medium

large

thumbnail

1536x1536

small

custom-size

Kynntu verkefnaskrá þings sem kemur saman í dag

Fjöldi sláturfjár ekki verið minni síðan 1954

Kristbjörg Ragney vann Söngvarakeppni GBF

2048x2048

Vilja varmadælur í grunnskólann í Ólafsvík

Veghefill valt

Heiðar Árni og Vildís Þrá til starfa við búskap LbhÍ

core/paragraph

Það var messudagur á Rauðamel vorið 1959. Eftir messu var kirkjukaffi hjá Dísu. Hlaðið borð af dýrindis kökum, kaffi fyrir fullorðna fólkið og súkkulaði fyrir börnin. Við bræðurnir Ásgeir Gunnar, Þorleifur og Guðmundur Jónssynir frá Þverá vorum fljótir að gleypa í okkur til að komast sem fyrst út í góða veðrið og hitta bræðurna sem voru í sveit á Rauðamel. Það voru Már og Gísli Jóhannssynir kenndir við Klett í Borgarnesi. Auk þeirra var þarna Kristján Eyþórsson úr Borgarnesi sem var í sveit í Akurholti. Ákeðið var að fara stuttan hellakönnunarleiðangur um hraunið meðan fullorðna fólkið sat að spjalli. Ekki þurfti langt að fara til að til að finna gjótur. Við vorum í sparifötunum þannig að ekki var hægt að fara nema varlega.

Hófst nú könnunin og skyldi leita fjársjóðs. Már fór fyrstur enda elstur. Hófst nú fjársjóðsleitin með tilheyrandi. Allt í einu stoppar foringinn í myrkrinu og segir að fjársjóðurinn sé fundinn; tveir gulldallar. Hann hafði rekið sig í ílát sem lá á gólfi hellisins. Var nú klappað á botn dallanna og allir lustu upp fagnaðar ópi; gulldallarnir voru fundnir. Síðan var könnuninni haldið áfram og dallarnir skildir eftir. Þegar við komum niður á tún var farið að spekúlera í hvort dallarnir væru kanske nothæf ílát og ákveðið að fá leyfi til að fara næsta sunnudag og sækja þá.

Leyfið fékkst og eftir hádegi mættu pjakkarnir á hlaðinu á Rauðamel. Ekki var fullorðna fólkið trúað á að þetta væri neitt merkilegt en við þeim mun spenntari og lýstum döllunum og aðstæðum fjálglega þar sem dallarnir væru í gjótunni á brún djúprar gjáar. Var því talið öruggara að einhver hefði vit fyrir okkur og komu Gylfi Jóhannsson og Þorsteinn Jóhannesson með okkur. Var nú farið með spotta til að draga fenginn upp. Þegar komið var að gjótunni var ákveðið að Már færi niður og batt Gylfi spottann utan um bróður sinn og var sjálfur á endanum enda bæði stór og sterkur. Þegar farið var að hreyfa dallana kom í ljós að þeir voru ekki tveir heldur voru minni katlar inni í báðum og allir með tveimur handföngum. Þegar búið var að ná þeim út var gjótan og gjáin könnuð rækilega en ekkert fleira fannst.

Þetta voru stærðar ílát fallega spansgræn. Var nú ílátunum draujað heim á hlað á Rauðamel, fengin stálull hjá Dísu og fægður botninn á þeim minnsta og það leyndi sér ekki þetta voru gulldallar! Um haustið spurðist Kristjáni Eldjárn þjóðminjaverði að fundist hefðu fornir pottar í Rauðamelshrauni. Gerði hann ferð vestur að skoða fundarstaðinn og gripina. Eftir lauslega skoðun taldi hann þá ónotaða en mjög gamla og ákvað að taka þá suður til frekari rannsókna. Gestur Guðmundsson bóndi á Rauðamel vildi halda einum eftir og setja á byggðasafn Snæfellinga sem þá var farið að safna til. Ekki féllst Kristján á það en vísaði til þjóðminjalaga og fór með pottana. ÁGJ er tvisvar búinn að fara í Þjóðminjasafnið til að skoða katlana en fékk í bæði skiptin þau svör að það væri ekki hægt því þeir væru í geymslu.

Margar tilgátur komu fram meðal fræðimanna um uppruna pottana:

A)&nbsp; Guðmundur ríki Þorleifsson (1658-1720) bjó á Narfeyri og í Brokey. Hann var sagður hafa átt um 140 eirkatla sem hann leigði landsetum sínum og öðrum. Katlar þessir sem notaðir voru til suðu og eldunar voru mjög dýrir og leiguna hafði Guðmundur sem eftir kúgildi. Oddur lögmaður Sigurðsson var tengdasonur Guðmundar ríka. Hann bjó um tíma á Ytri-Rauðamel. Það er tilgáta að katlarnir hafi verið faldir til að koma þeim undan féránsdómi þegar Oddur var sviptur eignum sínum, en síðan gleymst eða ekki fundist aftur.&nbsp; (Sigurður Ólason. Yfir alda haf. Rvk. 1964).

B) Ein skýring er sú að pottarnir hafi verið keyptir af hollenskum kaupmönnum á laun og menn viljað dylja kaupin um stundar sakir og því falið þá í hrauninu.&nbsp; (Benedikt Gíslason frá Hofteigi).

C) Til eru verslunarbækur m.a. frá árinu 1598 sem sýna að bændur í Hnappadal höfðu viðskipti við þýzka kaupmenn sem versluðu við Breiðafjörð. (Pétur, fyrirlestur í Stykkishólmi 25.08.2012).

Ásgeir Gunnar Jónsson

core/image

Fréttaveita Vesturlands

Eirpottarnir í Rauðamelshrauni