Rætt við Bjarnheiði Jóhannsdóttur og Atla Frey Guðmundsson á Eiríksstöðum í Haukadal

Fyrirtækið History Up Close ehf. og eigendur þess hafa í nógu að snúast á þessu ári. Fyrirtækið fékk veglega styrki frá Uppbyggingarsjóði Vesturlands og Menningarmálaverkefnasjóði Dalabyggðar í ár til að standa straum að spennandi verkefnum en eigendur eru meðal annars þau Bjarnheiður Jóhannsdóttir og Atli Freyr Guðmundsson. Þau spjölluðu við blaðamann Skessuhorns með aðstoð tækninnar í snjallheimum.

Móta og kortleggja verkefnið

„Við erum í raun og veru að fá styrki til að kortleggja og móta stefnu fyrir verkefnið. Það sem okkur langar til að gera er að Eiríksstaðir geti orðið miðstöð fyrir tilraunafornleifarannsóknir og verði þá ekki eingöngu ferðamannastaður,“ nefnir Bjarnheiður. „Þar geta fræðimenn komið og gert tilraunir sem við getum svo miðlað áfram á lifandi hátt til gesta. Við erum búin að vera í þessu í litlum mæli en reyndar brenndum við hús í fyrra, í nafni vísindanna, sem var náttúrulega svolítið stórt. Þetta er okkar stefna og við höfum fengið tvo fræðimenn inn í reksturinn, einn fornleifafræðing og einn sagnfræðing, sem gefur Eiríksstöðum mikil tækifæri,“ segir Bjarnheiður.

*Fyrirhugað jarðhýsi sem byggt verður á Eiríksstöðum. Teikning Rain Mason.*

Byggja jarðhýsi í ár

Eldhátíð var haldin á Eiríksstöðum í fyrrasumar en þá var byggð eftirlíking af torfbæ og lagður eldur að honum í þeim tilgangi að skilja hvernig húsbrunar voru notaðir í bardögum. „Húsið sem við erum að fara að byggja nú í vor verður jarðhýsi en þar ætlum við að prófa tvær kenningar. Annars vegar las ég í háskólanum að það hafi stundum verið steinstokkar sem hafa legið út úr eldstæðunum. Eldurinn hafi fengið ferskt loft undir sig en við vitum lítið hvernig þetta virkaði, vitum lítið hvernig notagildi er á þessu og við ætlum að rannsaka það,“ nefnir fornleifafræðingurinn Atli Freyr og Bjarnheiður bætir við: „Hin tilraunin í jarðhýsinu er að nota skinn í þakgerð. Við ætlum að setja upp á hluta af hýsinu skinn og á hinn hluta hýsisins ekkert skinn og sjá hvort það geri jarðhýsið meira vatnshelt eður ei,“ segir hún.

Kenningin rétt – eða ekki

Reykt selsskinn verður notað í hluta þakgerðar á jarðhýsinu og notaðar verða þökur sem komust lífs af frá Eldhátíðinni í fyrra. „Bjarni Einarsson fornleifafræðingur var að grafa upp jarðhýsi á Reykjanesi og segir að þar hafi hann fundið skinn sem hafi verið á þakinu en svo þegar þakið hefur hrunið grófst skinnið í jörðu. Þannig að okkur langar til að sjá og rannsaka hvort að þetta hafi verið gert og hvaða afleiðingar koma í ljós,“ nefnir Atli. Bjarnheiður tekur undir en bendir á að það séu til ritaðar heimildir frá landnámstímabili og svo séu til fornleifar en lítið sé ritað af lýsingum af hinu daglega lífi. „Þarna kemur hugmyndin um tilraunafornleifafræði. Það að prófa að endurgera hlutinn eins og við teljum hann hafi verið gerður og segir okkur kannski hvort að kenningin sé rétt eða ekki. Ýmsir fræðimenn halda fram einhverri kenningu en með þessum tilraunum hjá okkur, þá er mögulega hægt að afsanna eða sanna ákveðnar kenningar,“ segir Bjarnheiður.

*Frá Eldhátið, sem haldin var árið 2024. Ljósm. Hurstwic, Stig Gunnar Myren.*

Við ætlum að vera brúin

Árið 2019 héldu Eiríksstaðir, í samvinnu við Hurstwic, Járngerðarhátíð þar sem prófaðar voru kenningar um hvernig járn var búið til á Íslandi á fornöld. „Kenningarnar byggja á litlum upplýsingum. Þegar búið er að taka allt saman; skrifaðar heimildir, fornleifar og verkþekkinguna, þá kemst maður að aðeins líklegri niðurstöðu. Við ætlum að vera brúin þarna á milli verkþekkingar og fræðanna. Okkur langar til að hýsa fræðimenn, tengja þá saman við handverksfólkið sem hefur þekkingu og hafa hér vonandi heilsársstarfsemi með tilraunarannsóknum í bland við ferðamannastaðinn Eiríksstaði. Núna erum við í viðskiptaáætlunargerð og stefnumótunarvinnu en þetta er langtímaverkefni. Draumurinn okkar er að fara í samstarf við háskólana hér og ná í samstarf við erlenda samstarfsaðila einnig, þannig að við getum farið af alvöru í þetta og átt í alþjóðlegu samstarfi, en ég geri mér alveg grein fyrir því að það tekur allt að fimm árum að koma svona miðstöð almennilega á koppinn,“ segir Bjarnheiður.

Fornt handverk

Dalabyggð styrkti fyrirtækið History Up Close ehf. vegna námskeiðs um fornt handverk. „Síðasta haust vorum við með spuna og litun á ull en nú í haust ætlum við að vera með námskeið í fornu handverki tengt tré og ull. Tálgun og forn rennismíði. Einnig langar okkur til að vera með vattarsaum og refilsaum,“ segir Bjarnheiður. Atli nefnir að af nægu sé að taka í vor og í sumar en svæðið á Eiríksstöðum sé ekki nægilega stórt til að margt sé í gangi í einu. „Við verðum í góðu samstarfi við Minjastofnun við gerð jarðhýsisins. Við þurfum að vera með smá krika af landi til að geta verið með fólkið, verkfærin og fleira en það er rosalega stórt svæði sem má ekki hrófla við. Við erum líka að rannsaka hvort við getum verið með jurtagarð hér á svæðinu. Þar gætum við séð hvernig jurtir dafna í dag miðað við á landnámsöld, gert samanburð á gróðurhita í dag og í þá daga og verið í virku samtali við fornleifafræðinga og garðyrkjufræðinga,“ nefnir Atli.

Spunaspilið Dungeons and Dragons

Atli fékk styrk frá Dalabyggð, D&D í Dölunum en Dungeons and Dragons er spunaspil sem er gríðarlega vinsælt um allan heim. „Ég var að vinna í félagsmiðstöðinni Hamrinum í Hafnarfirði en þar var ég að sjá um spunaspilahóp ásamt öðrum aðila. Þessi hópur stækkaði hratt og langaði mig að koma þessu af stað hér í Dölunum. Þetta er frekar mikilvægt fyrir þá einstaklinga sem eru kannski ekki að taka þátt í þessu almenna hópastarfi sem aðrir eru að nýta sér,“ nefnir Atli og bætir við. „Ég tók þátt í verkefni úti í Búlgaríu þegar ég var að starfa í félagsmiðstöðinni í Hafnarfirði en þar fengum við svo margar hugmyndir um hvað þetta spunaspil hefur marga möguleika. Þetta spil getur til dæmis undirbúið fólk fyrir vinnumarkaðinn, undirbýr og kennir fólki að standa fyrir framan aðra og tjá sig,“ segir Atli. Kenndir eru valtímar í Auðarskóla í Búðardal og er Atli þar með tíma í D&D en það var stungið upp á þessum tímum. „Það er greinilegur áhugi fyrir þessu og hefur verið þéttur hópur sem kemur og spilar. En við vonum að ég geti komið þessu inn í félagsmiðstöðina þegar hún verður opnuð,“ nefnir Atli áður en Bjarnheiður grípur orðið inni á Sendiboðanum: „Spunaspilið er ekta vettvangur fyrir nörda og skapandi fólk. Þetta er allt mjög nördískt hjá okkur.“

*Spunaspilið Dungeons and Dragons. Ljósm. afg.*

Eiríksstaðir sem miðstöð tilraunafornleifafræða

Rætt við Bjarnheiði Jóhannsdóttur og Atla Frey Guðmundsson á Eiríksstöðum í Haukadal

Rætt við Bjarnheiði Jóhannsdóttur og Atla Frey Guðmundsson á Eiríksstöðum í Haukadal