Ævintýraferð rifjuð upp með Vigfúsi Vigfússyni í Ólafsvík

Sumarið 1945, eða fyrir tæpum 80 árum, héldu fjórir ungir menn á Snæfellsnesi í mikla ævintýraför. Urðu þeir fyrstir manna til að aka bíl sem leið lá frá Hellissandi, fyrir Snæfellsjökul og að Hraunhafnará. Heim var síðan ekið um Fróðárheiði. Ökutækið var Willys herjeppi í eigu Einars Bergmann, framkvæmdastjóra frystihússins á Sandi. Ferð þessi var talsvert ævintýri enda engum vegum fyrir að fara og leiðin valin jafn óðum af þeim félögum. Klöngrast var m.a. yfir hraun og vegleysur, um þverhnýptan slóða við Lóndranga og öslað yfir mýrar. Þegar allt sat fast var leitað aðstoðar vinnuflokks sem var að störfum við Sleggjubeinu og þar gegndi hinn tvítugi vagnhestur Mósi lykilhlutverki.

Í Skessuhorni í dag er þessi ævintýraferð rifjuð upp. Sögumaðurinn var sjálfur með í ferðinni, hinn síungi Vigfús Vigfússon sem í lok síðasta árs fagnaði 100 ára afmæli sínu. „Við vorum bara ævintýramenn og vorum að sækja í spennu og þess háttar. Enginn hafði gert þetta áður og þess vegna vorum við til í þetta en við hefðum líklega aldrei komist þessa leið nema vegna þess að við vorum fjórir saman og á svona góðum jeppa,“ segir Vigfús.

Frétt í Mogganum

Í Morgunblaðinu föstudaginn 23. ágúst árið 1945 var birt lítil frétt sem bar fyrirsögnina „Á bíl fyrir Snæfellsjökul“ og hljóðaði hún svona: „S.L. laugardag fóru fjórir menn á jeppabíl frá Hellissandi fyrir Snæfellsjökul að Hraunhafnará. Bílstjóri var Einar Bergmann framkvæmdastjóri frystihússins á Sandi, en fjelagar hans voru Vigfús Vigfússon, Sigurgeir Þorkelsson og Kristinn Hermannsson.

Þeir lögðu af stað frá Sandi kl. 5.30 á sunnudagsmorgun og óku til Beruvíkur, um Beruvíkurhraun, Purkháls, að Drangahrauni og þaðan að Malarrifi. Frá Malarrifi var haldið að Dagverðará og yfir Klif við Svalþúfu. Þar var svo þröngt, að setja þurfti staura undir bílinn og flytja hann til með handafli að aftan og var hengiflug fyrir neðan. Frá Dagverðará var ekið að Arnarstapa og síðan fóru þeir fjelagar Fróðárheiði heim.

Einar Bergmann ljet svo ummælt í viðtali við Morgunblaðið, að ferð þessi hafi ekki verið farin eingöngu í „leikaraskap“ heldur til að sýna, að hægt sje að leggja veg um þessa gullfallegu leið með tiltölulega lítilli fyrirhöfn. Þeir ferðalangarnir voru 8 stundir í akstri, en lengur á leiðinni, því ekki var við það komandi að dvelja skemur en 1½ tíma á hverjum bæ, sem ekið var fram hjá.“

Minnið gott

Blaðamaður Skessuhorns heimsótti á dögunum Vigfús Vigfússon sem var einn af fjórmenningunum í þessari fyrstu bílferð fyrir Jökul, en ferðafélagar hans eru allir látnir. Vigfús náði þeim stóra áfanga 14. desember á síðasta ári að verða 100 ára og er hann við prýðilega heilsu, býr heima og eldar sjálfur. Vigfús tók á móti blaðamanni á heimili sínu við Bæjartún 9 í Ólafsvík sem hann byggði sjálfur en Vigfús var húsasmiður mestalla sína starfsævi. Við setjumst niður í stofunni, tökum spjallið og blaðamaður kemst fljótlega að því að minni Vigfúsar er ansi gott og hann mjög skemmtilegur sögumaður.

Ekkert mál

Sagan hefst þegar Vigfús og Einar voru að deila um það hvort jeppinn hans Einars, sem var Willys herjeppi og einn af fyrstu jeppunum sem voru fengnir frá setuliðinu, kæmist fyrir jökul þar sem enginn vegur var á þessum tíma. Einar var mágur og vinur Vigfúsar en kona hans, Iðunn, var systir Vigfúsar en gefum honum orðið: „Þetta byrjaði þannig að við vorum að deila um það hvort jeppinn kæmist framan undir, eins og við kölluðum það, fyrir jökul þar sem enginn vegur var. Einar var bjartsýnn maður og var að velta vöngum yfir því hvort þetta væri hægt og hann vildi meina að þetta væri ekkert mál. Ég var á því líka og svo var pabbi gamli að blanda sér í þetta en hann þekkti þetta vel og sagði: „Þið eruð bjartsýnir“ – og sagði svo ekkert meira. Svo kom Einar til mín daginn eftir og spurði hvort ég væri til í að koma með? Já, ég er til í það segi ég, það gæti verið gaman en við verðum að fá einhverja tvo með okkur. Við ræddum við Sigurgeir og Kristin sem voru að vinna í frystihúsinu og þeir voru til í að koma með okkur.“

*Mynd tekin af Vigfúsi þegar hann var um um tvítugt. Ljósm. aðsend*

Lentu í torfærum og vandræðum

Vigfús segir að það hafi verið reiðgötur á þessari leið á þessum tíma og hann farið ríðandi tvisvar áður en hann átti frænda á Dagverðará sem hann hefði heimsótt með hesta. „Það var ákveðið að leggja í hann þennan sunnudagsmorgun í blíðskaparveðri með járnkarla, skóflur og haka, og ekið af stað út í óvissuna. Við fórum þá leið sem við þekktum; fórum fyrst út í Krossavík þar sem var verstöð og útgerð í gamla daga þegar ég var strákur og var þá reyndar líka. Við keyrðum þar utan í sætjörn sem er uppistaða sem myndast á flóðum og tókum stefnuna að Gufuskálum. Þar þekktum við hraunið, þar var sandur og klettar á víxl og það var hægt að sikksakka þetta. Svo héldum við áfram og það voru móar og þúfnabeð á leiðinni frá Gufuskálum og yfir á Móðulæk í áttina að Öndverðarnesi. Þegar við komum þar upp af Dritvíkinni og að Móðulæk þá fórum við að jaðar læksins þar sem var tiltölulega greitt að fara. Við stefndum í áttina að Hreggnasa sem flestir þekkja og við hann er hóll sem heitir Rauðhóll og vestan megin við hann er dalur sem nefnist Djúpidalur, grösugur og berjaríkur. Þangað hafði ég farið nokkrum sinnum með foreldrum mínum í berjamó og þóttist vita að þarna væri bara fínt að keyra sem reyndist ekki alveg rétt. Þar var grösugur og þéttur jarðvegur og við keyrðum þarna áfram í áttina að gígnum Saxhóli og samnefndum bóndabæ. Við héldum áfram fram hjá honum og lentum í þúfnabeði og helv… torfærum og vandræðum. Þetta var seinfarið en við komust þó áfram og komum að húsi sem hét Garðar og þar var breitt svæði, holt og steinar suður að Hólahólum í beinni stefnu í átt að Lóndröngum. Við keyrðum beint af augum í átt að Hólahólum og það gekk eins og í sögu eins og við vissum. Við fórum inn í hólaþyrpinguna til þess að létta aðeins á okkur, við tókum nokkra hringi á sléttunum á hólunum og svo var athugað hvar væri best að leggja í hraunið. Við tókum þá ákvörðun að fara bara beint af augum og tókum stefnuna á Lóndranga og þurftum að fara alls konar krókaleiðir til að komast þetta.“

Hver á þig góurinn?

Vigfús segir að þegar þeir voru komnir að Lóndröngum þá komu þeir að bænum Malarrifi. „Ég þekkti ekki bóndann því ég var svo ungur en það kom á daginn að hann var kunningi foreldra minna. Þegar við nálguðumst túnið þá er mér það svo minnisstætt að það var nýslegið og fallegt. Hliðið var opið og þegar við áttum svona hundrað metra eftir að girðingunni fór allur mannskapurinn sem var á túninu að vinna, inn í bæ en það voru nokkrir krakkar og tveir til þrír fullorðnir. Við héldum samt áfram alveg heim að dyrum og bönkuðum á dyrnar. Pétur bóndi kom til dyra og við buðum góðan daginn og þá uppgötvaði hann það að við töluðum íslenskt mál. Karlinn segir að hann hafi haldið að þetta væru amerískir hermenn, krakkarnir hefðu orðið hræddir og hlaupið inn en hann bauð okkur velkomna. Síðan fórum við að spjalla og frúin kom síðan út og fór að spyrja hverjir við værum. Ég var svona framarlega og hún heilsar mér og spyr mig: Hver á þig góurinn? Og ég segi henni það. Vigfús og Kristín eru foreldrar mínir, og hún svarar: Guð minn góður, þetta eru bestu vinir mínir, komdu inn drengur!“

*Lóndrangar koma við sögu í ferð fjórmenninganna. Ljósm. vaks*

Jeppinn var galdratæki

Þeim félögum var boðið inn í kaffi og kruðerí og algjöra veislu, að sögn Vigfúsar, sem þeir þáðu með þökkum þó það hefði tafið för þeirra nokkuð. „Svo fórum við að ræða erindið við Pétur, sem var rólegur og virðulegur karl og mikils metinn, hvernig við kæmumst framhjá Lóndröngum upp á barðið. Það er ómögulegt, það er bara ekki hægt og þið farið það ekki, sagði Pétur. Ja hérna, ertu alveg viss um það? sagði Einar þá gleiðbrosandi. Ég er alveg viss um það, segir Pétur. Ég get sagt ykkur það að ég hef stundum farið með hestinn minn og kerru upp smá sneið sem við hlóðum upp feðgarnir. Það var það tæpt fyrir hestakerruna að ég varð að láta drenginn fylgja hjólinu eftir með steini jafnóðum og hesturinn potaðist upp.“ Vigfús nefnir að fyrir neðan barðið var hengiflug niður í sjó en þeir ákváðu samt að skoða þetta.

„Við fórum og skoðuðum og þetta var alveg eins og hann sagði. Það vantaði svona hjólbreiddina upp á að það væri pláss fyrir bílinn og við fórum strax í það að ráðast á hraunbrekkuna, rýma þar aðeins meira og náðum einu feti. Við hagræddum steinum í jaðarinn og það passaði á endanum að bíllinn hafði það á steinunum á brúninni og Einar var ansi laginn við þetta. Þetta var galdratæki þessi jeppi sem við vorum á, svo vel hannaður og á öllum drifum. Í lága drifinu gastu bara læðst og Einar var algjör snillingur að keyra. Við fórum svona stein fyrir stein, stóðum fyrir neðan og héldum við steinana þegar bíllinn var að feta sig yfir hann og bættum svo öðrum við ef það þurfti. Þetta voru svona tíu til tólf metrar og þannig komst hann upp.“

Bullandi mýri

Frá Dagverðará héldu þeir suður upp að Arnarstapa og var það tiltölulega greið leið að fara í gegnum það hraun, það var stutt að fara og gekk sæmilega. „Þá töldum við okkur sloppna, vegurinn var bara kominn út að bænum Hamraendum í Breiðuvík og þar nálægt er áin Sleggjubeina sem er frægt nafn úr Breiðfirðingasögu. Við lögðum í hann þarna yfir hraunið, það var bara hraun og enginn vegur og við fórum utan í Stapafellinu sem er fyrir ofan Arnarstapa sem gekk ágætlega. Svo var spurningin hvort við færum áfram með fjallinu í hring fyrir eða beint yfir hraunið eins og vegurinn liggur núna. Einar vildi endilega fara beint yfir hraunið og við gerðum það, það var frekar auðvelt því það var svo mikill mosi þar og við fórum svo niður brekkuna niður í flóann sem var þarna fyrir neðan. Ég hljóp aðeins á undan niður brekkuna og út á flóann og fann strax að þetta var bullandi mýri. Ég var búinn að fara um 10-15 metra og sný við og segi við Einar: Við förum ekki hér, þetta er bara mýri og við förum á bólakaf. Heldurðu það, segir hann. Ég held ekkert um það, þú sérð það segi ég. Það bullar undir löppinni á mér. Heyrðu, segir hann. Við gerum eitt, þið raðið ykkur á bílinn og ég bakka upp að hrauninu, það er smá festa þarna. Ég set hann í þriðja gír strax og gef allt í botn og við reynum að fara eins langt og við getum yfir mýrina.“

*Gígurinn Saxhóll á Snæfellsnesi. Ljósm. west.is*

Fengu drulluna framan í sig

Þremenningarnir röðuðu sér á bílinn, gerðu hvað þeir gátu en það fór náttúrlega eins og Vigfús grunaði. „Við fengum bara drulluna framan í okkur og urðum blindir undir eins. Bíllinn hvarf okkur sjónum og var kominn svona 30 til 40 metra upp í mýrina á ferðinni og þar sat hann svo pikkfastur að það var ekki hægt að koma skóflublaði undir hann. Það þýddi að það þurfti heilmikið vogarafl til að losa hann en við vorum bara með járnkarl sem réði ekkert við þetta. Þá fórum við að spá í hvað við gætum gert og þá mundum við að það voru vinnuflokkar að vinna í Sleggjubeinu í 500 metra fjarlægð. Við lögðum allir af stað í göngu og hittum þá fljótlega mann sem hét Sumarliði sem við þekktum og var búsettur á Sandi. Hann var með hestinn sinn Mósa með sér sem ég þekkti mjög vel því ég var búinn að nota hann þegar ég var yngri í vegavinnu. Hann var 20 ára gamall, voðalega rólegur og sterkur hestur og Sumarliði hafði hann með sér og kerru út af viðgerð í brúnni í Sleggjubeinu. Við fórum að væla í honum hvort hann gæti hjálpað okkur og hann spurði hvað við ætluðumst til að hann gerði. Við sögðum honum frá stöðunni og eina sem hann sagði var: „Þið eruð nú meiri helv. fíflin!“

Stoppaði og neitaði að toga meira

En svo varð úr að hann tók hestinn Mósa og flesta úr vinnuflokknum með sér og þrjá planka. „Hesturinn Mósi var með aktygin á sér og við teymdum hann með okkur og stóra dráttartaug sem þeir tóku með. Þeir hjálpuðu okkur svo að losa bílinn, við lyftum honum og gátum sett steina undir hjólin. Við töldum að við værum búnir að losa hann aðeins, spenntum Mósa fyrir og lögðumst allir á bílinn og reyndum að koma honum af stað. Hann hreyfðist ekki og Mósi lagðist bara. Svo var reynt að lyfta bílnum meira og við vissum alveg hvað þyrfti, að lyfta honum þangað til hann yrði laus við vatnið því bíll sem er kominn með botninn niður í vatn, hann sogar sig fastan. Þegar þessu var lokið var Mósi spenntur aftur og við aftan á bílinn og þá gat hann togað okkur tíu til tólf metra. Svo stoppaði hann og neitaði að toga meira en síðan prófuðum við að setja fjalir undir bílinn þegar þarna var komið og kipptum í aftur og þá komst hann betur áfram og náðum honum upp á þurrt. Við urðum nokkuð þreyttir eftir þessa þrekraun en jöfnuðum okkur fljótt. Svo keyrðum við eftir þetta veginn áfram sem var vegur kominn langleiðina að Sleggjubeinu, við fórum síðan Fróðárheiðina heim og vorum alls ellefu tíma á leiðinni.“

Skammaðir fyrir dirfsku og hugsunarleysi

Blaðamaður nefnir við Vigfús að þeir fjórmenningar hafi verið ákveðnir frumkvöðlar á þessum tíma að detta sér þetta í hug og láta vaða í þessa för. Vigfús er ekkert endilega sammála því. „Við vorum bara ævintýramenn og vorum að sækja í spennu og þess háttar. Enginn hafði gert þetta áður og þess vegna vorum við til í þetta en við hefðum líklega aldrei komist þessa leið nema vegna þess að við vorum fjórir saman og á svona góðum jeppa.“

Segjum svo að eitthvað hefði komið upp á í ferðinni, hvað hefðuð þið gert þá? „Það var ekki hugsað fyrir því sko. Menn voru á þeim aldri að þeir hugsuðu ekki rökrétt eftir á að hyggja. Við sluppum vel á ferðalaginu að flestu leyti, fórum varlega og veðrið var gott. Í sjálfu sér var þetta ekki eitthvert þrekvirki, þetta var bara vinna sem vitlausir unglingar voru til í að leggja á sig.“

En voru einhverjir eftirmálar af ferðinni? „Þegar við komum heim vorum við aðallega skammaðir fyrir dirfsku og hugsunarleysi en það var aldrei nein mikil hætta á ferð. Þessi ferð lifir svo sannarlega í minningunni og það er alltaf gaman að rifja hana upp,“ segir Vigfús að lokum.

Á bíl fyrir Snæfellsjökul fyrir tæpum 80 árum

Ævintýraferð rifjuð upp með Vigfúsi Vigfússyni í Ólafsvík

Ævintýraferð rifjuð upp með Vigfúsi Vigfússyni í Ólafsvík