Rætt við Valgarð S. Halldórsson rekstrarfræðing um lífið í Eyja- og Miklaholtshreppi

Blaðamaður Skessuhorns var nýverið á akstri frá Stykkishólmi í Borgarnes þegar í útvarpinu gall að það væri óvissustig á fjallvegum þá sérstaklega á Snæfellsnesi og Vestfjörðum, en á Vatnaleiðinni var töluverður þæfingur og blint, sem gerði akstursskilyrði erfið. Því var tilvalið að stoppa í Gröf í Eyja- og Miklaholtshreppi en þar býr frændi góður Valgarð S. Halldórsson og bauð hann blaðamanni inn í kaffi.

*Valgarð stendur við framendann af bifreiðinni P-100 sem eins og birtist út úr vesturhlið bæjarins sem tákn um liðna starfsemi á bænum. Ljósm. úr einkasafni*

Byggðasafnið

Við komum okkur fyrir inni í eldhúsi en Valgarð vill fyrst sýna blaðamanni inn í eitt herbergið. „Ég á lítið fjölskyldu-byggðasafn. Hér eru á veggnum myndir af þremur kynslóðum sem allar bjuggu hér í Gröf. Hér eru fermingarmyndir af pabba og systkinum hans og myndir af ömmu og afa, Helgi Pétursson (f. 1905) og Unnur Halldórsdóttir (f. 1913) og langafa og langömmum. Hér er mynd af Halldóri Bjarnasyni (f. 1873) en hann kemur hingað ungur sem fósturbarn en foreldrar hans bjuggu við mikla fátækt. Ég á bréf frá 22. febrúar 1902 þar sem Guðmundur Jónsson og Sigurborg Jónsdóttir, föðursystir Halldórs, sem bjuggu barnlaus í Gröf, gefa honum jörðina og síðan þá hefur hún verið í eigu afkomenda hans,“ segir Valgarð.

„Hér er vatnslitateikning af gamla torfbænum. Hann stóð hérna á hólnum austan við núverandi bæjarstæði og brann frostaveturinn 1918. Unnur amma mín var þá fimm ára gömul og varð hún eftir inni í húsinu, en það var farið inn í logandi húsið og henni bjargað. Amma fór að Miklaholti það sem eftir lifði vetrar en heimilisfólkið kom sér fyrir í einni krónni í fjárhúsunum. Halldór langafi fór síðan um vorið og tók niður hús að Búðum og endurbyggði það hér í Gröf. Hér er ljósmynd af því húsi en það var notað til ársins 1937 en þá byggja amma og afi þetta hús sem nú stendur hér og var það sagt vera það stærsta í sveitinni,“ nefnir Valgarð.

*Kistan sem bræðurnir lærðu að spila Olsen Olsen á og yfirlitsmynd af bænum Gröf.*

Búskapur ávallt aukagrein í Gröf

Nú komum við okkur fyrir inn í eldhúsi og hellt er kaffi í bolla. „Búskapurinn var alltaf aukagrein hérna. Halldór langafi var lengi landpóstur frá Gröf til Ólafsvíkur, sat í hreppsnefnd, var oddviti alllengi og hreppsstjóri um tíma. Seinna var hér símstöð, í þessu litla herbergi bakvið þig, og eftir að Helgi afi flytur hingað frá Borg og giftist heimasætunni í Gröf varð bílaútgerðin og þjónustan við íbúana ávallt í fyrirrúmi. Áður en þrír elstu bræðurnir fengu meirapróf og gátu farið að keyra; Halldór (f. 1933), Pétur Haukur (f. 1937) og Hilmar (f. 1939) urðu þeir þó að sjá um fjárhúsið og kindurnar, undir styrkri yfirumsjón Ásgríms á Borg en Pétur langafi sá um fjósið. Eftir að þeir bræður höfðu tekið meiraprófið fóru þeir að keyra. Reyndar eru nokkrar óstaðfestar sagnir til af því að þeir hafi þurft að hjálpa til við að færa til bílana áður en sjálft skírteinið kom. Einn á stýrinu, annar á inngjöfinni og sá þriðji með skiptinguna. Það þótti athyglisvert að sjá mannlausa bíla á ferð! Tvö yngri systkini eru síðan Ásgeir (f. 1948) sem fluttist til Ástralíu og Kristín (f. 1955) sem sá um skrifstofuhaldið seinna. Amma og afi flytja síðan með reksturinn til Reykjavíkur árið 1959,“ segir Valgarð.

„Þá flytur í Gröf, Kalli frændi frá Borg, og hann kaupir af afa tvo bíla; mjólkurbíl og vöruflutningabíl. Kalli er hér til 1971, en eftir það voru ábúendur í Gröf alltaf bílstjórar hjá Helga Pé til ársins 2001 þegar HP hættir sérleyfisakstri. Árið 2005 kaupi ég síðan jörðina af þeim systkinum og hef verið með heimili mitt hér síðan. Ég rek bókhaldsstofu fyrir sunnan, þannig að ég fer mikið á milli,“ segir Valgarð.

Helgi Pétursson

Valgarð horfir út um gluggann á vindinn feykja upp snjónum sem er við Gröf og við vindum spjalli okkar að bílaútgerð Helga Péturssonar. „Áður en afi kaupir fyrsta bílinn árið 1928 þá fer hann til Ásgríms á Borg. Afi segist hafa séð vörubíl í Borgarnesi sem hann vilji kaupa og hefja rekstur. Spyr Ásgrím hvort hann vilji kaupa af honum kindurnar. Ásgrímur var skynsamur maður og sagði hann við afa að það ætli hann ekki að gera en hann muni styðja við afa með ráðum og dáð. Með það fór afi í Borgarnes og keypti bílinn. Ég hef hjá mér gömlu viðskiptabækurnar hans afa en hann ritaði allt niður. Hver bær var með sína síðu og sést þar að Ásgrímur á Borg stóð við sitt því hann nýtti þjónustuna vel,“ segir Valgarð.

Vegirnir á Snæfellsnesi á þessum tíma voru ekki upp á marga fiska og voru rútubílstjórar og mjólkurbílstjórar með sérstaka tengingu við umheiminn fyrir íbúana. Þegar Helgi Pétursson fellur frá árið 1969 þá hefjast daglegar áætlunarferðir frá Reykjavík á Snæfellsnesið. „Þetta voru langir dagar því að þá var lagt af stað úr Reykjavík klukkan 9 að morgni og var þá farið fyrir Hvalfjörð, yfir Hvítárvallabrú og svo vestur og var bíllinn kominn út á Hellissand um klukkan 16. Þá þurfti að losa og hlaða bílinn áður en lagt var af stað aftur frá Hellissandi klukkustund síðar. Það var svo komið aftur til Reykjavíkur um miðnætti. Svona var áætlunin, á sömu tímum, til ársins 2001 nema þá auðvitað voru vegirnir orðnir betri og bílarnir líka,“ nefnir Valgarð. „Það eru margar sögur til um ótrúlegustu hluti sem bílstjórar aðstoðuðu íbúana með, bæði sem snéri að búrekstrinum og annað persónulegra. Það væri áhugavert ef þeim sögum yrði safnað saman,“ segir Valgarð.

*Ýmsar gersemar er að finna á heimili Valgarðs.*

Gröf í dag

Frá því Valgarð kom í Gröf hefur hann tekið til hendinni. Fyrir utan hús er kominn reisulegur skjólveggur til að verjast norðaustanáttinni en einnig er lítill pallur og grillhús vestan megin við húsið. „Síðan ég kom hingað árið 2005 hef ég fengið góðra manna aðstoð við að gera nokkrar endurbætur,“ segir Valgarð og bendir út um gluggann. „Og svo er það síðasta verkefnið en það er gamla skemman sem afi byggði til viðgerða en það voru margir sem sögðu við mig að ég ætti að jafna hana við jörðu en ég ákvað að klæða hana og svo teiknaði ég á servéttu ásamt góðum félaga mínum viðbyggingu og er hún nú komin upp. Ég á þó eftir lokafráganginn innahúss,“ nefnir hann.

Eyja- og Miklaholtshreppur

Að endingu förum við yfir stöðuna í sveitinni. „Hér eru um 120 íbúar en meðalaldurinn er hár. Þegar Laugagerðisskóla var lokað þá fara krakkarnir sem þar voru í þrjár áttir og við það slitnar óhjákvæmilega sambandið á milli unga fólksins að einhverju leyti. Hér í sveitinni eru mörg tækifæri að mínu mati, því staðsetning sveitarfélagsins er góð. Héðan er stutt í allar áttir; í Borgarnes, Ólafsvík, Stykkishólm og til Búðardals sem er í seilingarfjarlægð. Hér á ferðaþjónustan ótrúlega mörg ónýtt tækifæri. Þessi sveit er í dag ekki sterkt landbúnaðarhérað, þó hér séu öflugir bændur´, en hér gæti ferðaþjónustan náð góðum árangri,“ nefnir Valgarð. „Samfélagið sem við búum í í dag er sérlega gott en væntanlega má gera ráð fyrir að sameining sveitarfélaga standi fyrir dyrum. Helst vildi ég sjá Snæfellsnesið allt sameinast. Ég tek ofan fyrir mönnum sem draga lærdóm af fortíðinni og láta sterk siðferðisleg og viðskiptaleg gildi byggja upp það sem framundan er. „Á fortíð skal framtíð byggja,“ segi ég, en við þurfum að meta þá kunnáttu sem fyrir er, hvort sem er hjá ungum sem öldnum og nýta það til framtíðar,“ segir Valgarð að lokum.

Nú var veðrið í sveitinni farið að ganga niður og fyrir gest ekkert annað að gera en þakka fyrir góðar móttökur, beisla fákinn og halda heim á leið.