Jólin eru án efa uppáhaldshátíðin mín. Einhverjir töfrar svífa yfir þeim, sem erfitt er að lýsa í orðum. Um leið og jólaljósin byrja að lýsa upp skammdegið í aðdraganda jóla er eins og lítill vonarneisti kvikni innra með mér – kannski muni ljósið og kærleikurinn sigrast á myrkrinu og grimmdinni eftir allt saman…

Ég fæddist í Kaupmannahöfn 1972, en flutti til Íslands ellefu ára gömul og hef búið hér alla tíð síðan. Framan af á Reykjavíkursvæðinu en í Stykkishólmi frá árinu 2001. Ég hugsa ekki mikið um það dagsdaglega að ég sé dönsk að uppruna, enda finnst mér ég fyrir löngu orðin jafnmikill Íslendingur og ég er Dani. Jólahátíðin er þó undantekning frá þessu, því þá brjótast mínar dönsku rætur fram af miklu afli og ég hef lagt talsvert upp úr því að viðhalda flestum þeim venjum sem ég ólst upp við. Ég held að það sé eitthvað hughreystandi við að sumt fái að haldast óbreytt á þessum tímum, þegar hraðinn í samfélaginu eykst stöðugt og spegilmyndin sýnir manni svo ekki er um að villast að tíminn flýgur áfram og allt er breytingum háð. Einu aðlaganirnar sem ég hef leyft mér að gera á jólahátíð æsku minnar eru þær sem stuðla að því að gera hátíðina náttúru-, dýravelferðar- og umhverfisvænni, enda eru þetta mér mikilvæg hugðarefni. Að mínu mati eru jól í sem mestri sátt við jörðina og allar þær stórkostlegu lífverur sem við deilum henni með svo sannarlega í anda þess kærleiks- og friðarboðskapar sem jólin standa fyrir.

Hvað gerir jólahátíð að jólahátíð? Það er eflaust mjög frábrugðið á milli manna en ég held að við getum flest verið sammála um að ákveðin samsetning hughrifa og skynörvunar sé það sem kallar fram þá tilfinningu að nú séu komin jól. Við notum alls kyns leiðir til að framkalla þessi hughrif. Jólatónlist, jólamatur og jólaskraut er kannski það sem mörgum dettur helst í hug í þessu samhengi, en ekki skal vanmeta jólalykt! Í aðdraganda jóla eykst jólalyktin smám saman á mínu heimili, fyrst með heimagerðum aðventukransi úr greni og svo þegar hengdar eru upp mandarínur skreyttar negulnöglum. Lyktarsprengja verður á Þorláksmessu þegar við tökum inn og skreytum jólatréð, sem við völdum okkur og felldum sjálf á skógræktarsvæði í nágrenni Stykkishólms. Þegar vanilluilmurinn af grjónagrautnum, sem soðinn er á Þorláksmessukvöldi til að nota í ris a la mande á aðfangadagskvöld blandast greniangan jólatrésins, verður hverri frumu líkamans ljóst að nú styttist heldur betur í jól. Toppurinn í ilmáreiti verður svo á aðfangadag þegar rauðkálið er matreitt frá grunni. Á hverju ári, einmitt á því augnabliki þegar loftið fyllist af fullkominni blöndu af ilminum frá greninu, mandarínunum, negulnöglunum, vanillunni, rauðkálinu, eplunum og hnetusteikinni í ofninum þá fyllist ég þeirri tilfinningu að núna sé jólahátíðin gengin í garð.

Ljós af ýmsum gerðum eru líka vinsæl til að framkalla jólahughrif. Ég held að fyrir okkur sem lifum á norðlægum breiddargráðum, þar sem myrkrið getur orðið yfirþyrmandi í desember, séu jólaljósin sérlega mikilvæg. Þau undirstrika að þetta sé hátíð ljóssins; ljóss sem mun lifa og dafna þrátt fyrir ógnarmátt myrkursins. Mér hefur alltaf fundist sá siður að tendra smám saman fleiri kerti á aðventukransinum eftir því sem myrkrið eykst svo styrkjandi. Nánast eins og að segja við myrkrið: „Komdu bara, ég mun ekki bugast!“ Á aðfangadagskvöldi, strax að kvöldverði loknum, kristallast sigur ljóssins á mínu heimili, þegar tendrað er á tugum lifandi kerta á jólatrénu. Við höfum ávallt haft þann sið að eftir kvöldmat eru öll ljós hússins slökkt og heimilisfólki utan eins fullorðins safnað saman í einu herbergi, þar sem beðið er í eftirvæntingu í kolniðamyrkrinu. Sagan segir að þá komi jólaengillinn til að tendra á kertum trésins, með aðstoð þess fullorðna sem eftir var. Fátt jafnast á við að ganga inn í stofuna í kertaljósadýrðinni eftir að augun hafa vanist myrkrinu um góða hríð. Ljósið umlykur mann og er nánast eins og faðmlag sem yljar og hughreystir, meðan við göngum í kringum tréð og syngjum dönsk og íslensk jólalög. Ég hef aldrei verið sérlega trúuð manneskja, en að deila þessari stund með mínu kærasta fólki og upplifa nándina sem verður til þarna í kertaljósinu er eitthvað sem fyrir mér er heilagt.

Í mínum huga snúast jólin um þetta. Ilminn, ljósið og nándina við fólkið mitt. Mér hefur alltaf fundist pakkarnir vera hálfgert aukaatriði og verð sorgmædd þegar ég finn að í samfélaginu snúast jólin í auknum mæli um neyslu og gjafir. Ég hef persónulega leitast við að halda neyslunni í hófi og takmarka mjög allt einnota og óþarft. Jólaskrautið okkar er gamalt og oft heimagert, og hverjum hlut fylgir yfirleitt skemmtileg saga sem gaman er að rifja upp. Jólagjafir eru annað hvort gjafabréf að upplifun eða eitthvað sem móttakandann vantar í raun og veru og er gjöfum pakkað inn í fjölnota umbúðir eða falleg ný viskustykki, sem verða þá hluti af gjöfinni. Við endurnýtum flesta borða. Það er vel hægt að halda hátíðleg, innileg og gleðileg jól án þess að sogast inn í neyslusvarthol.

Eins og sést kannski á þessum skrifum mínum er ég full tilhlökkunar og óska ykkur öllum gleðilegra og hátíðlegra jóla. Ég veit þó líka að margir eiga um sárt að binda um hátíðirnar, enda er ekki sjálfgefið að geta fagnað jólunum. Ykkur sendi ég jólaknús og vona svo innilega að þið komist heil í gegnum ykkar erfiðleika.

Með kærum jólakveðjum,

Menja von Schmalensee, Stykkishólmi

Kveðjur úr héraði – Jól með dönsku ívafi