medium

large

thumbnail

1536x1536

2048x2048

small

custom-size

Frelsistilfinningin er rík í mér

Er sama um álit annarra

Kveðjur úr héraði – Jól með dönsku ívafi

Kveðjur úr héraði – Hugleiðing á aðventu og jólakveðja úr Staðarsveit

Kveðjur úr héraði – Jólahugvekja úr Skorradal

Kveðjur úr héraði – Engin jól fyrir unga menn og pabba?

core/heading

<h2>Rætt við Önnu Melsteð um að brjóta staðalímyndir, að ryðja braut og það hvenær maður telst Hólmari</h2>

core/paragraph

Anna Melsteð lætur fátt stoppa sig og er vön því að fara ótroðnar slóðir. Ef henni finnst hugmynd góð, þá lætur hún á hana reyna. Hún á kyn til þess, móðurfjölskyldan kemur frá Hornströndum, en Strandamenn eru kunnir af viljastyrk sínum, og föðurfjölskyldan frá Vatnskoti í Þingvallasveit og af Suðurlandinu. „Þar er allt mikið af uppfinningatýpum og hugsuðum. Þar hugsuðu menn eitthvað upp og framkvæmdu svo,“ segir Anna um föðurfjölskylduna. Í Vatnskoti útbjuggu þau vélsleða með flugvélamótor, reiðhjól var útbúið til að hlaða útvarpsbatterí í árdaga útvarpsins og svo mætti áfram telja. „Það var engin hindrun í veginum, þú bara prófaðir þig áfram. Öll sú fjölskylda er einhvern veginn þarna; rökrétt hugsun út frá lausnum. Við erum enda mjög lausnamiðuð systkinin, sem ég held að komi úr þeirri átt.“

Fjórðungi bregður til fósturs og Anna var alin upp þannig að það væri sjálfsagt að hún léti á hugmyndir sínar reyna. Þegar slíkt viðhorf liggi í ættum, eins og í hennar tilfelli, sé lagður sá grunnur fyrir þau sem á eftir koma að sjálfsagt sé að þau fylgi eftir hugmyndum sínum. Anna var yngsta barnið í systkinahópnum þar til hún varð 13 ára, en þá kom yngsta systirin í heiminn. Sem yngsta barn svo lengi þurfti Anna að berjast fyrir sínu, ekki síst gagnvart eldri bræðrum sem þótti gaman að stríða litlu systur. Anna mótaðist af því að þurfa að fara margt á hnefanum.

„Ég fór allavega alltaf mínar eigin leiðir. Það þótti ekkert tiltökumál þó þú færir gegn hefðbundinni staðalímynd kvenna. Ég fór alveg jafnt með pabba niður á verkstæði eins og bræður mínir. Að hreinsa eitthvað eða gera eitthvað þar ef með þurfti. Þá áttum við heima uppi í Breiðholti. Maður var náttúrlega búinn í skólanum um hádegi og þá var pabbi kannski kominn heim í mat neðan úr Skeifu. Þá fór maður stundum niður eftir og svo stundum í Krumma, lakkrísgerðina, og keypti hálft kíló af afskurði. Maður var bara jafn skítugur á puttunum og bræður mínir. Það held ég að hafi bara verið stemningin, þó að mamma hafi verið heimavinnandi húsmóðir, á þeim tíma,“ segir Anna, en faðir hennar, Símon, rak bifreiðaverkstæði allt þar til hann lést úr krabbameini árið 1983.

Leið Önnu lá í Verslunarskóla Íslands. Hún hafði ekki sömu hugmyndir um framtíðina og skólasystkinin, ætlaði ekki að fara inn í heim viðskipalífsins. Hún hélt áfram að fara sínar eigin leiðir og þær voru tvær vinkonurnar sem voru fyrstu stelpurnar í vídóenefndinni, en sú nefnd er enn í dag karlavígi í Versló. Hún var manneskjan á tökkunum, hafði brennandi áhuga á tæknimálum.

„Mitt umhverfi, fjölskyldulega séð, var tækja-, bílaumhverfi. Amma mín keyrði alveg jafn mikið snjósleða og pabbi og ég. Það er svolítið genatískt, finnst mér, því það eru mjög margir í föðurfjölskyldunni sem eru í verklegum eða röklegum greinum. Stelpur og strákar fara jöfnum höndum í iðn- og tæknigreinar, það virðist liggja vel fyrir okkur. Ég féll ekki alveg í kramið í Versló. Það voru þarna nokkrir sem hafa verið mjög áberandi síðan í samfélaginu og ég var ekki alveg á þessari línu með stelpunum, sem kannski voru í öðrum pælingum. Ég var gamli pönkarinn sem keypti fötin hjá Gerði í Flónni og stakk í stúf. Ég var einhvern veginn búin að ákveða að mig langaði ekki að vinna á tölvu allan daginn! Mér finnst oft fyndið að hugsa um þetta, því hvað er ég að gera í dag? Hvað erum við öll að gera? Við vinnum allt í tölvu.“ Anna ústkrifaðist með það sem kallað var verslunarmenntapróf og var fullvissuð um að það jafngilti stúdentsprófi. Þau sem þá leið fóru áttu þó eftir að reka sig á að háskólinn tók prófið ekki gilt, eins og Anna komst að löngu síðar þegar hún sótti um nám í Háskóla Íslands.

Árið 1983, eftir fyrsta veturinn í Versló, fékk Anna vinnu í sumarafleysingum á Ríkisútvarpinu. Hún leysti af hjá aðalgjaldkera, raðaði reikningum og sinnti skrifstofustörfum. „Þar kynntist ég einni dásamlegri konu, Ragnheiði Þórðardóttur. Hún hafði mikla trú á mér og fékk mig til að koma með sér upp í Efstaleiti, þar sem Rás 2 var að fara í loftið. Ég var þar alltaf í helgarvinnu og á sumrin með skólanum, var að svara í símann á næturvöktum og svona.“

Ragnheiður var næstráðandi á Rás 2, á eftir Þorgeiri Ástvaldssyni, og síðasta sumar Önnu í afleysingum leysti hún Ragnheiði sjálfa af. Hún var því orðin býsna reynslumikil innan útvarpsins. Maður Ragnheiðar, Magnús Hjálmarsson, var þá deildarstjóri tæknideildar og hann vissi vel af Önnu og tækniáhuga hennar. Hún hafði þá verið að prófa sig áfram í þáttagerð og ákvað að fara til útlanda í nám og leiðin lá til Hollands árið 1987. „Mig langaði að læra hljóð. Það var ekkert rosalega mikið í boði, ekki mikið af Íslendingum að læra þetta. Bíóhljóðið á þessum tíma er t.a.m. ekkert geggjað, þarna í árdaga íslensku kvikmyndanna. Þetta var áhugamál hjá mér og ég sá að þarna væri gat og þar væri hægt að gera eitthvað.“

Anna var tvo vetur í Hollandi og aðra tvo í Vín, þar sem hún lærði sérstaklega hljóðupptökur. Hún upplifði sögulega tíma í Evrópu; Berlínarmúrinn féll 1989 og Sovétríkin 1991. Samfélagið í Vín var íhaldssamt, útlendingaandúð grasseraði, sérstaklega gagnvart tyrkneskum innflytjendum, og enn voru á lífi stríðsekkjur með íhaldssamar skoðanir. Anna ferðaðist til nálægra landa og sá upplausnina, til dæmis í Tékkóslóvakíu þar sem eldar brunnu, enda landið að liðast í sundur og var skipt upp árið 1993.

„Þetta var rosalega skrýtinn tími. Þegar maður lítur til baka finnst manni þetta alveg ótrúlegt. Maður hljómar bara eins og Forrest Gump; ég var þarna.“

core/image

<figure class="wp-block-image size-large"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/12/Alin-upp-vid-ad-lata-a-allt-reyna_2-1200x1337.jpg" alt="" class="wp-image-86361" /><figcaption>Anna fann fljótt að hún vildi vera við takkana. Hér er hún við nám í Vín árið 1991.</figcaption></figure>

Anna kom heim úr námi árið 1991 og hóf strax störf hjá útvarpinu. Hún festi kaup á íbúð og til að standa ein straum af afborgunum vann hún eins mikið og hún gat. „Íbúðin kostaði þá 3,5 milljónir, sem var rosalega mikið fyrir eina að borga. Kjallaraíbúð í Hlíðunum. Ég var aldrei heima, ég var alltaf að vinna. Ég man að einn mánuðinn var ég með 200% vinnuframlag. Ég naut góðs af því að Maggi treysti mér og ég átti gott samstarf við tæknimenn sem voru þarna fyrir. Ég gekk mjög fljótt inn í allar beinar útsendingar, tónleika o.þ.h. Ég var auðvitað búin að vera að læra það sérstaklega, það voru ekkert margir búnir að því,“ segir Anna, en Maggi sem hún vísar til er fyrrnefndur Magnús Hjálmarsson, þá deildarstjóri tæknideildar.

Anna var þó ekki lengi ein, hún kynntist Sigurði R. Bjarnasyni og þeim eignaðist sonur. Árið 1994 fóru þau til Danmerkur þar sem hann var við sagnfræðinám og þar áttu þau ótrúlega gott ár, þó þau ættu varla bót fyrir boruna á sér, eins og hún orðar það. Heim komin tóku daglegu störfin á útvarpinu við og fljótlega var farið að huga að því að kannski væri hægt að gera eitthvað með nýjung sem þá var að ryðja sér til rúms; internetið.

Markús Örn Antonsson útvarpsstjóri var mjög áfram um að Ríkisútvarpið haslaði sér völl á vefnum, það væri framtíðin. Heimasíða var til, en mjög einföld með upplýsingum um hvar útvarpið væri staðsett, símanúmeri og þess háttar. Markús Örn fékk Önnu til að endurnýja síðuna og farið var að prófa sig áfram með beinar útsendingar á netinu, sem fóru síðan á flug í forsetakosningunum árið 1996. „Við tókum þá stökk með kosningasjónvarpið, að senda það allt út á netið. Við keyptum einhverja rándýra streymispunkta frá Bandaríkjunum til að álagið yrði ekki allt á Íslandi. Það er mjög fyndið að rifja þetta allt upp. Þetta var ótrúlega framúrstefnulegt og við fengum mikið hrós frá Íslendingum erlendis sem gátu fylgst með kosningunum.“

<figure class="wp-block-image size-full"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/12/Alin-upp-vid-ad-lata-a-allt-reyna_3.jpg" alt="" class="wp-image-86362" /><figcaption>Forsetahjónin, Frú Halla Tómasdóttir og Björn Skúlason, voru ánægð með sýninguna í Norska húsinu. Ljósm. sá</figcaption></figure>

Brautryðjandi á vefnum

Anna var vefstjóri hjá RÚV, fyrst í 50% starfi en frá 1997 í fullu starfi. Hún þurfti að berjast fyrir tilverurétti heimasíðunnar og var í stöðugri samkeppni við fréttastofurnar, en þá voru fréttastofur sjónvarps og útvarps aðskildar. Hún fékk til að mynda skammir í hattinn fyrir að setja upptöku sem náðist á tónleikum í Hveragerði þegar jarðskjálfti reið yfir Suðurland beint á vefinn í stað þess að sitja á henni fram að næsta fréttatíma útvarps. „Ég var að reyna að berjast fyrir því að menn lokuðu öllum fréttatímum með því að segja að fjallað væri meira um efnið á ruv.is. En, nei, það var ekki hægt. Þetta var samkeppni sem menn höfðu ekki alveg skilning á, þá.“

Anna vann brautryðjendastarf með vefinn, svo eftir var tekið bæði hér heima og erlendis. Í samvinnu við Jón Karl Helgason vann hún menningaverkefni fyrir Rás 1. Settir voru upp sérstakir vefir tengdir sögu Íslands og menningu, til dæmis um Laxness og nóbelsverðlaunin, hernámið, Passíusálmana, Vesturfarana o.fl.

„Þetta var algjör múrbrjótur líka í að miðla efni úr eigu safnsins, bæði útvarps og sjónvarps. Við fórum í samstarf við Ljósmyndasafn Reykjavíkur, Kvikmyndasafn Íslands, Þjóðminjasafnið, Árnastofnun o.fl. Þarna var farið að senda mig á fundi Norrænu ríkismiðlanna í netmálum og þetta vakti gríðarlega mikla athygli. Það dreymdi alla um að geta miðlað úr arkívunum, en ríkisútvörpin eiga öll mikil söfn. Þarna var komin ný leið til þess, þetta þurfti ekki að fara á dagskrá útvarps eða sjónvarps. Við gerðum marga svona vefi, ég og Jón Karl undir væng Margrétar Oddsdóttur sem þá var yfir Rás 1.“

Þrátt fyrir að starfið bæri góðan og sýnilegan ávöxt mætti það ekki endilega skilningi innan RÚV. Í það minnsta var ljóst að starfsfólki yrði ekki fjölgað á deildinni, þó kröfurnar væru alltaf að verða meiri. Önnu fannst hún vera sífellt að hlaupa og árið 2000 ákvað hún að nóg væri komið. „Ég var á einhverjum stað þar sem ég hugsaði með mér að það væri ekki að fara að koma neinn meiri peningur inn í þetta, það væri ekki nægur skilningur á þessu, ég væri ekki að fara að fá starfsfólk, þannig að ég nennti þessu ekki lengur. Ég sagði upp. Það kom þeim algjörlega í opna skjöldu og mér var náttúrulega boðin kauphækkun um leið, sem ég þáði ekki. Ég ákvað að ég hefði nógu mikil tengsl, sérstaklega í gegnum þessa menningarvefi, til að ég gæti bara unnið sjálfstætt. Ég ákvað að gera það og hef verið sjálfstætt starfandi síðan,“ segir Anna.

Haldið í Hólminn

Það er meira en að segja það að taka stökkið úr örygginu hjá Ríkisútvarpinu og ákveða að vinna sjálfstætt og oft hefur þetta verið mikið hark. „Ég hef náttúrulega ekki alltaf fengið laun,“ segir Anna og hlær. Fyrirtækið hefur hins vegar gengið vel og hún verið það heppin að hún hefur ekki þurft að auglýsa sig, verkefnin hafa komið til hennar. Fyrstu árin voru hins vegar ekki auðveld. Móðir Önnu greindist með krabbamein, þeim hjónum fæddist annað barn árið 2001, sem ljóst var frá fyrsta degi að eitthvað hrjáði og árið 2003 kom svo stúlka í heiminn. Dýrmætur lærdómur var á sama tíma dreginn af því að vinna fyrir einn stóran aðila sem fór svo á hausinn þegar fyrsta .com bólan sprakk. Þá komu fjárhagsáhyggjur til viðbótar þegar innheimta þurfti fyrir vinnuna í gegnum lögfræðinga og aðeins hluti var greiddur. Af því lærði hún að hafa alltaf fleiri egg í körfunni.

„Við komumst samt alveg í gegnum þetta. Svo kom í ljós þegar miðsonurinn er þriggja ára að hann er með hjartagalla. Þegar búið var að greina hvað var að þá hófst biðin og svo er gerð aðgerð sem gekk mjög vel. Þegar kemur að útskrift hjá honum þá stöndum við eiginlega bara í þeim sporum að vera með þrjú börn, þar af þetta miðjubarn sem hafði verið svona mikið veikt en varð ekki misdægurt eftir hjartaaðgerðina.Þannig að við fórum að velta því fyrir okkur hvað við ætluðum að verða þegar við yrðum stór.“

Sigurður, maður Önnu, er úr Stykkishólmi. Hann fór 17 ára gamall til Reykjavíkur í skóla og ætlaði sér ekkert að flytja aftur vestur. Anna sá hins vegar auglýst til sölu hús í Hólminum og stakk upp á því að þau flyttu þangað. Þetta var árið 2005. „Það var búið að opna Hvalfjarðargöng. Bónus var komið á staðinn, við þurftum að kaupa bleyjur á tvö börn. Það var komin vínbúð og það var komið adsl-tenging og ég gat því alveg farið með fyrirtækið þangað. Það tók tvo tíma að keyra til Reykjavíkur og bensínlítrinn var á 72 kr. Það var ekkert mál að skreppa suður í bíó eða afmælisveislur. Við stukkum því til,“ segir Anna, og bætir við að það hafi líka hjálpað til að tengdaforeldrarnir og fleiri ættingjar hafi verið í Hólminum.

Líf foreldra í Reykjavík einkennist gjarnan af miklu skutli með börn í tómstundir og íþróttir. Að losna við slíkt hafði áhrif á ákvörðun þeirra um að flytja í Hólminn. Krakkarnir komu sér sjálfir á milli staða og alltaf var hægt að stökkva inn til ömmu og afa eða frænku og fá mjólk og kex eftir skóla. „Maður upplifir það mjög mikið í samanburði við fólkið mitt fyrir sunnan, vini eða fjölskyldu, að þetta voru mjög mikil lífsgæði. Sérstaklega með krakkana svona litla. Þetta er allt annað líf. Auðvitað býrðu við það í svona litlu samfélagi að það vita allir allt um alla og liggur við allir viti hvað þú kýst. Það er eitthvað sem þú bara lærir að lifa með.“

Stykkishólms-Pósturinn

Skömmu eftir flutningana hringir Sigurður í Önnu þar sem hún var fyrir sunnan og segir henni frá því að bæjarblaðið Stykkishólms-Pósturinn sé til sölu. Þau ákváðu að slá til, áttu einhvern afgang eftir að hafa selt íbúðina í Reykjavík og keypt ódýrara fyrir vestan, og ákváðu að slá til. Um áramótin 2005/6, nokkrum mánuðum eftir að þau komu í bæinn, kom fyrsta tölublaðið undir þeirra ritstjórn út.

„Hann var að skrifa, ég var að setja upp og prenta. Við gerðum náttúrulega vef utan um það strax. Við bættum blaðið, fórum að litprenta það, en áður hafði það bara verið fjölritað. Þetta var á þeim tíma að þetta var eini miðillinn til að ná til fólks. Síðan koma samfélagsmiðlar inn og þá var fjandinn laus. Það harðnaði í ári og auglýsingarnar voru ekki að gera alveg nóg fyrir fullt starf og dreifingu og prentun og það allt. Þetta var eiginlega ekki farið að bera okkur bæði.“

Það er heldur ekki auðvelt að vera í því hlutverki að veita gagnrýnið aðhald þegar maður býr í litlum bæ. „Þetta var ótrúlega erfitt og ótrúlega mikil átök oft. Þó við höfum fengið rosa mikið hrós fyrir að vera með aðra sýn á hluti sem voru sagðir vera svona eða hinsegin, þá var það bara rosalegt hark. Þú þarft mikið sigg á bakið til að standa undir því. Verandi í litlu samfélagi og ætla að koma með greinar sem taka á bæjarmálunum, þá lendir þú í því að vera grillaður á þorrablótinu, ekki uppi á sviði heldur á barnum. Þú endist ekkert lengi í því.“

Sigurður fór til annarra starfa, vann á Eldfjallasafninu, bókasafninu og víðar. Anna var áfram ritstjóri Stykkishólms-Póstsins, en réði inn starfsmenn í hálfu starfi. Samhliða rak hún fyrirtækið sitt og m.a. prentþjónustu. Árið 2017 ákvað Anna að sækja um nám í Háskóla Íslands og ef hún kæmist inn væri þetta komið gott. Það gekk eftir og hún auglýsti blaðið til sölu. Það var áhugi fyrir því innanbæjar, sem því miður gekk ekki upp að útfæra. Svo blaðið var lagt niður það ár. „Nú sér fólk eftir blaðinu.“

<figure class="wp-block-image size-large"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/12/Alin-upp-vid-ad-lata-a-allt-reyna_4-1200x808.jpg" alt="" class="wp-image-86363" /><figcaption>Í hringiðu sögunnar í Austur-Berlín 1988, en ári síðar féll Berlínarmúrinn.</figcaption></figure>

Reykvíkingur í Hólminum

Anna settist aftur á skólabekk árið 2017. Fyrir valinu varð þjóðfræði og þar spilaði að einhverju leyti inn í að hún hafði, í gegnum árin, oft lent í því að vera í mikilli upplýsingagjöf varðandi Ísland.

„Ég hef búið í fjórum löndum. Sumarstarf í Noregi, einn vetur í Danmörku, tvö ár í Hollandi og tvö ár í Austurríki. Þar skerpast tengslin við Ísland og maður var alltaf í þeirri stöðu að leiðrétta misskilning um land og þjóð. Nei, ég bý ekki í snjóhúsi. Við erum ekki í þannig. Að þurfa einhvern veginn að sanna tilvist Íslands sem ríkis. Ég lenti bara mjög oft í því í Austurríki, var alveg komin með möppu fulla af bæklingum. Þetta er Ísland, gjörið svo vel.“

Anna tók safnafræði sem aukafag og í náminu hefur hún horft til þess félagslega, alþýðumenningar og menningararfsfræða. Anna er að ljúka meistaranámi í þjóðfræðinni og lokaverkefnið í því er tengt alþýðumenningu og staðartengslafræðum þar sem raddir alþýðunnar segja söguna um liðinn tíma. Hluti af því verkefni er ný grunnsýning „Hjartastaður“ í Byggðasafni Snæfellinga og Hnappdæla í Norska húsinu í Stykkishólmi. Þar var áður lengi sýning um heimili Árna Thorlaciusar, en þar fær nú ungt fólk hverrar kynslóðar frá árinu 1900 til samtímans sviðið, þegar það er að stíga inn í þennan jaðartíma þegar fullorðinsárin taka við og framtíðin, er óskrifað blað. „Rammi sýningarinnar er 13-23 ára. Þú ert 13 ára, þá fermistu, ert orðinn fullorðinn. Hvað gerist? Ferðu, af hverju ferðu, hvað veldur því? Hvaða leiðir eru í boði á hverjum tíma fyrir sig. Hvað skiptir máli í heimsmyndinni fyrir ungt fólk á þessu aldursbili, það er í rauninni frásögn sýningarinnar.“

Í tengslum við sýninguna gerði Anna viðtalsrannsókn, en yfirskriftin Hjartastaður vísar til tengsla okkar við hjartastaðinn; okkar uppáhalds stað. Allir fengu sama spurningaramma og í ljós kom að staðartengsl eru mjög rík á svæðinu – og líklega má færa rök fyrir því að svo sé víðar. „Sandarar eru sko Sandarar en ekki Ólsarar, við skulum alveg hafa það á hreinu. Sandarar eru svona og þeir klæddu sig svona þegar þeir voru unglingar, þú gast þekkt þá í sundur frá Ólsurum, þeir voru alltaf með einhverja trefla. Sandarar, Rifsarar, Ólsarar, Grundfirðingar, Jöklarar, Staðsveitungar, Hólmarar, Helgfellingar. Þetta er ótrúlega ríkt í sjálfsmynd fólks.“

En hvað með sjálfsmynd og staðartengsl Önnu sjálfrar, er hún Hólmari? „Það er mjög flókin spurning. Þetta er umdeilt. Ég hef alveg heyrt fólk sem hefur búið í Hólminum áratugum saman sem hefur aldrei fengið viðurkenningu á því að vera Hólmarar, af því að það er aðflutt. Ég kom hingað fertug og ég ætla ekki að reyna vera eitthvað sem ég er ekki. Ég tók þann pól í hæðina að ég væri bara úr Reykjavík. Ég bý hér, maðurinn minn er Hólmari, krakkarnir mínir eru Hólmarar, en ég er aðflutt og nálgast þetta samfélag sem slík, þó ég hafi búið hér og starfað í 20 ár.“

Fréttaveita Vesturlands

Alin upp við að láta á allt reyna