Rætt við séra Snævar Jón Andrjesson, prest í Dalaprestakalli, um sorgina, trúna og athyglisbrestinn

Séra Snævar Jón Andrjesson var skipaður prestur í Dalaprestakalli árið 2021 og flutti í Búðardal ásamt eiginkonu sinni, Sólrúnu Ýr Guðbjartsdóttur, og börnunum Þóreyju Eddu Sólrúnardóttur Marx, Arnfríði Maríu Snævarsdóttu og Ölbu Ingibjörgu Snævarsdóttur. Fljótlega bættist við fjölskylduna og Snævar kennir sjónvarpsleysinu um. „Þeir voru svo lengi að tengja netið hingað og þar með sjónvarpið, það átti eftir að tengja út í kassa. Það kom því ungur drengur hér undir fljótlega eftir við komum. Ég kenni því náttúrulega um að netið var ekki komið,“ segir Snævar og hlær, en ungi drengurinn fékk nafnið Hinrik Elí.

Þessi skemmtilega frásögn er annars einkennandi fyrir Snævar. Hann er prestur sem tekur sjálfan sig ekki of hátíðlega, er einlægur og hefur húmor fyrir sjálfum sér. Er fyrst og fremst mannlegur, enda eru prestar fyrst og fremst manneskjur. En er hann óhefðbundinn prestur?

„Ég held það, já. Ég held samt að hefðbundni presturinn sé orðinn óhefðbundnari en sá óhefðbundni í dag. Það er að breytast. Því hefur oft verið lýst að ég sé ekki prestlegur í útliti, en mér finnst Mugison mjög prestlegur,“ segir Snævar og hlær, en þeir Mugison þykja býsna líkir og tónlistarmaðurinn frægi hafði gaman af þeim samanburði þegar þeir hittust. „Ég er með skegg og tattú og geng alltaf með þessa hringa hérna, er að safna meira gulli. Fyrst hugsaði ég að ég þyrfti að passa upp á einhverja ímynd um að vera prestlegur. En ég er bara of lélegur leikari til að geta haldið því áfram. Svo langaði mig allt í einu að safna síðu hári og ég er að vinna í því núna.“

Skipti um sjálf

Leikurinn sem Snævar vísar til snýr að áfalli sem hann varð fyrir á unglingsárum. Snævar fæddist og ólst upp á Siglufirði, var í íþróttum og með ákveðna ímynd. Hann var mjög handgenginn afa sínum og þegar hann lést, árið 2000, fékk það mjög á hann, án þess að hann gerði sér í raun grein fyrir því. „Ég missti afa minn þegar ég var 15 ára. Við vorum miklir vinir. Vinir mínir úr grunnskóla sögðu að ég hefði breyst við það. Ég dró mig til baka. Fólk sótti svolítið í mig og ég reyndi að ýta því í burtu. Ég upplifði að ég væri ekki nóg og þarna væri afi farinn og það var einhver sorg sem laumaðist að mér. Ég komst að því mörgum árum seinna, sem er svo grunnurinn að því að ég er prestur í dag.“

Þegar Snævar var 16 ára fór hann í MA og flutti inn á heimavist. Þá ákvað hann að finna sig upp á nýtt, skipta um sjálf. „Ég fór úr Siglufjarðar-Snævari yfir í að finna mig upp á nýtt. Það var alveg meðvitað að ég hætti öllu sem ég hafði verið góður í í grunnsskóla. Ég spilaði á saxófón, var í fótbolta og frjálsum og ég hætti í þessu öllu. Fékk nýtt markmið, það var að verða 100 kíló.“

Fórstu í ræktina? „Nei, nei. Ég fór bara út í sjoppu. Ég var að brjótast undan því sem ég hafði verið í grunnskóla. Maður fær einhverja ímynd þar, en ég vildi brjótast undan henni. Ætli þetta hafi ekki verið þessi uppreisn sem margir fara í, en það voru engin læti í mér heldur var uppreisnin bara innra með sjálfum mér. Þetta var ekki uppreisn gegn auðvaldinu eða foreldrum eða einhverju slíku, heldur gegn sjálfum mér.“

Lýsingar Snævars leiða hugann að því að með þessu hafi hann verði að skilja fortíðina við sig, finna sig upp á nýtt. Var það svo? „Já. Ég var að flýja það sem ég var, sársaukann. Ómeðvitað á þeim tíma, þó ég hafi náttúrulega farið yfir þetta síðan og skoðað ítrekað. Mér fannst eins og ég væri að skilja eftir mig sem barn og ungling og ætlaði ekkert að díla við þá manneskju aftur, allar tilfinningarnar. Ég hélt ég gæti bara stigið í burtu og gengið áfram sem hvítt blað.“ Þetta hefur verið einhvers konar kaþarsis? „Já. Það kom verulega í hausinn á mér síðar.“

*Snævar og Sólrún eru samhent og kunna vel við sig í Búðardal, en ekki síður á ferðalögum.*

Sér ljósið

Eftir menntaskólann lá leiðin í Háskólann á Bifröst í nám í heimspeki, hagfræði og stjórnmálafræði. „Af því að ég ætlaði í pólitík. Mig langaði að hjálpa og gera gagn einhvers staðar og fór þess vegna í þetta nám. Það er mjög algengt að pólitíkusar fari í þetta nám erlendis. Svo lærði ég um pólitík og komst að því að hún meikar ekki sens, þannig að ég hætti,“ segir Snævar og hlær. Hann átti aðeins ritgerðina eftir þegar hann hætti.

Næst lá leiðin austur á firði, þar sem hann fékk vinnu hjá bresku fyrirtæki sem starfaði í álverinu á Reyðarfirði. Snævar bjó í Neskaupstað og á Eskifirði og planið var að klára umrædda ritgerð, en eins og ekki er óalgengt tók vinnan völdin. Líf hans var hins vegar um það bil að taka allt aðra stefnu.

„Það var þarna héraðsprestur sem heitir Hólmgrímur. Hann bauð upp á tveggja kvölda námskeið um sorg. Þarna var ég orðinn vel í holdum og leið ekki vel með sjálfan mig. Var í vinnu sem hentaði mér ekki, var að vinna á einhverjum lager. Ég gaf samt allt í vinnuna, ég er alinn þannig upp að maður mæti bara í vinnuna og hamast áfram. Svo fór ég á þetta námskeið hjá Hólmgrími.

Þegar hann var að fjalla um börn og sorg þá kviknaði á perunni hjá mér; ég er sorgmæddur. Þarna var ég 25 ára gamall og leið ekki vel með sjálfan mig. Margir sækjast í áfengi og eiturlyf í þessari líðan, en ég sóttist í að fara bara frekar illa með sjálfan mig. Það var ekki að maður vildi deyja, en maður var heldur ekki til í að lifa. Það er svo erfitt að hugsa til baka og sjá að þarna er ungur maður sem er bara svona ofsalega sorgmæddur. En þetta hjálpar mér helling í dag, að hafa verið í þessum sporum og hafa fengið að takast á við þetta. Ég gerði það heldur ekki á réttan hátt, að reyna að hnúa sig áfram á öllu einn. Það er ekki fyrir neinn.“

Lærði að gráta á ný

Námskeiðið hjá Hólmgeiri opnaði þannig augu Snævars og hafði lífsmótandi áhrif. Hann gerði sér grein fyrir því að hann þyrfti að takast á við þann Snævar sem hann hafði skilið eftir þegar hann var 15 ára gamall. „Ég hafði ekki grátið neitt síðan ég var 15 ára. Að halda inni svona sterkum tilfinningum eins og sorg, er ekki heilbrigt fyrir nokkurn mann.“

Snævar hóf nám í guðfræði árið 2010 og meðfram fór hann í sálgæsluviðtöl hjá presti, því hann vildi átta sig betur á sjálfum sér. „Þar byrjaði ég að geta talað um hlutina. Ég hafði aldrei talað um afa síðan hann dó. Margir voru að segja að ég væri svo líkur kallinum og mér fannst það hálfóþægilegt. Ég er yfirleitt frekar fljótur að hugsa og svara fyrir mig, þannig að ég gat snúið út úr þessu með einhverju gríni. Það er alltaf stutt í grínið hjá mér og það hefur verið minn varnarháttur í sorginni.

Sálgæsluviðtölin náðu að opna fyrir þetta, ég náði að fara að gráta. Nú er ég með hrifnæmari mönnum á Íslandi. Stelpan mín fimm ára kemur heim með mynd og segir „pabbi þetta er fyrir þig“ og þá tárast ég. Það er sá maður sem ég var fyrir allt þetta og það er sá sem ég vil vera. Vera með tilfinningarnar svolítið uppi við, frekar en að vera lokaður. Aldrei að vera reiður. Ég hef bara einu sinni reiðst almennilega, en er almennt ekki fyrir þá tilfinningu. Maður pirrast auðvitað, en tónlist hefur alltaf hjálpað mér í því. Þar er þungarokk fremst í flokki.“

Hefurðu alltaf trúað á Guð? „Já, ég hef alltaf trúað á Guð. Ég talaði ekkert endilega um það eða sinnti því framan af, en ég trúði alltaf. Ég reyndi að yfirgefa hann þegar ég var að ýta öllu frá mér, en það var ekki hægt. Enda beindi hann mér á þetta námskeið hjá Hólmgrími, ég skil ekki enn hví ég fór á það. Ég var eitthvað að leita jú, en það sem heillaði mig fyrst og fremst við þetta, og var ástæðan fyrir því að ég ákvað að fara í guðfræði frekar en sálfræði eða eitthvað þannig, var nándin frá Hólmgrími presti. Það var þægilegt að vera nálægt honum. Hann var ekkert sérstaklega að tala við mig, það var fullur salur af fólki. Mér fannst samt eins og hann væri að tala við mig í hlýju og öryggi. Hann hvíldi svo sáttur í sjálfum sér og ég hugsaði: Svona vil ég vera.“

Tókst það? „Ég veit það ekki, ég held að ég tali miklu meira. Ég vona það þó. Það kemur líka vonandi með tíð og tíma að maður hætti að vera stressaður. Þegar maður er nýr í vinnu er maður alltaf hræddur við að gera mistök, að maður segi eða geri eitthvað vitlaust. Ef maður gerir mistök sem prestur, þá er það mjög áberandi.“

Dalirnir kalla

Guðfræðinámið tók Snævar áratug, tvöfalt lengri tíma en gert er ráð fyrir. Hann vann mikið með námi hjá Útfararstofu kirkjugarðanna og hóf svo störf sem kirkjuvörður í Vídalínskirkju í Garðabæ. Hann gleymdi því stundum að hann væri í námi og ætti ritgerðina eftir, líkt og í náminu á Bifröst forðum daga. Var að skoða þetta og lauk náminu á Bifröst árið 2012. Árið 2020 lauk hann þó báðum ritgerðum og útskrifaðist því bæði úr guðfræði og frá Bifröst. Hann hélt áfram í starfi sínu sem kirkjuvörður, en fór svo í fæðingarorlof, en strax að því loknu missti hann vinnuna.

Til að viðhalda geðheilsunni hóf hann störf á lagernum hjá Fóðurblöndunni, en sótti um prestsembætti. Þegar viðræður um brauðið í Dalaprestakalli fóru lengra, þurfti hann því að fá frí úr vinnunni og fara vestur, því þetta er heilmikið ferli. Svo kemur símtalið örlagaríka um að hann hefði fengið brauðið og væri að verða prestur með búsetu í Búðardal. Starfið í Fóðurblöndunni var alltaf tímabundið, hann hafði ráðið sig til 1. mars, og Snævar gat ekki hugsað sér annað en að standa við þá samninga.

„Ég fékk símtal frá Biskupsstofu þar sem mér var óskað til hamingju og um leið gerðar ráðstafanir til að ég gæti komið í hempumátun og fleira. Býsna mikill skarkali var og viðkomandi spurði hvaða læti þetta væru. Jú, ég væri nú bara að skrölta á lyftaranum í Fóðurblöndunni. „Þú veist að þú ert kominn með vinnu sem prestur,“ spurði viðkomandi þá frekar hissa. Ég vildi bara klára það sem ég hafði tekið af mér. Fannst þetta æðislegt, að vinna á lyftara með góðu fólki og brjálað að gera. Það var svo alveg geggjað að koma hingað í Búðardal í rólegheitum.“

Það er verkefni að flytja með fjölskyldu úr vesturbæ Reykjavíkur út á land. Snævar ólst upp á Siglufirði og þekkti því lífið á landsbyggðinni, en Sólrun kona hans er alin upp í Reykjavík. Amma hennar var hins vegar prestfrú á Breiðabólsstað í Fljósthlíð og hún eyddi sumrum æsku sinnar þar og þekkti prestfrúarlífið vel. Hún var því mjög áfram um að þau flyttu í Búðardal og þar hefur þeim verið tekið mjög vel.

„Það var tekið svo rosalega vel á móti okkur þegar við komum hingað, að það var alveg dásamlegt. Við eigum orðið góða vini hér. Konan mín var forsprakki í því. Hún er kennari í skólanum sem er einn stærsti vinnustaðurinn í Dölunum, ef ekki sá stærsti. Hún kynntist fólki strax og við eigum góða vini hérna. Þó að ég sé mjög félagslyndur þá er ég líka svolítið einrænn. Svo er ég líka prestur og þá þarf maður að halda ákveðinni fjarlægð, allavega að talið er.“

Er bara svo lélegur leikari

Prestsstarfið er nefnilega ólíkt flestum öðrum. Þú stimplar þig ekkert út í lok vinnudags og hættir að vera prestur, heldur tekur starfið í raun yfir allt líf þitt. Oft og tíðum hafa prestar því haldið ákveðinni fjarlægð við samfélagið. „Mér fannst að þannig ætti það að vera og jafnvel að maður þyrfti að halda einhverri helgimynd hér í bænum. En ég er bara svo lélegur leikari og hef of gaman af því að spjalla við fólk og vera bara ég sjálfur, til að það gengi. Ég barðist svo lengi fyrir því að vera ég sjálfur, að ég nenni ekki að setja upp grímu. Reynsla mín af útfararstofunni og í Vídalínskirkju hefur kennt mér, að það er hægt að vera glaður, vera með sprell, en vera líka fagmannlegur við það sem þú gerir, í þeim aðstæðum sem þú ert í hverju sinni. Þegar maður er prestur úti á landi, þá er ég alltaf presturinn. Ég get ekki stimplað mig út, farið í ræktina eða á bar og enginn veit hver ég er. Hérna vita allir hver ég er og ég veit hverjir allir hinir eru. Ef presturinn gargar á barnið sitt í búðinni, þá er presturinn að kalla, ekki bara foreldri að skamma barnið sitt.“

Þetta voru mikil viðbrigði en Snævar segir að sér þyki vænt um þessa nánd samfélagsins. „Mig langaði ekki að halda fjarlægð við allt þetta góða fólk. Ég er líka duglegur við að heyra í fólki ef ég veit að því líður illa. Í litlum bæjarfélögum hefurðu meiri aðgang að upplýsingum um alla. Ég hef nýtt mér það, ekki endilega til að segja við fólk að nú ætli ég að taka það í sálgæslu, heldur fer ég bara og tala við það. Ef einhver var að missa einhvern þá knúsa ég hann og tala við hann. Þetta þarf ekki að vera mjög djúpt, því maður veit að mestu hjálpina við sorginni færðu hjá þínum nánustu. Ég er bara að reyna að koma því að að fólk finni að það sé ekki eitt. En svo eru sumir sem maður kemst ekki að og þá er það bara þannig.“

*Snævar þarf að fara víða til að sinna öllum þeim kirkjum sem eru í prestakallinu.*

Meðhjálparinn baðaður

Átta kirkjur eru í Dalaprestakalli, en engin í þéttbýliskjarnanum í Búðardal. Fá sóknarbörn eru við hverja kirkju og Snævar lagði áherslu á að verða hluti af samfélaginu og taka þátt í lífi fólksins. Hann fór í þorrablótsnefnd, mætti á viðburði, fór í kaffi á vélaverkstæðinu, hjálpaði til við að smala. „Mér finnst prestur fyrst og fremst þurfa að vera partur af samfélaginu.“

Fljótlega eftir að Snævar hóf störf var hann beðinn um að leysa af á Reykhólum. Hann sinnir því núna 13 kirkjum og er tvo tíma að keyra endanna á milli. Honum var farið að leiðast að vera sífellt einn á ferð, þannig að hann keyp sér meðhjálpara; hundinn Móa. „Um daginn hringdi einn prestavinur minn í mig á meðan ég var að baða Móa. Hann spurði hvaða læti þetta væru. „Ég er að baða meðhjálparann minn, hefurðu aldrei gert það?“ Nei, hann kannaðist ekki við að það væri í sinni starfslýsingu. Mói fer víða með mér, til dæmis á dvalarheimilin að heilsa upp á fólk.“

Snævar segir að það hafi fyrst verið nokkuð yfirþyrmandi að sinna svo stórri sókn og mörgum kirkjum. „Það er fyrst núna á þessu ári sem ég er farinn að ná að halda utan um þetta, farinn að kynnast fólkinu. Það er ekki nóg að taka í höndina á einhverjum og svo hittir maður hann viku seinna, man ekkert og er búinn að heilsa fullt af fólki í millitíðinni. Nú er maður farinn að setja fólk saman, hverjir eru í sömu fjölskyldu og svona. Þetta tekur allt tíma, en fólk hefur sýnt þessu mikinn skilning. Það er verið að þylja upp ættarsöguna og mér finnst það mjög gott.

Svo er presturinn kannski ekki sá fyrsti sem þér dettur í hug ef þú ert að horfa á enska boltann og drekka bjór. Eigum við ekki að hringja í prestinn og fá hann yfir? Menn eru yfirleitt komnir svolítið neðar í flöskuna þegar þeim dettur í hug að hringja í prestinn og finnst það fyndið. En það hefur breyst, nú hittumst við vinirnir.“

Sólrún átti hugmyndina að flúrinu sem nær upp allan handlegginn á Snævari, en það sýnir síðustu kvöldmáltíðina og krossfestingu Krists. Snævar hefur notað flúrið í fermingarfræðslu.

Athyglisprestur

Séra Snævar segir Sólrúnu hafa verið honum stoð og stytta í starfinu, sem er fjölbreytt og umfangsmikið. Ekki síst vegna þess að hann á sjálfur ekki auðvelt með skipulagningu. „Ég er svona athyglisprestur. Ég er að vinna í því að fara í einhvers konar samræmingu með það, svo þetta sé ekki bara allt í höfðinu á mér. Ég ákvað að fara í greiningarferli og fá þetta staðfest,“ segir Snævar og á þá við ADHD-greiningu. „Ef maður fær lyf við því fær maður kannski fókuseraðri athygli. Ég er ekki nógu fókuseraður í skipulagningu og þannig, þar er ég bara ekki góður og hef verið mjög opinn með það. Sem bitnar þá náttúrulega á helgihaldinu sjálfu.“

Athyglisbresturinn gerir það líka að verkum að Snævar ofhugsar alla hluti sem veldur kvíða. Hann þarf oft að hafa sig í að hringja í fólk og eftir símtöl álasar hann sér stundum fyrir að ekki sagt eitthvað svona, þó í raun sé engin ástæða til. „Þessi ofhugsun er eitthvað sem ég er að vinna með núna. Maður er alltaf að reyna að þróast og bæta sig. Ekki endilega með því að vera í skóla, heldur bara með því að vera almennileg manneskja. Að kynnast fleirum og draga inn upplýsingar frá öðru fólki, þannig læri ég mest. Eins og þegar maður er leiður, þá er það sækja barnið sitt á leikskóla stórkostlegt. Gleðin sem er þar inni, það er sturlað gaman að koma þangað inn og hegða sér eins og krakki. Jesús sagði það sjálfur; hegðið ykkur eins og krakkar. Ekki í þessum orðum, en af því að þeirra er Guðs ríki. Af hverju verður maður svona alvarlegur og þurr og leiðinlegur þegar maður er fullorðinn. Útfararstofan kenndi mér svo margt um það hvað lífið er stutt.“

Reynslan af útfararstofunni hefur þannig hjálpað Snævari mikið í preststarfinu og ekki síður sú reynsla sem hann gekk í gegnum sem ungur maður; að bæla niður sorgina með slæmum afleiðingum og vinna svo í sjálfum sér til að losa um alla hnúta.

Að hjálpa náunganum

Val hans á námsleiðum, eins ólíkar og þær eru, stýrðist af óskinni um að geta gefið af sér. Löngunin til að hjápa og gera gagn leiddi hann fyrst í nám í heimspeki, hagfræði og stjórnmálafræði og síðar í guðfræðina og hefur fylgt honum í preststarfið. Finnst honum hann hafa getað uppfyllt þessa löngun?

„Ég er allavega kominn á stað þar sem ég get hjálpað fólki. Hvort ég svo geri það, veit ég ekki, en ég er í aðstöðu þar sem ég hef kost á því að gefa af mér eins og ég get. Að fá að gefa af sér, gefur mér líka heilmikið til baka. Ég er orðinn nógu þroskaður til að geta sagt nei, ef ég er kominn að þolmörkum. Konan mín er ekki alveg sammála mér um þessi mörk, telur mig stundum fara of langt. En mér finnst svo sjálfsagt að hjálpa náunganum eins og ég get. Hvort sem það er að moka skít úr fjárhúsi, eða tala við fólk um sálarlífið, þetta er jafnsett fyrir mér. Það er ekkert erfiðara að tala um sálarlífið heldur en að moka skít, því þetta eru bæði verkefni sem við verðum að sinna. Ef þú mokar ekki út úr fjárhúsinu fyllist það og það sama á við um sálarlífið. Það hef ég upplifað sjálfur, þannig var ég orðinn,“ segir Snævar að lokum.

kóp