Þrír sjómenn rifjuðu upp sögur af sjónum

Á dögunum var opinn dagur á Breið nýsköpunarsetri við Bárugötu á Akranesi og heppnaðist hann mjög vel. Einn af dagskrárliðunum var það sem hét „Örsögur af sjó“ en þar rifjuðu þrír sjómenn nokkrar sögur af sjónum áður fyrr og nokkuð merkilegar. Þetta voru þeir Þorvaldur Guðmundsson, Viðar Gunnarsson og Eiríkur Óskarsson.

Páskaveðrið 1963

Þorvaldur Guðmundsson var alinn upp við það að allt snerist um fisk, báta og sjó. Að komast sem fyrst út á sjó og sleppa sem fyrst við skólann. Þorvaldur sagði frá veðravítinu sem skall á páskavertíðina 1963 og grípum við hér niður í frásögn hans. „Vertíðin 1963 gekk vel, veður voru blíð að mestu og þokkalegt fiskirí í Faxaflóa. Viku af apríl var ég kominn með netin, sex fimmtán neta trossur, út á Jökultungu, 30 sjómílur suðvestur af Jökli. Þriðjudagsmorgun fyrir páska, 9. apríl, byrjuðum við að draga netin um sjöleytið í blankalogni, sólskini og tíu stiga hita. Veðurspáin var hægviðri og bjartviðri um allt land.

Um hádegið byrjuðum við að draga fimmtu trossuna í sömu blíðunni. Strákarnir voru léttklæddir á dekkinu, fæstir þeirra í stakk eða sjóklæðum. Fyrir hádegisfréttir í útvarpinu kom viðvörun frá Veðurstofu um að norðan stórviðri væri að bresta á út af Vestfjörðum og myndi færast hratt suður yfir. Nokkrum mínútum síðar vorum við hálfnaðir með trossuna. Þá var eins og blýantsstrik væri dregið á sjóndeildarhringinn norður undan. Þetta strik varð undrafljótt að svörtum mekki og síðan brast á ofsarok og stórhríð eins og hendi væri veifað. Þegar við kláruðum að draga trossuna hálftíma síðar var komið fárviðri. Gengið var frá öllu eins og hægt var, lúgan skálkuð og allt lauslegt bundið niður. Eftir um klukkutíma siglingu datt hitinn niður í 10-15 stiga frost og fór fljótlega að hlaðast ís á bátinn. Keilir var allra báta stöðugastur svo hann munaði lítið um ísinn og nánast ekkert sást út úr stýrishúsinu. Radarinn snerist svo við vissum alltaf hvar við vorum. Við vorum ellefu á og héldu sig allir aftur í en eldað var í káetu. Tíu klukkutíma tók okkur að komast þessar þrjátíu mílur en ekkert bilaði og gamli meisinn fór létt með þetta, var þó orðinn eins og fljótandi hafísjaki.

Ég lagði svo netin í vari grunnt á Breiðuvík og þurfti að brjóta hálfan metra af klaka ofan af þeim til að hægt væri að leggja, það rifnaði þó meira og minna af riðlinum úr fyrstu netunum. Síðan var haldið til Akraness og farið eins grunnt og hægt var með Staðarsveitinni og Mýraskerjunum og komið heim undir hádegi. Flestir hinna sem voru að draga á Jökultungunni lögðu þar aftur, létu netin reka út áður en lagt var af stað í land. Í þessu veðri fórust fimm bátar og sextán menn, auk tveggja sem tók út af þýskum togara. 22 börn misstu föður sinn. Þetta voru ein hrikalegustu veðrabrigði sem ég hef séð,“ sagði Þorvaldur frá.

Björguðu flugmanni

Viðar Gunnarsson er fæddur og uppalinn Skagamaður og byrjaði tiltölulega ungur til sjós. Hann tók allan skalann, byrjaði sem háseti og endaði sem skipstjóri. Megnið af tímanum var Viðar á skipum frá Akranesi, hjá HB og Heimaskaga. Viðar rifjaði upp björgun á flugmanni haustið 1998 þar sem þeir voru á veiðum suðaustur af landinu á karfaveiðum. „Við tókum þá ákvörðun að fara á Vestfjarðamið og svo var bara siglt af stað og ég fór í koju. Síðan var ég ræstur eldsnemma um morguninn og sagt að það hefði verið að fara í sjóinn flugvél fyrir framan okkur sem glöggur stýrimaður hafði tekið eftir. Við sáum flugvélina beint fyrir framan og hún var frekar stutt undan, mig minnir að það hafi verið þrjár eða fjórar mílur þegar hún fór í sjóinn. Það var siglt að henni og hún maraði í kafi í dálítinn tíma og var að sökkva hægt og rólega. Fyrir rest stóð stélið upp úr og einhver karl sem hékk á hurðinni! Til allrar hamingju var blíðuveður og við lögðum að vélinni og svo var hann hífður upp. Það sá ekkert á honum en hann var smá þvældur karlinn og var í flotgalla sem hann var kominn í áður en hann lenti skilst mér. Við drifum hann inn og honum var hent í sturtu í klefa til mín en hann kenndi sér einskis meins og var aðeins kaldur. Eftir um klukkutíma kom í ljós að hann hafði dottið í sturtunni. Það var einhver vinkill sem stóð upp úr sturtubotninum sem hann datt um og fékk svakalegan skurð á kálfann sem endaði með því að ég þurfti að sauma fimm spor. Hann hafði engan áhuga á að drífa sig í land þannig að við kláruðum túrinn og vorum í þrjá daga og allt fór vel að lokum. Þetta var einn stærsti og verðmætasti afli sem ég hef komið með að landi,“ sagði skipstjórinn Viðar í frásögn sinni.

Elliða bjargað

Eiríkur Óskarsson byrjaði snemma á síðutogurunum, 16 ára, og svo var það stór hluti af ævistarfi hans að vera á sjónum. Eiríkur var á Skagabátum sem háseti og stýrimaður og flutti á Akranes árið 1963. Eiríkur bað viðstadda að koma með sér aftur í tímann til ársins 1962 en þá var hann skráður netamaður á togaranum Júpíter með Bjarna Ingimarssyni skipstjóra frá Hnífsdal.

„Í febrúar björguðum við í áhöfninni á Júpíter togaranum Elliða SI frá Siglufirði. Við vorum að slóa undan brjáluðu veðri út við Eldey. Þá urðum við um borð varir við að Júpíter var settur á fulla ferð. Bjarni skipstjóri keyrði norður á Jökultungu og byrjaði að slóa þar aftur. Enginn skildi hvað hann var að fara, kannski ekki einu sinni hann sjálfur. Þegar neyðarkallið barst svo frá Elliða þá vorum við næstir þeim. Eins og það horfði við mér þá var Júpíter settur aftur á fulla ferð um leið og vitað hvar hvar Elliði var í neyð. Skipið skalf stafna á milli hjá okkur. Þegar við komum að Elliða þá var allt í tómu tjóni hjá þeim. Þeir voru búnir að missa báða björgunarbátana. Annar þeirra slitnaði frá með tveimur mönnum um borð sem týndust. Hinn slitnaði líka frá og hvarf. Tveir ungir piltar hoppuðu út á fleka, hurfu út í sortann í einn og hálfan tíma og komu svo rekandi til baka. Það skildi enginn hvernig það gat gerst. Þeir um borð í Júpíter sáu Elliða aldrei almennilega í sortanum. Hann var kominn alveg á hliðina og við sáum bara smá ljóstýru. Það var augljóst að lítill tími var til stefnu.

Við prófuðum eitt skot með línubyssu. Við hæfðum skipið en ekki á réttum stað. Öll áhöfnin var á einum stað aftan við stýrishúsið og náði ekki til línunnar. Þá var ákveðið að þeir skyldu skjóta línu til okkar. Þeir voru með línubyssu, gátu skotið og hittu í fyrsta skoti. Við náðum línunni en hefði það ekki gerst þá hefðu þeir allir farist þegar Elliði fór niður. Þetta var svo naumt. Við blésum upp gúmmíbjörgunarbát sem þeir drógu svo yfir til sín. Hugmyndin var að draga þá svo aftur yfir til okkar. Þegar þeir voru allir komnir í bátinn þá lét loftskeytamaðurinn hjá þeim vita að við mættum byrja að draga bátinn yfir til okkar. Það sem hafði gerst var að við höfðum gefið aðeins of mikinn slaka á spottanum, straumurinn tekið einhverja lykkju á hann og vafið einu bragði um skrúfublaðið á Elliða. Við vorum því í reynd að rembast við að draga gúmmíbjörgunarbátinn aftur undir síðuna á Siglufjarðartogaranum í áttina að skrúfunni. Bátsmaðurinn hjá þeim var með hníf og skar á tógið. Við fundum hvernig allt í einu varð léttara að draga og drógum eins hratt og við gátum. Svo kom bara laus endinn allt í einu inn!

Örvæntingin hvolfdist yfir alla um borð í Júpíter þegar þeir sáu hvað hafði gerst. Ég man að Bjarni skipstjóri kom út um brúargluggann og öskraði á okkur hvassyrtur; „Djöfullinn er þetta maður, getið þið ekki hnýtt almennilega hnúta?“ Hann hélt að það hefði raknað hnúturinn. Andrés Hermannsson bátsmaður á Júpíter sem hafði hnýtt hefði aldrei skilið eftir sig hnút sem ekki héldi. Hann var vestfirskur togarajaxl og mikill fagmaður. Við sýndum Bjarna að tógið hefði verið skorið í sundur. Það var svartamyrkur. Við sáum ekki hvað hafði gerst þó við værum með ljóskastara sem beindist að gúmmíbátnum. Hann lá hlémegin við okkur og nú var ekki um annað að ræða en við létum Júpíter bara reka að honum. Það gekk vel. Svo þegar báturinn kom á síðuna hjá okkur þá kipptum við þeim bara um borð þegar aldan kom með þá upp á borð við lunninguna. Þeir voru þarna 26 í einni kös í 19 manna bát og einn skipshundur. Við tókum hundinn fyrst. Einhvern tímann á meðan þetta var sökk Elliði. Ég gleymi aldrei andlitunum á þeim þegar þeir komu um borð til okkar. Þeir bara ljómuðu Siglfirðingarnir, vissu að þeir höfðu sloppið við dauðann. Þarna týndust tveir ungir menn og fundust látnir síðar. Við fórum hins vegar með þá sem lifðu beint til Reykjavíkur,“ sagði Eiríkur í þessari eftirminnilegu frásögn.

Erum að verða of seinir!

Þorvaldur var skipstjóri á Akraborginni í ein 24 ár. Þorvaldur sagði að lokum eina skemmtilega sögu frá fyrsta deginum sem hann var skipstjóri á Akraborginni. „Fyrsta daginn sem við sigldum Akraborginni var leikur á milli ÍA og KR á Skaganum. Það var fínasta veður, blankalogn og við vorum með um 450 manns um borð. Úti stjórnborðsmegin sátu fjórir gaurar með brennivínsflösku að staupa sig og einn þeirra sagði þegar við vorum komnir út á víkina: „Við erum að verða of seinir,“ og það var við manninn mælt að hann skellti sér í sjóinn. Það bjargaði honum að við höfðum daginn áður verið að taka til og vorum með gúmmítuðru sem við vissum ekki hvað við áttum að gera við og hentum henni fram á stefnið. Ég sneri við og kom með stefnið að manninum þar sem hann var með hausinn í kafi. Þeir renndu sér tveir, Valdi stýrimaður og Ársæll á Lögbergi, í bátinn og náðu honum. Gaurinn slapp lifandi fyrir algjöra tilviljun og svona var það.“