Rætt við forstöðumann Bókasafns Akraness í tilefni af 160 ára afmæli þess

Bókasafn Akraness varð á dögunum 160 ára og hélt afmælisfagnað af því tilefni. Upphafið má rekja til 6. nóvember 1864 þegar Lestrarfélagið á Akranesi var stofnað og voru félagsmenn þá 37 talsins en upphafsárið var bókaeign safnsins 114 eintök. Núna, 160 árum síðar, eru virkir lánþegar um fimmtán hundruð og bókaeign safnsins var 76.425 eintök í upphafi árs. Í dag er starfsemi safnsins fjölbreytt og allir geta fundið eitthvað við sitt hæfi. Ingibjörg Ösp Júlíusdóttir er forstöðumaður Bókasafns Akraness. Hún lauk námi í bókasafns- og upplýsingafræði árið 2010. Hún hóf störf á skólasafni Grundaskóla haustið 2010 og starfaði þar til vorsins 2019 þegar hún byrjaði að vinna á Bókasafni Akraness. Fyrst sem almennur starfsmaður, svo deildarstjóri og hún tók síðan við af Halldóru Jónsdóttur bæjarbókaverði í upphafi árs 2023. Blaðamaður Skessuhorns kíkti við hjá henni fyrir skemmstu og ræddi við hana um sögu bókasafnsins, starfsemi, hlutverk, áhrif og ýmislegt annað.

Ingibjörg Ösp segir í fyrstu að bókasafnið hafi þróast í takt við þarfir samfélagsins en í upphafi lestrarfélagsins höfðu meðlimir aðgengi að bókum einu sinni í viku. „Fyrsta árið voru meðlimirnir 37 karlmenn og 114 eintök í eigu félagsins. Eftir því sem tíminn leið fjölgaði meðlimum og bókaeign einnig. Í dag er bókasafnið fyrir alla og má segja menningarhús okkar Akurnesinga þar sem bókasafnið stendur fyrir fjölda viðburða og fjölbreyttri dagskrá fyrir íbúa.“

Hvaða hlutverki gegndi bókasafnið í samfélaginu í upphafi og hvernig hefur það hlutverk breyst eða þróast á undanförnum áratugum? „Í upphafi var hlutverk lestrarfélagsins að veita aðgengi að bókum og fræðsluefni fyrir meðlimi þess og það hlutverk bókasafnsins hefur ekki breyst í gegnum áratugina. Grunnstarfsemi bókasafna er alltaf að veita fólki aðgengi að bókum og eftir því sem tíminn líður annars konar efni á borð við tímarit, kvikmyndir og hljóðbækur eftir því sem samfélagið kallar eftir.“

Hvernig telur þú að bókasafnið hafi haft áhrif á menningar- og samfélagslíf Akraness í gegnum tíðina? „Bókasafnið hefur verið vel sótt alla tíð og margir Akurnesingar eiga minningar tengdar bókasafninu. Öll þekking var í bókum og þeir sem þurftu að afla sér þekkingar fóru á bókasafnið. Við Íslendingar höfum ávallt talið okkur bókaþjóð og mikil hefð fyrir yndislestri en bækur hafa alltaf verið munaðarvara og staðreyndin er að þegar þrengir að heimilunum fjárhagslega aukast útlán á bókasöfnum.“

*Mynd frá 160 ára afmælinu. Ljósm. Bókasafn Akraness*

Foreldramorgnar og fjölskyldudagar

Hverjir eru helstu hóparnir sem heimsækja safnið? „Börn, foreldrar og eldri borgarar eru stærsti hópurinn sem sækir safnið og við reynum að hafa dagskrá fyrir alla hópa. Til dæmis foreldramorgna þar sem foreldrar geta komið með litlu krílin sín og átt saman notalega stund. Fæðingarorlofið getur verið einangrandi tími og gott að geta hitt aðra í sömu stöðu og jafnvel bætt tengslanetið sitt. Við erum með öflugt starf fyrir börn, sögustundir, sumarlestur og alls konar smiðjur. Þar erum við að byggja undir bókauppeldi og læsi. Það barn sem elst upp við að sækja bókasafnið og líður vel hér með bók í hönd er líklegra til að halda sig að bókinni. Læsi er undirstaðan að öllu námi og við viljum leggja okkar lóð á vogarskálina.“

Ingibjörg Ösp nefnir að undanfarin ár hafi þau lagt áherslu á að laugardagar séu fjölskyldudagar. „Þá sköpum við aðstæður þar sem fjölskyldur geta komið saman og átt góða stund. Þetta hefur heppnast afar vel og margar fjölskyldur sem hafa fundið sinn stað hjá okkur.“ Hún nefnir einnig að tveir leshópar séu starfandi á safninu. „Þar lesum við bækur og ræðum bæði þær og aðrar bækur sem meðlimir hópanna eru að lesa. Hvor hópur hittist einu sinni í mánuði yfir vetrarmánuðina. Í hádeginu á föstudögum hittist karlahópur hér og ræðir þjóðfélagsmálin og það sem er í deiglunni á hverjum tíma og á miðvikudögum bjóðum við handavinnufólkið að hittast og prjóna, hekla eða sauma. Við höfum boðið upp á þjónustuna bókin heim í langan tíma en þar geta eldri borgarar eða öryrkjar sem ekki geta sótt safnið fengið heimsendingarþjónustu og aðstoð bókavarðar við val á efni.“

Styðja við menningarstarf á Akranesi

Ingibjörg Ösp bendir blaðamanni á að Svövusalur er námsver á safninu þar sem háskólanemar geta sótt um lykil og þá fengið sólarhringsaðgang að salnum en rúmlega 40 manns hafa þann aðgang. Svövusalur er öllum opinn frá klukkan 8 til 18 á virkum dögum. En hvernig reynið þið að mæta ólíkum þörfum þeirra sem sækja safnið? „Við styðjum til að mynda við menningarstarf á Akranesi með því að bjóða listafólki upp á sýningaraðstöðu mánuð í senn. Umsóknareyðublað er að finna á heimasíðu safnsins og við skipuleggjum ár fram í tímann. Þá erum við alltaf til í samstarf um viðburði sem fram geta farið á safninu og eigum einmitt í mjög góðu samstarfi við tónlistarskólann en nemendur og kennarar frá þeim hafa einmitt verið tíðir gestir á viðburðum hjá okkur. Við tökum einnig þátt í öllum menningarviðburðum á Akranesi, Vetrardögum, Írsku dögunum, Vökudögum og því sem er í gangi á aðventunni hverju sinni. Við bjóðum líka upp á sýningar, tónlist, smiðjur, upplestra og fyrirlestra og leggjum áherslu á að hér eru öll velkomin.“

*Gamla bókasafnið við Heiðarbraut sem var opnað árið 1972. Ljósm. Helgi Steindal*

Samstarf bókasafna mjög öflugt

Umræða okkar Ingibjargar Aspar fer yfir í hvaða hlutverki bókasöfn gegna þessa dagana, sérstaklega með tilkomu stafrænnar tækni og segir hún að þróun tækninnar hafi verið hraðari en nokkurn hefði getað órað fyrir. En hvaða áskorunum hefur bókasafnið mætt vegna þessarar stafrænu þróunar og hvernig hefur verið tekist á við þær? „Bókasöfnin hafa alltaf mætt áskorunum um leið og þær birtast. Strax árið 1990 hófst tölvuvæðing safnsins og safnkostinum komið í gagnagrunn á safninu. Þá þegar gátu lánþegar leitað að efni í tölvum á safninu og spjaldskrárnar settar til hliðar. Það var svo 2004 sem gegnir.is var tekinn í notkun og þá hægt að leita í samskrá bókasafna á Íslandi á netinu.“ Ingibjörg Ösp kemur einnig inn á það að samstarf bókasafna á Íslandi sé mjög öflugt og stafræna þróunin hafi ýtt þar undir. „Nú eru til dæmis vel flest tímarit sem gefin voru út á Íslandi fram til 1920 aðgengileg á timarit.is og styttist í að öll tímarit fram til dagsins í dag verði komin þar inn. Þau sem eru með gild bókasafnskort hafa aðgang að rafbókasafninu. Flestar bækurnar þar eru á ensku en sífellt fjölgar íslensku titlunum og við vonumst til að íslenskt efni verði meira aðgengilegt þar. Nú eru erlend tímarit einnig aðgengileg á rafbókasafninu, tímarit á borð við Hende, Hello og alls kyns íþrótta-, matar- og handverkstímarit. Ekki má gleyma landsaðgangi, hvar.is, en það er einstakt að heil þjóð hafi aðgang að rafrænum áskriftum fagtímarita og þarna kemur upplýsingalæsi sterkt inn. Það er ekki nóg að gera upplýsingarnar aðgengilegar því fólk þarf kunnáttu til að finna upplýsingar, leggja mat á gildi þeirra og vinna úr þeim. Við gerum okkar besta til að aðstoða þá sem þurfa við þessar leitir.“

Eru einhverjar breytingar sem þú sérð fyrir þér að bókasafnið þurfi að gera á næstu árum til að halda áfram að þjónusta samfélagið? „Við þurfum að vera lifandi stofnun sem starfar í takt við tíðarandann. Við eigum ekki að halda í hefðir hefðanna vegna heldur aðlaga þær að nútímanum því í nútímasamfélagi stöndum við jöfn, sama hvaðan við komum eða hvert við erum að fara.“ Annað, hvernig gengur bókasafninu að viðhalda áhuga fólks á lestri í heimi sem er undir áhrifum snjalltækja og samfélagsmiðla? „Miðað við allt það áreiti sem við öll verðum fyrir dags daglega þá gengur það ótrúlega vel! Allt nýtt efni hjá okkur rennur út eins og heitar lummur og fólk er orðið vel að sér í að taka frá bækur á leitir.is. Bókasafnið er sýnilegt í samfélaginu, fólk veit af okkur og er duglegt að koma á safnið.“

Eru til merkilegir hlutir eða bækur í safneigninni sem eru sérstaklega tengdir sögu safnsins? „Við eigum fundagerðarbækurnar fyrir utan árin 1912 – 1943 en þær bækur hafa glatast. Þá brann safnið 4. desember 1946 og allar bækur þess fyrir utan þær bækur sem voru í útláni. Við höfum varðveitt sýnishorn af gömlu spjaldskránum en þær má sjá í afgreiðslu safnsins.“ Nú fer að líða að lokum þessa spjalls og blaðamaður spyr Ingibjörgu Ösp hvað henni finnst mest gefandi við að vinna á bókasafni og hún svarar því: „Þjónusta við gesti safnsins og að geta boðið upp á stað sem gott er að vera á og öll velkomin,“ og bætir við á skáldlegan hátt: „Innblástur andans með góðum bókum og samverustundum.“

*Núverandi staðsetning Bókasafns Akraness er við Dalbraut 1 og hóf þar starfsemi árið 2009. Ljósm. vaks*

Þriðji staðurinn

Lokaspurning, hver er framtíðarsýn þín fyrir bókasafnið og hvaða breytingar eða þróun viltu helst sjá næstu árin? „Grunnstarfsemin hér er og verður alltaf bókasafnið. Hlutverk okkar lögum samkvæmt er að veita aðgang að fjölbreyttu safnaefni og upplýsingum á mismunandi formi, efla menningar- og vísindastarfsemi, menntun, símenntun, atvinnulíf, íslenska tungu, ánægjulestur og upplýsingalæsi. Í dag er kallað eftir stað fyrir fólk til að vera á, gjarnan kallaður þriðji staðurinn. Fyrsti er heimilið, annar vinnan eða skólinn. Hvar viljum við vera þegar við erum ekki í heima eða í vinnunni? Við viljum bjóða upp á aðstöðu sem við öll getum komið á, fundið félagsskap, smá spjall, kaffisopa og sum vilja vera ein með öðrum. Aðalmálið er að hér eru öll velkomin, alltaf,“ segir Ingibjörg Ösp að lokum.

„Starfsemin breytist í takt við tíðarandann“

Rætt við forstöðumann Bókasafns Akraness í tilefni af 160 ára afmæli þess

Rætt við forstöðumann Bókasafns Akraness í tilefni af 160 ára afmæli þess