Rætt við Birnu Lárusdóttur, fornleifafræðing um uppgraftarverkefnið í Ólafsdal

Árið 2018 var gerð þriggja ára rannsóknaráætlun sem fól í sér uppgröft á skála og jarðhýsi í tungunni milli Ólafsdalsár og Hvarfsdalsár við Gilsfjörð. Sumarið 2018 hófst uppgröftur og var þá víkingaaldar bæjarstæði afhjúpað og var unnið við verkefnið til 2021. Sumarið 2022 hófust rannsóknir á svæðinu vestan við skálann og komu þar í ljós mannvirki; torf- og grjóthlaðið sem lá samsíða skálanum. Fornleifastofnun Íslands ses. fékk sjö milljóna króna styrk til rannsókna á fornum rústum í Ólafsdal í ár úr Fornminjasjóði en draga á úr uppgreftrinum sjálfum í bili en áhersla verður lögð á úrvinnslu og greiningu gagna næstu árin. Skessuhorn heyrði hljóðið í Birnu Lárusdóttur fornleifafræðingi sem unnið hefur að uppgreftrinum í Ólafsdal.

Geta svarað hvaða hlutverk

Birna segir að í sumar standi fyrst og fremst til að ljúka við að grafa mannvirki vestan við skálann. „ Við höfum ekki enn fullan skilning á því mannvirki. Þar virðist hafa verið reist einhvers konar útihús upp við íveruhúsið, en svæðið tekið miklum breytingum í tímans rás og nýtingin að öllum líkindum verið árstíðabundin. Með rannsókninni í sumar ættum við að geta svarað því hvaða hlutverki þetta mannvirki þjónaði, sem aftur getur hjálpað okkur að skilja skálann og það sem fram fór þar. Síðan förum við í smá tiltekt í kringum uppgraftarsvæðið þar sem þarf að hreinsa upp grjót og fleira eftir okkur og vonandi skýrist í framhaldinu hvernig gengið verður frá til framtíðar,“ segir Birna.

Sérfræðingar munu skoða gripi

Birna segir að þetta ár verði að öllum líkindum lokaárið í bili á vettvangi. „Fram undan er ýmiskonar frágangur og greiningar, til dæmis verða send út kolefnissýni til aldursgreiningar, mögulega farið í örformgerðargreiningu á gólflögum úr skálanum og gerðar greiningar á jarðlögum sem lágu inni í stórum gryfjum sem tilheyra yngri notkunarskeiðum mannvirkisins til að reyna að varpa ljósi á til hvers þær hafi verið notaðar. Sérfræðingar munu skoða gripi sem fundust eins og til dæmis perlur, verkfæri og snældusnúða og svo þarf að setja saman gögn og reyna að setja fram heildstæðar hugmyndir um hvernig notkun mannvirkja þróaðist,“ segir Birna.

*Vegleg skálatóft með viðbyggingum í landi Gilsfjarðarmúla í Reykhólasveit. Ólafsdalur blasir við handan Gilsfjarðar.*

Bíður betri tíma

Eins og fyrr segir verður áherslan í sumar lögð á að grafa upp byggingu sem er sambyggð skálanum. „Það er samt ýmislegt fleira sem við hefðum áhuga á að skoða í Ólafsdal, til dæmis fleiri rústir hjá víkingaaldarbæjarstæðinu. Það er rúst sem virðist verið jarðhýsi fast norðan við skálann og líka fleiri rústir sem gætu verið útihús, smiðjur og fleira. Sömuleiðis mannvirki sem tilheyra ábyggilega yngri tímaskeiðum. Frekari uppgröftur myndi áreiðanlega varpa skýrara ljósi á lífið í Ólafsdal til forna en það bíður betri tíma í bili,“ segir Birna.

Óskandi að hefja allsherjar fornleifaskráningu

Að lokum segir Birna að vonandi verði þessi rannsókn bitastætt innlegg í sögu landnáms á svæðinu. „Og að hér verði staður þar sem fólk getur kynnt sér bæði lífið til forna og mekka nýrra hugmynda í landbúnaði undir lok 19. aldar. Svo má horfa út fyrir Ólafsdal líka en það hafa fundist greinilegar víkingaaldarminjar á 2-3 stöðum handan fjarðarins síðan við hófum rannsóknir. Það væri frábært verkefni að hefja allsherjar fornleifaskráningu á svæðinu, bæði Dala- og Reykhólasveitar megin til að fá betri mynd af gerð, varðveislu og dreifingu minja. Þess má geta að við höfum þegar hafið fornleifaskráningu í Saurbænum í tengslum við rannsóknarverkefni á Staðarhóli sem unnið hefur verið í samvinnu við fræðimenn úr ýmsum fögum,“ segir Birna að lokum.

Lokaárið í bili á vettvangi í Ólafsdal

Rætt við Birnu Lárusdóttur, fornleifafræðing um uppgraftarverkefnið í Ólafsdal

Rætt við Birnu Lárusdóttur, fornleifafræðing um uppgraftarverkefnið í Ólafsdal