eru margar einstaklingsútgerðir og öflugar fiskverkanir og sjávarútvegurinn stærsti tekjupósturinn hjá sveitarfélaginu, auk þess sem launakannanir sýni að þetta sé hálaunasvæði, sem sé sjávarútveginum að þakka. Það er því ekki skrýtið að örlög skipa skipti íbúa máli sem og það að hafa öryggismálin á hreinu.

„Þeir sem vinna ekki beint í sjávarútvegi, þeir skynja samt alveg sveiflurnar,“ segir Viðar. Ef það er bræla einhvern tímann, þá veit verslunin vel af því. Það eru allir samtengdir og allir skynja að sjávarútvegurinn er það sem heldur okkur uppi. Ef það er langvarandi bræla eða veiðistopp þá finna það allir og allir eru meðvitaðir um það. Það rúllar ekkert nema sjávarútvegurinn haldi því uppi. Þetta er grunnstoð hjá okkur.“

Mikilvæg eldskírn. Björg kemur með Hildi SH 777 í togi 8. maí síðastliðinn og í landi var klappað og ákaft fagnað. Björgin hefur heldur betur sannað sig sem mikilvægt öryggistæki fyrir samfélagið á Snæfellsnesi. Ljósm. af

Ærin verkefni

Sjávarútvegssamfélag eins og Snæfellsbær þarf öfluga sjóbjörgunarsveit. Hjá Lífsbjörgu eru um 15-16 manns í hópi í kringum skipið og í útköll fara þrír til sex, eftir eðli þeirra. Nóg er líka af bátum á svæðinu.

„Hér er verið að gera út á fullum krafti, það eru 10-12 bátar hér í Rifi, svipað inni í Ólafsvík. Bátar sem gerðir eru út á ársgrundvelli, eru af mismunandi stærð. Svo bætist strandveiðin við, ég held að það séu 30 bátar hér, 30-40 inni í Ólafsvík, 40 inná Arnarstapa og eitthvað annað eins í Grundarfirði. Svo veit ég ekki hvað er mikið inni í Hólmi, en þetta er náttúrulega okkar svæði. Þetta eru á annað hundrað bátar.“

Fregnir hafa borist af fjölmörgum útköllum tengdum strandveiðibátum og Halldór segir að hann haldi helst að veðrið hafi áhrif á aðgæslustig trillukarlanna. „Ég veit ekki hvort það var þokan eða blíðviðrið sem loksins kom, sem gerði menn kærulausa hér í síðustu viku. Fyrstu tvær vikurnar var skítaveður og kaldi og þá gerðist ekki neitt. Ég held að menn séu miklu varari um sig í þannig aðstæðum. Í síðustu viku var blankalogn og þá gerðist ýmislegt. Mér finnst samt í seinni tíð að ástandið hafi verið miklu betra á þessum bátum en áður. Eftir að gátlistinn frá Samgöngustofu um að muna hosur, kíkja á þetta og hitt, var sendur mönnum í tölvupósti, hefur þetta batnað. Menn fara af stað með hreina síu og svoleiðis. Fyrir fjórum árum var það þannig að fyrstu vikuna eftir að strandveiðin byrjaði vorum við stanslaust að í útköllum.“

Viðar tekur undir að útbúnaður strandveiðibáta hafi batnað. „Já, við sjáum alveg mun á því, bara á fáum árum. Árin sem strandveiðin er að byrja, verður ákveðin sprengja. Það var allt dregið á flot og allir voru að draga það á flot. Við vorum að aðstoða menn sem maður spurði sig að því af hverju ert þú á sjó? Menn sem höfðu afskaplega lítið vit á þessu. Það greip sig um gullgrafaraæði. Svo sér maður með hverju árinu fínpússað, gullæðið fjarar út og þeir sem eru alvöru eru í þessu. Það sem maður kallar næstum því óþarfa útköll hafa minnkað með hverju árinu, eitthvert bilerí, klaufaskapur, menn gleyma að taka olíu. Svona dæmi. Þetta er búið að pússast. Við verðum ekki varir við neitt gullgrafaraæði núna.“

*Öll aðstaða fyrir áhöfn er mun betri í nýja skipinu en því gamla. Hér er horft inn um framgluggann á Björgu. Ljósm. kóp*

Langir dagar

Eðli málsins samkvæmt veistu aldrei hvenær kallið kemur, þegar þú ert í björgunarsveit. Og stundum er það „false alarm.“ 20. maí var langur dagur – og nótt – hjá áhöfninni á Björgu.

„Þetta byrjaði klukkan hálftvö með útkalli um bát sem væri týndur í þoku. Við voru búnir að sigla út í klukkutíma þegar leitin var afturkölluð, þannig að það var klukkutími heim aftur. Ég var kominn með buxurnar niður á hælana á leið í háttinn, þegar útkallið kom um strandið klukkan fjögur um nóttina,“ en þar vísar Halldórs til lítils fiskibáts sem strandaði við grjótgarðinn fyrir utan höfnina í Rifi og áhöfnin á Björg bjargaði. „Við vorum búnir að ganga frá því öllu og hreinsa eftir hann klukkan sjö um morguninn. Svo fórum við í fyrirfram ákveðið þjónustuverkefni klukkan 10 í þrjá klukkutíma með ljósmyndara.“

Það er ekki lítið verk að manna skipin í öll þessi útköll og fjöldi fólks þarf að vera tilbúinn til að henda öllu frá sér, fara úr vinnu, skríða fram úr rúmi og niður í skip og út á sjó. Ef við gefum okkur að fjórir séu í áhöfn þá er hver klukkustund í útkalli fjórar vinnustundir. Það er ljóst að sjálfboðaliðarnir í björgunarsveitinni Lífsbjörgu gefa nokkur hundruð vinnustundir á ári, bara í útköllin og þá er allt hitt eftir, æfingar og undirbúningur. Það er ekkert sjálfgefið að menn gefi sér tíma í svona vinnu.

Stundum kemstu alls ekki og stundum er maus að manna áhöfn. Þegar fyrsta útkallið barst um leitina að bátnum í þoku, vissu þeir að það þyrfti að vera fullmönnuð áhöfn. Fjórir hið minnsta að manna alla skjái og tveir að hvíla, helst fleiri, því slík leit getur staðið yfir klukkutímum saman. Dögum jafnvel. Þeir hringdu því út áhöfn.

„Ég hringdi í son minn og skipaði honum að taka mömmu sína með. Hún er í sveitinni, en hefur ekki verið virk í sjóbjörgun og vaknaði náttúrulega þegar ég fór. „Hvað á ég að gera með mömmu,“ spurði hann. Þú verður bara að taka hana með, sagði ég. Þegar þessu útkalli lauk og við vorum að fara í háttinn og hitt útkallið kom, voru þau náttúrulega vakandi þannig að þau komu með.“

Sá sem strandaði bátnum mætti þeim úr björgunarsveitinni á rampinum við bryggjuna. Þeir á leið í land eftir fýluferð og falskt útkall, hann að hefja róður dagsins. Og auðvitað þekkist fólk þarna þannig að þegar hann hafði strandað bátnum og kallað í Neyðarlínuna, hringdi hann í Viðar. „Ég var bókstaflega búinn að hátta og var að labba inn í svernherbergið þegar útkallið kom,“ segir Viðar og hlær. Hann hringdi strax í Halldór og þeir voru því komnir af stað niður í bát þegar formlegt útkall barst í gegnum boðunarkerfi Neyðarlínunnar. „Ég öskraði náttúrulega á mitt fólk, sem var á fótum hvort sem er, og við fórum fjögur og náðum í hann. Þegar við komum svo í land, var annar hópur að gera julluna klára og við fórum á henni að hreinsa upp brakið og ná verðmæti úr bátnum.“

Þetta hefur verið alvöru nótt? „Já, þetta var mjög gaman,“ svarar Halldór og hlær, því starf í björgunarsveit verður nefnilega líka að innihalda gaman, því það vegur upp á móti því sem björgunarfólk þarf oft og tíðum að takast á við. Og það er meira gaman að hafa gaman af hlutunum, þá er maður til í að gefa tíma sinn í þá. Eða eins og Halldór segir að lokum: „Ég var á sjó, en er nú orðin skrifstofublók. Fyrir mér er þetta náttúrulega bara óheyrilega gaman.“

Ekki sjálfgefið að menn gefi svona af sér

Rætt við Viðar Pál Hafsteinsson umsjónarmann björgunarskipsins Bjargar og Halldór Kristinsson, einn skipstjóranna

Rætt við Viðar Pál Hafsteinsson umsjónarmann björgunarskipsins Bjargar og Halldór Kristinsson, einn skipstjóranna