medium

large

thumbnail

1536x1536

small

custom-size

Fjölmenni á námskeiði í sjókajak – myndasyrpa

2048x2048

„Ég veit ekki betur en við séum Evrópumeistarar í að slást“

Sumar á Skaga – Myndasyrpa

Fræðst um jarðhræringar í Ljósufjallakerfinu

Sköpunarmiðstöðin á Stöðvarfirði hlýtur Eyrarrósina

Gatan Vallholt í Ólafsvík endurnýjuð

core/heading

<h2>Verkefni Þorgríms á Erpsstöðum og fleiri að raungerast</h2>

core/paragraph

Fjölmenni var saman komið í félagsheimilinu Árbliki í Suðurdölum í gær. Þá fór fram kynning á fyrsta stuðlinum sem settur verður upp um íslensku jólasveinana. Þrettán slíkum stuðlum, jafn mörgum og jólasveinarnir, verður dreift um Dalina á næstu misserum. Á þessari samkomu kynntu forsvarsmenn verkefnisins tilurð þess, markmið, framkvæmd og fjármögnun. Vinna við undirbúning verkefnisins hefur staðið undanfarin þrjú ár og notið til þess stuðnings m.a. DalaAuðs, Hvata og Uppbyggingarsjóðs Vesturlands. Þorgrímur Einar Guðbjartsson er hugmyndasmiður að verkefninu en hefur virkjað ýmsa til liðs við sig, meðal annars Guðrúnu Bragadóttur í Hlíð og ýmsa fleiri.

Það var <a>Björn Þór Sigurbjörnsson </a>sem var kynnir á samkomunni. Þorgrímur á Erpsstöðum fór ítarlega yfir verkefnið allt frá hugmynd að framkvæmd. Einar Svansson sonarsonur Jóhannesar úr Kötlum sagði frá afa sínum og ritverkum hans, en Jóhannes samdi jólasveinavísurnar og gaf út á bók 1937 sem umfram annað hefur haldið á lofti sögunum um íslensku jólasveinana. <a>Á grunni vísnanna er verkefnið byggt. Árni Björnsson þjóðháttafræðingur sagði frá sögu jólasveinanna og Nanna Rögnvaldardóttir lýsti sinni upplifun af þeim frá bernskuárum hennar í Skagafirði. Á samkomunni gegndi sönghópurinn Kvika burðarhlutverki en sungin voru lög við ljóð Jóhannesar úr Kötlum. Það er Guðbjörg María Ívarsdóttir sem teiknað hefur myndir af íslensku jólasveinunum sem prýða stöplana. Hún lýsti verkefni sínu og hvernig þeir urðu smám saman til.</a>

core/image

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2025/04/Islensku-jolasveinarnir-eru-ur-Dolunum_2-1200x900.jpg" alt="" class="wp-image-90525"/><figcaption>Fjölmenni var mætt í Árblik til að fræðast um verkefnið.</figcaption></figure>

Laði að ferðafólk

Í upphafi máls sín sagði Þorgrímur Einar menningarbóndi: „Skáldið Jóhannes úr Kötlum samdi jólasveinavísur sínar og gaf út árið 1937. Með útgáfu þeirra stuðlaði hann að því að saga íslensku jólasveinanna, nöfn, menning og einkenni þeirra myndi verða viðhaldið af okkur sem þetta land byggjum. Jóhannes var Dalamaður og er verkefni okkar hluti af því að heiðra minningu hans og þess hversu gífurlega miklu máli þessar vísur gegndu til að varðveita sögu íslensku jólasveinanna. Eðli þessara vísna er að þær eru einfaldar og auðlærðar og enn þann dag í dag eru þær hornsteinn jólaundirbúnings á mörgum heimilum og í skólum landsins. Stuðlarnir um jólasveinana verða 13 talsins og þeim komið fyrir víðsvegar um Dalina. Á þeim verður margvíslegan fróðleik um jólasveinana að finna, um Dali og sagnaarf okkar.“ Þorgrímur sagði einnig að markmið verkefnisins, auk þess að halda á lofti minningu Jóhannesar úr Kötlum, væri að laða ferðamenn í Dalina; að kynna Dalina sem skemmtilegan stað til að heimsækja og selja handverk og matvæli, en umfram allt þó að hafa gaman af jólasveinunum.

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2025/04/Islensku-jolasveinarnir-eru-ur-Dolunum_3-1200x900.jpg" alt="" class="wp-image-90526"/><figcaption>Sönghópurinn Kvika flutti lög við ljóð Jóhannesar úr Kötlum.</figcaption></figure>

Staðsetning stöplanna

Þorgrímur kynnti staðsetningu stöplanna um íslensku jólasveinana og ákvörðun um hvar þeim var fundinn staður út frá nafni þeirra og bakgrunni. Þessir staðir verða eftirfarandi:

Stekkjastaur verður við Kirkjufellsrétt.

Giljagaur verður við Skraumu.

Stúfur verður við Laugar í Sælingsdal.

Þvörusleikir verður í Ólafsdal.

Pottaskefill verður á Staðarfelli.

Askasleikir verður við Skarðsstöð.

Hurðaskellir verður við Katlana í Fáskrúð.

Skyrgámur verður við Erpsstaði.

Bjúgnakrækir við Pálssel í Laxárdal.

Gluggagægir við Klofning.

Gáttaþefur í Búðardal.

Kjötkrókur við Kjarlaksvelli í Saurbæ.

Kertasníkir við Tungu í Hörðudal.

Eitt af höfuðskáldunum

Einar Svansson fór í stuttu máli yfir feril afa síns, Jóhannesar úr Kötlum. Sagði hann ættingja sína hafa frá upphafi hafa verið hlynnta verkefni Dalamanna enda litu þau svo á að það væri liður í að halda nafni afa síns og verka hans á lofti. Jóhannes úr Kötlum var tvímælalaust eitt af höfuðskáldum landsins. Var sagt að hann hafi á sinni tíð kallast á við Snorra Sturluson og fleiri höfuðskáld í kveðskap. Bók Jóhannesar; Jólin koma, kom út árið 1937 og er mest selda bók Íslandssögunnar. Jóhannes fjallaði í verkum sínum um lítilmagnann og að hugsað væri vel um náungann. Hann var Dalamaður, sveitamaður en jafnframt heimsborgari; orti atóm auk hefðbundins ljóðaforms og var breitt skáld enda margverðlaunaður fyrir skáldskap sinn.

Árni Björnsson þjóðháttafræðingur er mest lesni maður landsins um sögu og tilurð íslensku jólasveinanna. Rifjaði hann upp í ávarpi sínu að það hafi verið dýrt spaug fyrr á öldum að vera rithöfundur og skrifa skinnhandrit. Það hafi þurft dýrmætt skinn, blek og fjaðrir og því hafi menn ekki kastað til höndunum um hvað fært yrði í letur. Það var því eingöngu á færi sterkefnaðra bænda að færa í letur lög, ættfræði og guðsorð. Menn hafi ekki verið að skrá á skinn dægurmál á borð við sögur af huldufólki eða jólasveinum. Það var því ekki fyrr en pappírinn kom til sögunnar að slíkt var gert og þá urðu sögur af jólasveinum fyrst skráðar. Af þeim sökum væri óljóst hversu snemma frásagnir af íslensku jólasveinum urðu til. Grýlukvæði hafi hins vegar komið út á 17. öld, sagði Árni, en í þeim voru jólasveinarnir nafnlausir. Sagði Árni að í kirkjulegri tilskipun frá 18. öld hafi verið bannað að hræða börn, en litið var á íslensku jólasveinana sem mikla hrekkjalóma. Í þjóðsögum frá 1862 voru íslensku jólsveinarnir fyrst sagðir 13 talsins, en þá frásögn skráði Páll Jónsson prestur í Eyjafirði sem var úr Dölum. Sagði Árni mestar líkur á að Páll hafi lært nöfn jólasveinanna þegar hann var í Hvammssveit í Dölum. Sjötíu árum síðar hafi svo Jóhannes úr Kötlum endanlega gert þá ódauðlega með kveðskap sínum. „Það eru því 90% líkur á að jólasveinarnir séu úr Dölunum,“ sagði Árni Björnsson.

Fréttaveita Vesturlands

Íslensku jólasveinarnir eru úr Dölunum