Í dag þykir sjálfsagt að geta notið góðra hljóðritana á tónlist í miklum gæðum. Slíkur munaður á sér þó ekki langa sögu hér á landi eins og kom fram hjá félögunum Trausta Jónssyni og Inga Garðari Erlendssyni í gærkvöldi í Landnámssetrinu í Borgarnesi. Þar fóru þeir yfir sögu 78 snúninga plötunnar á Íslandi, en segja má að tími hennar hafi hafist árið 1910 og staðið langt fram á 6. áratuginn. Lítillega var einnig minnst á vaxhólkana sem sögulegs þáttar, en fyrst og fremst spjallað um plöturnar og ekki síður tónlistarmenn þessa tíma með tilheyrandi tóndæmum. Einnig hafði áhorfendum verið gefinn kostur á að senda inn óskalög sem spiluð voru að lokinni formlegri dagskrá.

Þeir Trausti og Ingi Garðar höfðu í farteskinu réttu plötuspilarana til að láta tóndæmin hljóma. Athygli vakti að einn þeirra var upptrekktur, enda frá þeim tíma þegar rafmagn var ekki fyrir hendi. Nauðsynlegt var að fylgjast með ef hljómnum fór eitthvað að hraka, og trekkja upp að nýju. Fram kom að einsöngur kom best út á fyrstu árum hljóðritunar því syngja þurfti gegnum trekt. Gerði það að verkum að mun erfiðara var að fanga breiðan hljóm hljómsveitar eða kórs. Árið 2006 skrifaði Ólafur Þór Þorsteinsson fróðlega BA ritgerð um 78 snúninga plötur sem finna má á netinu. Þar kemur m.a. fram að fyrsta vaxhólkatækið kom hingað til lands 1897 og var það Guðbrandur Finnbogason, konsúll sem flutti hann inn. Hólkarnir voru framleiddir af ameríska Columbia-félaginu og birtist eftirfarandi frétt í Ísafold af þessu tilefni 15. maí 1897:

„Ef talað er eða sungið andspænis trekt á vjelinni, skilar hún aptur orðunum og hljómunum hátt og snjallt sem mannsrödd væri … Vjelin gengur líkt og klukka, með líkum útbúnaði; er dregin upp með sveif, þegar hún á að fara af stað. Örsmár stálbroddur ristir hljóðrúnir á vaxhólk, er liggur utan um málmsívalning, sem snýst eins og rifur í vefstað. Hljóðinu skilar vjelin síðan aptur með því móti, að rifurinn eins og rekur ofan af sjer. Vaxhólkinn með hljóðrúnunum má bæði geyma svo lengi sem vill og sömuleiðis senda heimsenda á milli.“

Það var fullur salur gesta sem naut frásagnar Trausta og Inga Garðars af þessum fyrstu skrefum hljóðritana og hlustunar af 78 snúninga plötum á Íslandi. Tóndæmin voru mörg áhugaverð, ekki síst af því að sagt var frá sögu þeirra og sérkennum fyrir hlustun. Ljóst er þegar horft er til baka á nærfellt 20 ára tímabil Söguloftsins í Landnámssetrinu að viðburðir þar hafa verið afar fjölbreyttir og ekki síst fróðlegir, eins og sá sem lýst er hér.

78 snúningar á Sögulofti