medium

large

thumbnail

1536x1536

2048x2048

small

custom-size

Segja veiðisögur annað kvöld í Halldórsfjósi

Rennibrautin í sundlauginni á Hlöðum fjarlægð á næstunni

Vel sóttur Fræðsludagur Reiðmannsins

Nokkuð mikið um hraðakstur í umdæminu

Drög að sóknaráætlun í Samráðsgátt – umsagnarfrestur að renna út

Önnur prentun af bókinni um Fornahvamm

core/paragraph

Haustið 2023 skrifaði ég yfirlit um sauðfjársýningahaldið á Vesturlandi 2023. Vart var við að hjá einhverjum lesendum Skessuhorns féll þetta í góðan jarðveg þannig að hér geri ég aðra tilraun vegna þess að ekki var síður margt frásagnarvert í haust. Bændur á svæðinu sýna áfram þann menningarlega þrótt að halda uppi slíkum yfirlitssýningum. Þær voru haldnar með glæsibrag á öllum sömu svæðum og í fyrra með þeirri undantekningu að engin sýning var í Strandasýslu. Það er dapurlegt vegna þess að í dag er hún vagga fjárræktar í landinu og slíkar yfirlitssýningar þar því mikilvægari en á öðrum stöðum. Ástæða þess að Strandamenn koma ekki saman með sína bestu gripi er mér sagt að sé að fyrir nokkrum árum kom á Hólmavík nýr sveitarstjóri sem samkvæmt fréttum hefur enga hæfileika aðra en að sundra því góða samfélagi sem þar var með lygaáburði um það fólk sem best hefur staðið að uppbyggingu þessa góða samfélags á síðustu áratugum. Um uppbyggingu Sauðfjársetursins tel ég mig geta borið vitni.

Til að fylgjast með að fjárrækt Strandamanna láti ekki deigan síga fórum við Guðbrandur Sverrisson, áður bóndi á Bassastöðum, 30. október í frábæra hrútaskoðunarferð um níu hvað öflugustu fjárbúin frá Húsavík suður að Laxárdal til að kanna hrútakost bænda. Sáum mikið á annað hundrað hrúta sem að glæsileika hefðu sómt sér ofarlega í samanburði við glæsihrútana, sem segir frá hér á eftir. Þar standa bændur sig afburðavel í að koma sér upp öflugum ARR hrútum. Heydalsárbændur á báðum búum og Reynir í Miðdalsgröf fara þar fremstir en á einu búi þar sem ræktun þessi er skemmst komin lofaði bóndinn stórátaki með miklum sæðingum í vetur.

Snúum okkur að sýningunum. Allar þessar yfirlitssýningar byggja á að fjáreigendur, sem óska, mæta á auglýstan sýningarstað með sína albestu hrúta. Fyrr um haustið hafa þeir verið mældir og dæmdir á heimabúi. Þessir fyrri dómar hafa sumir farið fram mánuði áður en yfirlitssýningin. Á sumum þessum yfirlitssýningum fannst mér dómarar horfa um of á þessar eldri tölur í stað þess að dæma gripinn að mestu eins og hrúturinn var á sýningadegi. Það voru ávallt vinnubrögð áður og í sauðfjársýningahaldi um allan heim. Að mínu viti og ættu slíkar reglur mun frekar að gilda í dag með margfalt fleiri dómara við störf í forskoðun, sem hljóta af eðlilegum ástæðum að vera talsvert breytilegri en sami dómari allsstaðar eins og algengt var á árum áður meðan við vorum miklu færri við dómarastörfin. Haustmeðferð lambanna hefur einnig stórbatnað og að hrútarnir væru farnir að tapa holdum aðeins til baga. Það sást varla nema á Dalasýningunum og þó smámunir í samanburði við það sem áður var.

Misjafnt var eftir sýningum hvort fyrir voru sýningaskrár með einstaklingsupplýsingum eins og ætterni, ómsjármælingum, stigun og fleiri atriðum. Þannig yfirlit á þessum sýningum eru ómetanleg. Mér finnst sýningargestir orðnir of áhugalausir um að skoða hrútana og dæma sjálfir. Í texta reyni ég að tengja saman ættir bestu gripanna. Aðfengnir ættfeður utan heimabús eru í mjög mörgum tilvikum sæðingastöðvahrútar.

Magnús ritstjóri bað mig að hafa yfirlitið héðan styttra en frá hinum stöðunum vegna fárra áskrifenda Skessuhorns í Kjósarsýslu. Sýningin þar var 10. október á Kiðafelli en þar rekur Sigurbjörn líklega afurðamesta fjárbú landsins í dag. Þarna var saman komið margt glæsifé lengst að komið úr Sandgerði. Fólksfjöldi verulegur eins og á síðasta ári. Árni Bragason og Sigvaldi Jónsson frá RML voru dómarar.

Sú nýlunda verður í haust að hrútar koma á sæðingastöð í fyrsta skipti úr Kjósarsýslu. Að sjálfsögðu eru þeir sóttir að Kiðafelli og eru ARR hrútar og sagðist Sigurbjörn láta fylgja þeim glæsinöfn, sem fjárræktaráhugamenn lesa í hrútaskrá í nóvember. Hrútahópurinn frá Kiðafelli var frábær. Þeir kollóttu fleiri og öflugri og flestir synir Steins frá Kaldbak og Mola frá Miðdalsgröf. Þar bar af svartbíldóttur sonur Steins, sem ég tel vera besta einstaklinginn á sýningunni og er hann kominn á stöð og heitir Eylert til minningar Einars Eylerts Gíslasonar, sem eitt sinn var bústjóri á Hesti. Minnist raunar ekki glæsilegri lambhrúts á sæðingastöðvunum. Fleiri góðir Steinssynir og frábærir Molasynir. Hyrndur hrútur frá Sigurbirni, ARR hrútur sem fer á stöð var þarna, gríðarlega vænt, vel gert og öflugt lamb. Heitir það Pálmi til heiðurs Pálma fyrrum ráðherra á Akri. Sonur Styrmis frá Hríshóli.

Stór hópur frábærra lambhrúta var þarna til viðbótar, hópurinn mjög stór frá Kiðafelli og allt úrvalslömb. Líka frábær lömb frá Miðdal m.a. langbesti sonur Jós frá Hesti sem ég hafði þá séð. Ánægjulegt hve hópur ARR hrútanna var stór og öflugur.

Kjósverjar halda í hefðina með fagran farandgrip sinn sem þeir veita besta veturgamla hrútnum. Þeir voru fáir en góðir og skjaldarhafi rígvænn, bollangur, vel gerður, kollóttur hrútur frá Miðdal. Skjöldurinn verður því í Miðdal áfram. Skjöldurinn góði verður 70 ára gamall á næsta ári og skora ég á Kjósverja að brjóta þá hefðina og veita hann besta lambhrúti og síðan áfram í framtíðinni. Það hafa aðrir þegar gert, sem eiga þessi einstöku meistarastykki Ríkharðs Jónssonar tréskurðar- og listamanns. Veturgamli hrúturinn í Miðdal er sonur kollótta Fennissonarins frá Heydalsá á Kiðafelli, sem ég sagði frá á síðasta ári, og hefur reynst fádæma mikill kynbótahrútur hjá Sigurbirni.

core/image

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_2-1200x900.jpg" alt="" class="wp-image-84944"/><figcaption>Stoltir verðlaunahafar á sýningunni á Bjarteyjarsandi með efstu hrútana í öllum flokkum. Ljósm. klm</figcaption></figure>

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_3-1200x1600.jpg" alt="" class="wp-image-84945"/><figcaption>Árni B Bragason og Sigvaldi Jónsson við dómarastörf. Ljósm. klm</figcaption></figure>

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_4-1200x900.jpg" alt="" class="wp-image-84946"/><figcaption>Kollóttu hrútarnir metnir á sýningunni á Bjarteyjarsandi. Ljósm. klm</figcaption></figure>

Glæsisamkoma á Bjarteyjarsandi

Síðla dags 11. október komu fjáreigendur í Suður-Borgarfirði saman með úrval lambhrúta í glæsilegum fjárhúsunum á Bjarteyjarsandi. Þar röðuðu Árni og Sigvaldi frá RML líkt og á Kiðafelli þeim sem þeir töldu besta í sömu verðlaunahópum fyrir lambhrúta og yfirleitt er flokkað eftir. Mæting var frábær, saknaði mest hrúta undan Akrafjalli með drottninguna frá Akranesi, Valgerði, í broddi fylkingar, þegar ég minnist slíkra hrúta- og mannfagnaða frá fyrri árum.

Í fyrra gat ég gert þessari sýningu lítil skil vegna takmarkaðrar viðveru vegna þess að Hestssamkoman féll saman við Skorholtssýninguna þá. Skipulagið var betra innanhéraðs í ár. Hrútakosturinn í ár var talsvert öflugri en þá, voru kostir hrútanna samt verulegir þá. Hérna voru mættir miklir glæsigripir í hópum á heimabúi á Bjarteyjarsandi ásamt hrútahópum frá Skorholti, Súlunesi og Marteini í Leirárgörðum auk einstakra lambhrúta af nokkrum fleiri búum. Vænleiki og glæsileiki hrútahópsins núna var feikimikill og lambahópurinn í ár mun kostameiri en haustið 2023.

Áður en ég fer að fjalla um albestu einstaklingana verður að víkja að einstöku lokahófi sýninganefndar. Boðið var að sýningu lokinni til glæsilegustu veislu sem ég minnist frá slíkum samkomum. Hún var haldin í glæstum veitingasal á hlaðinu heima á Bjarteyjarsandi. Þar var fjölmennt, menningarbragur og frábærar veitingar. Þar voru aðalverðlaun sýningarinnar veitt.

Kollóttu hrútarnir fengu fyrstir dóm og stóð þar efstur lamb númer 66 hjá Marteini í Leirárgörðum og var sonur Glókolls heimahrúts en móðurfaðir sonarsonur Lurks frá Heydalsá. Þetta var vænn, ákaflega jafnvaxinn, prúður og vel gerður. Í öðru sæti var lamb númer 218 í Skorholti, ákaflega vel gerður og þéttholda. Hrútur þessi á föður sem ættaður er frá Hraunhálsi í Helgafellssveit. Í þriðja sæti var lamb frá Bjarteyjarsandi mjög samanrekinn og val gerður hrútur en föðurætt hans er frá Hægindi. Mjög athyglisvert var lamb 39 hjá Marteini, fríður, bollangur og mjög vel gerður ARR hrútur undan Mola frá Miðdalsgröf.

Hjá lituðu lömbunum var fádæma vænn og öflugur svartur hrútur hjá Marteini í Leirárgörðum, sem að öllu leyti var yfirburðalamb. Lambið var kollótt og faðir þess sem heitir Lord er afkomandi Fálka frá Bassastöðum. Lamb 208 í Skorholti var svartbotnóttur glæsigripur með hinn jafna og góða vöxt sem faðir hans Askur frá Kirkjubæjarklaustri er þekktur fyrir hjá afkvæmum sínum. Þá var mórauður hrútur hjá Marteini sem var vænn, sterkbyggður og föngulegur en föðurfaðir hans var Kurdó frá Sveinungsvík. Hópur úrvalslamba var þarna til viðbótar. Misliti hópurinn var frábær eins og á öllum sýningunum og hlýtur að vera álitamál í ljósi þess hve gæði þessara lamba hafa aukist á allra síðustu árum hvort ekki ætti í framtíðinni að vera aðeins með skiptingu í hyrnt og kollótt á þessum sýningum.

Mesta úrvalið var hjá hvítu, hyrndu hrútunum. Frábær hópur með fjölda lambhrúta. Efsta sætið skipaði lamb frá Hrafnabjörgum. Þetta er mjög vel gerðu hrútur með mikla vöðvafyllingu, bakvöðvi mældur 40 mm og gerð ákaflega öflug og jöfn. Fyrstu ættliðir ekki þekktir gripir en föðurætt hrútur frá Múlakoti en ættaður talsvert frá Hægindi og móðurfaðir sonur Glæpons frá Hesti. Aðrir miklir snillingar númer 44 á Bjarteyjarsandi mjög þéttvaxinn og öflugur hrútur. Faðir hans Þór frá Skógum undir Eyjafjöllum. Númer 15 á Bjarteyjarsandi samkvæmt mínu viti langathyglisverðasta lamb sýningarinnar. Þetta er ARR lamb undan Gullmola frá Þernunesi en móðurætt frábært afurðafé þar sem Hólkur frá Brekku í Núpasveit kemur inn. Þetta er hreinn gullgripur, djásn að gerð og hyrndur. Landsræktunina skortir þannig ARR hrúta mun meira en þá kollóttu þar sem þannig yfirburðahrúta er víða að finna í hópum. Hefði að mínu viti átt að vekja meiri athygli á þessu frábæra lambi.

Í lokahófinu veitti Árni umsjármönnum lambsins á Hrafnabjörgum Heiðarhornið sem er glæsilegur farandgripur sem fellur í skaut eigenda besta lambhrútsins á hverju hausti að varveita á milli ára.

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_5-1200x900.jpg" alt="" class="wp-image-84947"/><figcaption>Mislitu hrútarnir á sýningunni á Hesti leiddir fyrir dóm. Ljósm. gjh </figcaption></figure>

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_6-1200x900.jpg" alt="" class="wp-image-84948"/><figcaption>Eigendur veturgamalla hrúta á Hesti. Fjærst með bikar situr Sigvaldi í Hægindi og heldur í Hrökkva. Ljósm. gjh</figcaption></figure>

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_7-1200x888.jpg" alt="" class="wp-image-84949"/><figcaption>„Ungliðar á sýningunni á Hesti sýndu feikilega litskrúðugan og fjölbreyttan hóp kinda og voru sumar þeirra skreyttar líkt og jólatré.“ Ljósm. gjh</figcaption></figure>

Uppsveitir Borgarfjarðar&nbsp; -&nbsp; Hestur

Laugardagskvöldið 12. október fjölmenntu fjáreigendur úr uppsveitum Borgarfjarðar með hrúta sína að sauðfjárræktarmiðstöðinni á Hesti í skugga aðfarar rektors LbhÍ að þessari einu stofnun forvera skólans, sem öðlast hefur veraldarfrægð. Þetta gerðist með nýlegri auglýsingu um bústjórastarfið. Mjög góð mæting var og hrútakostur glæsilegur þó að mínu mati væru kostir þeirra tæplega jafnmiklir og árið áður. Til að raða upp gripum í einstökum sýningarflokkum voru mættir Eyjólfur Kristinn Örnólfsson kennari og Lárus G. Birgisson áður sauðfjárráðunautur. Eigendur voru fjölmargir með fallega hópa frá þekktustu ræktunarbúunum. Þar tók ég eftir glæsilegri viðbót frá Stóra-Ási þaðan sem var mættur fríður hópur. Saknaði um leið þekktra búa eins og heimahrúta á Hesti en þá hafði ég séð fyrr í haust og þaðan hefðu geta komið nokkrir lambhrútar, sem þarna hefðu átt mikið erindi auk þess sem hrútar frá Oddsstöðum komu ekki. Huga mætti að þátttöku úrvalsbúa úr Hvítársíðu á næstu árum. Nóg er húsplássið. Í samanburði við aðrar sýningar í haust var mæting ARR hrúta Borgfirðingum nánast til skammar. Eigendur bestu hrútanna fóru heim hlaðnir verðlaunabikurum og –peningum.

Sýningarhaldið hófst með að leiða átta veturgamla hrúta á ganginn og voru þeir glæsilegir og allir með horn. Dómarar skipuðu Hrökkva í Hægindi í efsta sætið. Þetta var úrvalsgripur að allri gerð og vöðvaþykkt og vænn. Hann var sonarsonur Vallar frá Snartarstöðum í Núpasveit. Þá kom mikill, grár hrútur frá Jóni á Kópareykjum sem Skaparinn hafði valið fyrir hann í fyrra og Jón ekki hýst síðasta vetur heldur gengið úti. Hrúturinn heitir Torfi þó að skírnarvottorð fylgdi ekki. Þrátt fyrir þessa meðferð Jóns var hrúturinn pattaralegur. Faðir Torfa Kapall frá Hvoli í Aðaldal. Þriðji var hrútur á Kjalvararstöðum sem efstur stóð í flokki hvítu, hyrndu lambhrútanna 2023. Hann er undan Jaður frá Múlakoti og er óþarflega gulur hið minnsta í hnakka. Fyrir minn smekk var bestur Hamall hjá Sigvalda í Hægindi, hreinhvítur og hreint djásn að gerð og holdafari faðir Hamar undan Steðja frá Ytri-Skógum. En að ótrúlegum sonum Hamars verður vikið síðar.

Misliti flokkurinn taldi tíu lömb af ýmsum litum. Lamb 133 á Snartarstöðum skipaði toppsætið. Hrúturinn er grár að lit og ákaflega holdstinnur og vel gerður. Faðir hans er sonur Grettis frá Skógum. Lambi 195 á Hellum var skipað næsta sæti. Þessi hrútur var svartur mjög jafnvaxinn og vöðvastæltur. Í þriðja sæti var svartgoltóttur hrútur á Kópareykjum með númer 74, sterklegur, vænn og vel skapaður. Hann rakti ættir sínar til Dreka frá Hriflu þó að ljóst að sé þangað var aðalliturinn ekki sóttur.

Hér inn á milli sýndu ungliðar á sýningunni feikilega litskrúðugan og fjölbreyttan hóp kinda og voru sumar þeirra skreyttar líkt og jólatré. Engin verðlaun voru borin á unga fólkið, aðeins viðurkenning um þátttöku en þetta vakti greinilega verðskuldaða athygli. Á nokkrum stöðum er þessi sýningahópur hafður og greinilega alltaf sá vinsælasti hjá unga fólkinu sem við verðum að vona að taki við keflinu í ræktunarstarfinu. Góð viðleitni til að fá þátttöku unga fólksins.

Kollóttu, hvítu hrútarnir voru sex og eini hópurinn sem hægt var að vera sáttur við hlutdeild ARR gensins. Efsta sætið var dæmt lambi 15 í Hægindi. Þessi hrútur ber ARR genið. Hann var mjög vel gerður og vöðvafylltur með afbrigðum. Hann er sonur Mola frá Miðdalsgröf. Lamb 107 á Hellum var samfeðra og um margt mjög líkur að kostum og líka með ARR genið. Hrútur frá Stóra-Ási hafnaði í þriðja sæti. Hann var jötunvænn, sterkbyggður og vel gerður en með alltof mikið af gulum hárum. Ástæða er til að segja frá lambi númer 1 í Hægindi. Þess hrútur hefði mátt vera bakþykkri en læraholdin frábær þannig að vænta má að hann skili frábæru gerðarmati hjá sláturlömbum, sem er það sem gildir. Hrúturinn er undan veturgömlum hrúti frá Árbæ í Reykhólahreppi sem Sigvaldi segir að hafi þessi óvanalegu lærahold, sem skila sér í kjötmati.

Flestir voru gripir í flokki hvítra, hyrndra lambhrúta eða 15 og flest stórglæsilegir einstaklingar. Þarna komu synir Hamars í Hægindi, sem áður er ræddur, og sáu og sigruðu með að vera í tveimur efstu sætunum. Lamb númer 403 var að öllu leyti einstakur glæsigripur. Klettþungur með einstaka vöðvafyllingu. Glæsileiki fáséður. Móðurfaðir Elvur sem fór að Fúsalæk og hyrnda úrvalslambið þar 2023 var undan. Lamb 403 er einstaklingur, sem þörf er á að fylgst verði með fyrir sameiginlegt ræktunarstarf í landinu. Hálfbróðir hans lamb 81 í Hægindi var mun stærri og þyngri með frábæra bakvöðva bæði að þykkt og lögun. Móðir hans undan Dólg frá Víðikeri. Fátítt mun að sjá tvo jafnsterka syni veturgamals hrúts á sama búi eins og þessa tvo syni Hamars í Hægindi. Sigvaldi átti einnig lambið í þriðja sæti. Hann var sonur Hrökks. Þetta var mjög fitulítið lamb og því ákaflega harðholda í átaki. Nefni aðeins til viðbótar lamb 133 á Hellum sem var mjög bakþykkur og vel gerður hrútur aðeins of gulur og áreiðanlega með öflugustu sonum Anga frá Borgarfelli og í ljósi afburða dætraeiginleika Anga sérlega athyglisverður. Flest hin lömbin í þessum flokki voru frábær að gerð.&nbsp;&nbsp;

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_8-1200x910.jpg" alt="" class="wp-image-84950"/><figcaption>Hyrndum verðlaunahrútum raðað upp á sýningunni á Sámsstöðum í Hvítársíðu. Til hægri glittir í greinarhöfund. Ljósm. ább</figcaption></figure>

Hvítársíða&nbsp; -&nbsp; Sýning á Sámsstöðum

Lárus Birgisson hafði sagt mér að sunnudaginn 20. október kl. 14 yrði sýning úrvalshrúta í Hvítársíðu á Sámsstöðum. Ég hafði ráðgert að fylgja einum besta bónda Borgarfjarðahéraðs, Ollu í Nýja-Bæ, en jarðarför hennar var frá Reykholtskirkju kl 13. Hana þekkti ég öðru fremur frá síðustu öld sem frábæran fjár- og kúabónda. Taldi það því betur í hennar anda að skoða fallegar kindur í Borgarfirði en kýla kvið til óhollustu í erfidrykkju og fór því frá Reykholti í Sámsstaði. Úr Síðunni átt ég að auki mínar fyrstu minningar úr Borgarfirði úr fjárrækt utan Hestsbúsins. Fyrst ógleymanlega heimsókn í fjárrag að Gilsbakka með Halldóri Pálssyni í lok september 1971. Oft síðar hefur Gilsbakki verið ein af ævintýrahöllum sauðfjárræktar í landinu ekki minnst meðan Magnúsar Sigurðssonar naut við. Þar er að finna langræktaðasta fé á Vesturland auk Hjarðarfells og Hests. Í öðru lagi kom ég með Sveini Hallgrímssyni á aðalsýningu neðan girðingar í Síðunni sem var fyrsta sýning haustsins snemma í september 1974. Sérstaklega er óþrjótandi viska Guðmundar Péturssonar ógleymanleg.

Heimsóknin að þessu sinni var frábær og endaði með stórkostlegri veislu heimafólks á Sámsstöðum, sem ber að þakka. Þá er komið að efninu sem er að segja örstutt frá örfáum bestu hrútunum á sýningunni en þeim raðaði Lárus Birgisson af sinni alkunnu snilld. Sýningarhald var ekki með sama sniði og á hinum sýningunum, sem segir frá í greininni, vegna þess að hrútunum var aðeins skipt í tvo hópa; lambhrúta og veturgamla. Í hvorum hópi voru um 30 einstaklingar, en hyrndir, kollóttir og mislitir í bland þó að hvítir hyrndir væru langflestir. Þetta var ótrúlega sterkt hrútaval.

Þegar Lárus var búinn að fleyta rjómann af veturgömlu hrútunum stóðu eftir ellefu hvítir úrvalshrútar sem hann með hraði fækkaði í fimm. Ég hef margoft sagt að veturgamla hrúta eigi að meta út frá afkvæmum þeirra en þetta var slíkur glæsihópur að ég brýt odd af oflæti mínu og nefni þessa fimm kappa. Efstur var dæmdur Víkingur á Þorgautsstöðum. Þetta er hyrndur, rígvænn hrútur og skartaði fádæma malarbreidd og miklum vöðvum. Frábær gripur undan Gretti frá Skógum sem mér virðist sigla hraðbyri í að verða mesti ættfaðir hyrnda fjárins en móðurfaðir Drangi frá Hriflu. Þá komu í þremur næstu sætum þrír hálfbræður, þar af tveir þeirra albræður, undan Jaður frá Múlastöðum og röðuðust hjá Lárusi í lækkandi röð; Alki, Jesús og Rassmus, albræðurnir tveir þeir fyrsttöldu en móðurfaðir þeirra Borkó frá Bæ í Árneshreppi. Þeir voru hver öðrum betri, mjög jafnvaxnir með frábæra vöðvafyllingu, Jesús með þéttust hold að mínu mati en fínbyggðastur. Ég hrökk við þegar ég heyrði nafnið á hrútnum. Fyrir rúmri hálfri öld kom Magnús Þorsteinsson á Húsafell með hrút með þessu nafni á sýningu hinum megin Hvítár. Guðmundur Pétursson taldi þetta guðlast og hæfilega refsingu að gera hrútinn og Magnús brottræka af sýningunni. Góðu heilli var Lárus frjálslyndari nú en Guðmundur þá. Fimmti í röð var Hreyfill á Gilsbakka, kollóttur, ákaflega vel gerður og vel vöðvafylltur og hefði Lárus mátt skjóta honum á milli bekranna þriggja á Bjarnastöðum sem fjallað er um hér á undan. Faðir Hreyfils Svörður frá Hesti en móðurætt rekur sig í Hægindi til Baugs frá Efstu-Grund. Löngu er tímabært fyrir sæðingastöðvarnar að sækja kollóttan hrút að Gilsbakka. Vonandi verður það ARR hrútur á næsta ár.

Lambhrútahópurinn var líka frábær. Fjalla um þá bestu eftir bæjum. Frá Gilsbakka var stór og glæslegur hópur þroskamikilla lamba. Þaðan kom líka langbesta lambið, sem telst með þeim alglæsilegustu sem sjást, helst að framfótastyrkur hans gæti verið betri. Þetta er sonur Úlla frá Skógum og því náskyldur Víkingi á Þorgautsstöðum og meiri tengsl við Þorgautsstaðafé vegna þess að í móðurætt er stutt til Freys þaðan, sem fór í afkvæmarannsókn vegna stöðvanna að Gilsbakka og skildi eftir sig afkvæmi, sem þetta lamb er útaf en Freyr var mjög góð kynbótakind. Annað sætið féll einnig Gilsbakkabændum í skaut. Lamb 74 var vænn, mjög jafnvaxinn og vel gerður en hann var líka sæðingur undan Laxa frá Svarfhóli í Laxárdal. Ég var sömuleiðis ákaflega hrifinn af sterklegum og mjög vel gerðum syni Styrmis frá Hríshóli og hefði að mínu mati mátt standa ofar vegna þess að hann hafði það umfram hina að vera ARR lamb sem eru gríðarleg verðmæti í ræktunarstarfinu. Lömb frá Þorgautsstöðum komu næst. Þriðja hrútinn dæmdi Lárus lamb 99 sem var grátt að lit og ákaflega vel gerður þó að ég sæi sjálfur ekki kosti hans til að standa jafn ofarlega í þessum úrvalshópi en hann var hálfbróðir Gilsbakkahrútsins sem efstur stóð, undan Úlla. Fjórði stóð kollóttur sonur Gullmola frá Þernunesi en hann var eins og bestu synir hans frábærlega gerður með þétt holt. Öfugt við marga bræður hans er hann ekki með ARR genið og fellur vegna þess nokkuð í mínum huga. Í fimmta sæti var stórglæslegur hrútur frá Bjarnastöðum undan Alka, sem fjallað er um hjá veturgömlu hrútunum. Að lokum nefni ég lamb 98 á Sámsstöðum sem ég hefði skipt á sæti við þann gráa. Þetta var mjög glæslegt lamb, harðholda, jafnvaxið og vel gert. Kynbótagild hans eykst enn við það að þetta er sonur Anga frá Borgarfelli besta ærföður stöðvanna og einhver glæslegasti sonur hans að gerð, sem ég hef séð í haust.

Eigendur bestu hrúta voru heiðraðir með bikurum frá fjárræktarfélaginu. Sérlega ánægjuleg var þátttaka ungs fólks í sýningunni. Hún var gott vitni um trausta fjárrækt og menningu í Hvítársíðu.

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_9-1-1200x900.jpg" alt="" class="wp-image-84952"/><figcaption>Frá sýningunni á Lækjarbug á Mýrum. Ljósm. tb</figcaption></figure>

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_10-1200x900.jpg" alt="" class="wp-image-84953"/><figcaption>Hyrndu hrútunum raðað upp á sýningunni á Lækjarbug. Ljósm. tb</figcaption></figure>

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_11-1200x1016.jpg" alt="" class="wp-image-84954"/><figcaption>Mýrahrútinn, glæstan farandgrip, hlutu Bjarnheiður og Helgi Már í Krossnesi fyrir lamb númer 4008. Ljósm. tb</figcaption></figure>

Mýrahrúturinn&nbsp; -&nbsp; Sýning í Lækjarbug

Samsýning, þar sem barist var um Mýrahrútinn, þó ekki að hætti Egils bónda á Borg, fór fram föstudaginn 18. október, hálfri stundu fyrir átta að kvöldi. Sýningastaður voru fjárhús í Lækjarbug þar sem er frábær sýningaaðstaða og var líka hliðstæð samkoma síðasta haust. Vel var fyrir því hugsað að gestir færu heim með vel fylltan maga. Þrátt fyrr leiðinda haustveður var mæting fjár og fólks góð. Sérstaklega setti unga fólkið skemmtilegan svip á sýninguna og áhuginn mikill. Til dómstarfa voru kölluð Bjarni Hermannsson kvikmyndaleikari á Leiðólfsstöðum Íslandsmeistari í hrútadómum, sá fyrsti með þann titil, sem leggur sauðfjárdóma fyrir sig á hrútasýningum. Naut hann liðsstyrks Önju Mager bónda og sauðfjárdómara á Dýrastöðum, sem annaðist alla kynningu á dómum með skörungsskap og mér virtist hún einnig stjórna uppröðun að stórum hluta.

Sýningasvæðið voru Mýrar, þ.e. Borgarhreppur, Borgarnes þaðan sem aðeins var fjöldi fólks en engir hrútar, Álftanes- og Hraunhreppur. Á síðasta ári kom liðsstyrkur frá fjáreigendum á Snæfellsnesi austan girðingar og sunnan fjalls og og einnig góður núna þó að hrúta vantað frá ræktunarbúunum í Krossholti og Hallkelsstaðahlíð aðeins bændurnir mættu auk fleiri búa. Geta má þess að ljósrituð sýningaskrá með góðum upplýsingum var á staðnum.

Mæting hrúta var mikil og hrútar góðir þó að sumir væru farnir að leggja af og heildarmynd lituðu hrútanna ekki jafn sterk og 2023 mögulega mest sökum þess. Sýningahóparnir voru fjórir og fjöldi hrúta í hverjum nema í einum þar sem voru ferhyrndir hrútar. Þar mætt einn heimahrútur, sem var vænn. Hins vegar fórst fyrir hjá mér að fara um hann höndum enda hef ég margoft sagt að ég telji þetta höfuðskraut vansköpun.

Hrútar í flokki mislitra voru 13 og eins og sagt hefur verið þá höfðu haustveðrin leikið þá misvel þannig að þeir höfðu sumir tapað hluta af glæsleika fyrr um haustið. Arnar í Haukatungu syðri mætti með tvo glæsilega hálfbræður að föðurnum og sá betri móbíldóttur/flekkóttur, vænn, jafnvaxinn og vel holdfylltur skipaði fyrsta sæti í flokknum. Faðir hans Salörn er aðfenginn frá Hraunhálsi undan Selflóa þar, sem stóð að bak toppanna kollóttu á sýningunni í Bjarnarhöfn og segir af þar. Þá voru líka tveir eflingshrútar frá Mel annar grár mjög jafnvaxinn var annar í röð. Faðir hans heitir Fjarki. Hinn hrúturinn svartur að mínu viti betri kjötframleiðslugripur en hann var sonur Glitra frá Hellum. Í þriðja sæti var grár mjög vel gerður og vöðvafylltur hrútur á Valshamri. Hann er sonur Boga frá Skarðaborg sem greinlega skilar frábærri vöðvafyllingu vel til fjölda afkvæma.

Hópur kollóttu hrútanna var glæsilegur en þeir voru jafnmargir lærisveinunum. Dómarar röðuðu þeim bestu þannig að allir þeir bestu voru með ARR genið, sem var mikið fagnaðarefni. Efsta sætið skipað ákaflega hnellinn, samanrekinn, harðholda, kattlágfættur og hörkulegur lambhrútur númer 24 en þetta var sonur Gullmola frá Þernunesi og heimili hans á Brúarlandi og móðurætt rekur sig til Fennis frá Heydalsá. Annar hrútur á Brúarlandi undan Steini frá Kaldbak númer 23 var líka verulega athyglisverður. Ásbjörn í Haukatungu átti hrútana í öðru og þriðja sæti. Þetta voru hálfbræður undan Mola frá Miðdalsgröf hvor öðrum betri. Númer 4028 gríðarlega samanrekinn, vel gerður og holdþéttur. Númer 4018 var örlítið þyngri, lágfættari en mögulega ekki jafn gríðarlega holdþéttur og hinn en báðir afburðalömb. Í fjórða og fimmta sæti Gullmolasynir, sá sem ofar var dæmdur frá Mel en hinn úr Mýrdal. Báðir ákaflega vel gerðir, vöðvastæltir og frísklegir. Allir þessir fimm efstu hrútar því náskyldir vegna þess að Moli er sonur Gullmola. Þessir hrútar verða vonandi til að lyfta enn kollótta fénu á svæðinu sem mér virðist víða í stórsókn í þessum sveitum á Mýrum og í Hnappadal þar sem hyrnt fé hefur verð nokkuð ráðandi síðustu áratugum.&nbsp;&nbsp;

Eins og á flestum öðrum af þessum sýningum var flokkur hvítra hyrndra hrúta stærstur og sennilega jafnbestur aðeins glæsilömb og hefðu fá lambanna sem verið var að sýna á hliðstæðum sýningum fyrir nokkrum árum átt nokkurt erindi hingað væri mögulegt að kalla þau til leiks að þessu sinni. Bestu einstaklingarnir komu frá Krossnesi, bræður að föðurnum, sem heitir Fantur og er ættaður frá Hesti og móðrætt lambanna er frá þekktum Hestshrútum t.d. Glæpons og Ramma og móðurfaðir 4008 Tvistur frá Hríshóli. Efsta sæti hlaut númer 4008 en 4039 var fjórði í röð. Báðir voru bollangir, gríðarvænir með þykka vöðva sá fyrrtaldi jafnvaxnari en hinn öflugri með vöðvafyllingu. Í öðru sæti var lamb 4020 hjá Ásbirni í Haukatungu. Þetta er lágfættur, vel gerður og frábærlega holdþéttur hrútur og að mínu mat mesta holdkindin á þessar sýningu. Hann er undan Káti frá Efstu-Grund sem á fá lömb á Vesturlandi en er sennilega sá hyrndu stöðvahrútanna sem á flest úrvalslömb þetta haustið í landinu og móðurfaðir lambsins Skógahrúturinn Saumur. Þriðji í röð var lamb númer 282 frá Dalsmynni sterkbyggður, bollangur, vel gerður, vöðvaþykkur en aðeins of gulur í hnakka. Faðir hans sonur Alla frá Snartarstöðum. Mörg fleiri úrvalslömb má telja en læt nægja númer 21 á Valshamri, rígvænn, frábærlega vöðvafylltur og vel gerður og dómarar hefðu mátt hossa hærra. Þessi jöfur var sonur Sævars frá Skógum og hafði erft hans góðu vöðvafyllingu.

Torfi Bergsson var með lista afreksáa úr skýrsluhaldinu sem fengu viðurkenningu. Dómarar enduðu dómsstörf á að veita glæstan farandgrip, Mýrahrútinn, fjáreigendum í Krossnesi fyrir lamb númer 4008. Þessi sýning var eins og slíkar samkomur áður bændum í Lækjarbug og öðrum aðstandendum sýningarinnar til mikils sóma.

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_12-1200x800.jpg" alt="" class="wp-image-84955"/><figcaption>Vinningshafar í sýningunni á Snæfellsnesi fyrir hrúta í ARR flokknum. Hjónin Jóhannes Eyberg og Guðlaug á Hraunhálsi en til vinstri er Brynjar Hildibrandsson í Bjarnarhöfn fyrir hrút í þriðja sætinu. Ljósm. hl</figcaption></figure>

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_13-1200x1589.jpg" alt="" class="wp-image-84956"/><figcaption>Jóhannes Eyberg Ragnarsson og Guðlaug Sigurðardóttir með besta lambhrút Snæfellinga 2024 og með farandsskjöldinn. Ljósm. hl</figcaption></figure>

<div class="wp-block-image is-style-default"><figure class="aligncenter size-full is-resized"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_14.jpg" alt="" class="wp-image-84957" width="412" height="550"/><figcaption>Lárus Birgisson og Jón Viðar mættu á sýninguna á Snæfellsnesi. Ljósm. hl</figcaption></figure></div>

<div class="wp-block-image is-style-default"><figure class="aligncenter size-full"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_15.jpg" alt="" class="wp-image-84958"/><figcaption>Harpa og Guðbjartur á Hjarðarfelli ásamt Kristni smala, fjárbónda og bæjarstjóra á sýningunni í Bjarnarhöfn. Ljósm. hl</figcaption></figure></div>

Snæfellsnes vestan varargirðingar&nbsp; -&nbsp; Bjarnarhöfn

Upp úr hádegi 13. október var ég ásamt Ásgeiri seðlabankastjóri og fjölda annars mun merkilegra fólks, sem litlu lét sig skipta þó að Bjarni Benediktsson hefði gefist upp á að stjórna Íslandi, kominn í Bjarnarhöfn á Snæfellsnesi til að skoða hóp af úrvalslambhrútum af Snæfellsnesi, sem eigendur höfðu komið með þangað. Markmiðið var að finna hver ætti að geyma verðlaunaskjöldinn góða næsta árið. Til að raða hrútunum og úrskurða um skjaldarhafann voru mættir Árni Bragason og Sigvaldi Jónsson frá RML. Stjórn samkomunnar var í traustum höndum Eiríks Helgasonar fjáreigenda í Stykkishólmi og Dísu frá Mávahlíð. Þarna var fé frá fjölmörgum landsþekktum ræktunarbúum á svæðinu. Þarna saknaði ég samt nokkurra framúrskarandi ræktenda, mest samt hrúta frá Heiðu í Gaul. Þar sem fjárbúskap er lokið eða fjáreigendur fallnir frá væri frekja að krefjast þátttakenda. Hef sjálfur ekki fylgst nægjanlega hverjir eru enn fjárbændur úr þéttbýlisstöðunum á norðanverðu Nesinu sem stóðu í stafni fyrr á árum. Þar hefur líka bæst við ódrepandi áhugamaður í ræktunarstarfið, sjálfur bæjarstjórinn í Snæfellsbæ, Kristinn Jónasson, sem að auki þykir liðtækur smali. Bú sem vakti ánægju mína að sjá eftir margra ára fjarveru koma á sviðið af fullum krafti var Stakkhamar hjá Þresti Aðalbjarnarsyni og Laufeyju Bjarnadóttur.

Snúum okkur að hrútunum. Þar voru hóparnir stærri og líklega glæsilegri en á öðrum sýningum haustsins. Að auki var viðbótarhópur, mjög tímabær, sem Snæfellingar tóku upp strax á síðasta ári og lýsir meiri framtíðarsýn í fjárrækt en sást á öðrum sýningum á Vesturlandi. Þetta voru ARR hrútar.

Fyrstir á svið voru dökku eða tvílitu hrútarnir. Stór hópur glæsihrúta. Efsta sæti hlaut svartbotnóttur hrútur á Álftavatni. Hann var mjög fríður og bollangur með frábæra vöðvafyllingu á öllum verðmestu hlutum skrokksins, sannkölluð gullkind. Faðir hans var Bogi frá Skarðaborg. Hjá Boga eru frábærir dökkir hrútar í ættum sá besti frá Svínafelli í Öræfum og hét Mandala. Ekki þarf að leita nema á þriðja þrep í móðurlínu áður en fyrsti sæðingahrútur frá Gísla, sem var Blakkur, svartur kynbótahrútur undan Kveik frá Hesti, birtist.&nbsp;

Í öðru sæti var svartkollótt lamb á Hjarðarfelli. Þessi hrútur var klettþungur, frábærlega jafnvaxinn, bakvöðvinn mætti mælast aðeins þykkri en lærahold einstök. Þessi yfirburðagripur var einn ótalmargra slíkra undan Steini frá Kaldbak og móðurfaðir frá Stakkhamri útaf dökka úrvalsfénu á Hraunhálsi. Mín tilfinning er að afkvæmi Steins séu mestu gerðargripir undan einum stöðvahrúti frá byrjun sauðfjársæðinga hér á landi. Næstur stóð annar sonur Steins sem kom frá Tungubændum og var einnig svartur og var um flest líkur hálfbróður sínum á Hjarðarfelli . Ekki er hægt að láta ógetið frábærs grákollótts hrúts frá Fossi syni Mola frá Miðdalsgröf og dóttursonur Bikars frá Ytri-Reykjum. Þetta lamb var sérstaklega lágfætt, þéttvaxnið og jafnvel gert. Ástæða væri til að benda á mikla yfirburði fjölmargra fleiri hrúta í þessum flokki.

Næst kom 20 hrúta hópur kollóttra, hvítra úrvalshrúta. Þetta eru ótrúleg umskipti frá því sem var fyrir um áratug þegar fjöldi á héraðssýningu í þessum flokki var kominn niður í hálfan tug og fullyrði ég að nánast enginn þeirra hefði átt erindi í samanburð við þessa bekra nú. Hrútar Laugu og Eybergs á Hraunháls báru þarna af.

Efstur stóð hrútur 101 sem var mjög þungur, enda bollangur, vöðvastæltur sérstaklega í lærum og djásn að allri gerð. Hreinhvítur. Hrútur þess er undan veturgömlum syni Gimsteins frá Þernunesi sem Stuðull heitir. Móðurfaðir 101 hrútur frá Hjarðarfelli sonarsonur Serks þaðan sem var stöðvahrútur. Meira segir af þessum kappa síðar.&nbsp; Næstur stóð annar hrútur frá Hraunhálsi. Hann var um 10 kg léttari þeim sem efstur stóð en meira vöðvaður, sérstaklega í lærum, allur áberandi samanrekinn. Hann var einnig undan heimahrúti sem heitir Selflói og gat sér frægðarorð á sýningum áður. Móðir þessa hrúts, móðir lambs 101. Þriðja sætið skipað lamb frá Skildi. Þetta lamb var smærra en hin en með afbrigðum þéttvaxið og hnoðað vöðvum með þykkan bakvöðva og stælt læri. Faðir lambsins var Breiðiflói á Hraunhálsi sonur Selflóa. Selflói er að verða mikill ættfaðir kollótta fjárins á Snæfellsnesi þar sem allflestir bestu kollóttu hrútarnir eru afkomendur hans. Hann er afkomandi Kóps sem var þekktasti svarti úrvalshrúturinn á Hraunhálsi fyrir um áratugi sem þá báru mjög af dökkum lambhrútum á Snæfellsnesi. Mætti telja áfram fjölda úrvalsgripa úr flokki hvítu kollanna.

Ómögulegt er að fullyrða að einn sýningarflokkur væri öðrum fremri að kostum, slík voru gæði þeirra. Hópurinn að baki þeim hvítu hyrndu var þeirra stærstur og kostir hans feikimiklir. Efstur hrúta þar kom frá Stakkhamri var númer 69 úr þeim glæsilega lambahópi þaðan sem áður er nefndur. Þetta var gríðarvænt lamb og eitt það bakþykkasta með 40 mm bakvöðva, lærvöðvi öflugur og hrúturinn bollangur, augljósasta aðfinnslan að gulu ullarhárin voru óþarflega mörg. Þröstur og Laufey eiga ekki margar ær og safna ekki hrútum eins og sumir heldur fá lánað úrvalshrúta frá frændum og nágrönnum. Faðir þessa hrúts á þannig heima á Hjarðarfell og heitir Bessi og er sonur Glitnis frá Efri-Fitjum. Annað sætið skipaði lamb 29 á Álftavatni en það var mjög vel gerður og frábærlega vöðvafylltur hrútur. Faðir hans er Sævar frá Skógum og móðurfaðir Hnykill í Neðri-Hóli þekktur úrvalshrútur. Þriðja sæti hlaut lamb 96 á Fossi. Hann var gríðarvænn, óvanalega breiðvaxinn en þó vel bollangur og læraholdin voru frábær. Hér var mættur sonur Barkar frá Kjalvararstöðum. Vart er boðlegt að velja einn hrút enn úr glæshópnum en geri samt og var það lamb 17 á Bergi. Hann var ekki stór en einstaklega vöðvafylltur og læraholdin einstök. Þetta eru einkenni sem ég hef séð hjá miklum fjölda sona Sævars frá Skógum en lambið bætist í þann fríða flokk. Minnir á úrvalssyni Grettis frá Skógum á síðasta ári á Vesturlandi en Grettir er faðir Sævars.

Snæfellingar voru það framsýnir undir forystu Gunnars á Hjarðarfelli þegar árið 1954 að koma á héraðssýningu. Á síðasta ári endurtóku þeir þetta með að setja upp sérstakan flokk ARR hrúta og endurtóku nú sem er síst minni framsýni og verður frekar vikið að síðar. Það var sérlega glæslegur hópur yfir 20 hrúta en sumir höfðu áður keppt í öðrum flokkum og fjallað um suma þar. Þetta átti við um efsta lambið númer 101 á Hraunhálsi, sem þegar er fjallað um hjá kollóttu hvítu hrútunum. Hrútaval þar á bæ var slíkt í haust að í öðru sæti mætti áður ósýndur hrútur frá þeim hjónum, kollóttur og hvítur eins og sá efsti. Hrúturinn var sérlega jafnvaxinn og vel gerður, djásn eins og sá efsti. Hann var sonur Mola frá Miðdalsgröf og móðurætt úrvalsgripir á heimabúi. Þriðji var heimalamb í Bjarnarhöfn, sem stóð ofarlega hjá kollóttu hrútunum, ákaflega vöðvaþykkur og vel gerður. Hér kom einn enn yfirburðasonur Mola frá Miðdalsgröf. Fjórði var frá Hjarðarfelli svartkollóttur sonur Steins, sem áður segir frá. Næst kom ógleymanlegi grái Molasonurinn á Fossi. Hyrndur hrútur kom fyrst í sjötta sæti en feikilega athyglisverður, vænn og vöðvaþykkur. Þess stórgripur var úr samyrkjubúi Kristins bæjarstjóra, Dísu frá Mávahlíð og Sigurðar í Tungu en hann hýsir fjárstofninn og hrúturinn úr sæðingum undan Bjarka frá Hafrafellstungu.&nbsp; Kollóttu ARR hrútarnir koma áberandi framar en þeir hyrndu. Mikil ábyrgð fylgir öllum framkvæmdaaðilum í fjárrækt að vel verði fylgst með kynbótagildi þessara gullklumpa, þegar það kemur í ljós hjá afkvæmum þeirra, þannig að þeir nýtist ræktunarstarfi á landsvísu sem best. Það var kæruleysislega orðað hjá Árna Bragasyni þegar hann komst svo að orði að nóg væri komið af ARR hrútum. Þetta er rugl vegna þess að það verður ekki gert fyrr en allir hrútar ásettir verða arfhreinir, sem ég hef margoft sýnt fram á að er auðvelt haustið 2026.

Einhverjum kann að finnast mér tíðrætt um framgang ARR ræktunarinnar. Ég veit það og vil aðeins skýra ástæður þess. Ég var það óheppinn að alast upp við riðu í fé heima, einhverja þá svæsnustu hér á land. Góðu heilli hefur meirihluti fjáreigenda í landinu þar á meðal á Vesturlandi sloppið frá nánum kynnum af þessum vágesti. Ég vakti athygli á strax 1980 að horfa yrði til kynbóta við útrýmingu riðunnar í landinu, sem Sigurður Sigurðarson hafði byrjað. Skömmu seinna fundum við Bjarni Hákonarson að mótstaða gegn sjúkdóminum hlaut að stjórnast af fáum genum. Þó að við reyndum að koma þessu á framfæri með skrifum hér á landi virtist það vekja athygli fárra utan verstu riðusvæðanna. Fyrir aldamót var staðfest erlendis að riðumótstaða hjá sauðfé réðst af breytileika í einu geni. Keldnafólk staðfesti að þetta átti einnig við hérlends. Fagráð í sauðfjárrækt greip fljótt til einu raunhæfu ráðstafana hér á landi. Gallinn var að ARR arfgerðin, sem var sú sem gaf fullt ónæmi, fannst ekki hjá íslensku fé. Um aldamót mótaði EB skýrt regluverk um útrýmingu riðuveiki hjá sauðfé í Evrópu með að gera fé arfhreint ARR þannig að ekki þarf að leita langt að fyrirmynd. Auðvelt er að stefna að því að allir ásettir hrútar í landinu 2026 verði arfhreinir og þar með er riðan kveðin í kútinn. Með því sparast miljarðar í framkvæmd miðað við álit nefndar Sigurbjargar Daðadóttur. Þess vegna mun ég áfram berjast gegn stefnu stjórnvalda en vinna að því að þetta verði gert á einfaldastan, árangursríkastan, fljótvirkastan og ódýrastan hátt. Þetta hefur RML ekki borið gæfu til að gera, sem ég álít samt lögboðna skyldu þess. Það er átakanlegt að upplifa það að bændur hafi ekki sinnt töku sýna til greininga á ARR geninu hjá mögulegum ásetningshrútum þrátt fyrr að þeim standi til boða greiðsla stærsta hluta kostnaðar af opinberu fé. Slík vinnubrögð eru að mínu viti óafsakanleg. Hefði ekki Halldór Pálsson borið gæfu til markvissra vinnubragða, þegar hann hóf ræktun fyrr bættum kjötgæðum og starfsemi fjárræktarfélaganna eða við nokkrir áratugum síðar, þegar óþörf fita var ræktuð úr íslensku fé. Aðferðirnar kunna bændur alveg frá því þegar þeir fóru á tímabili að framleiða gráar lambsgærur. Framtak Snæfellinga á síðustu tveimur árum á þessum sýningum er því mjög lofsvert og öðrum til fyrirmyndar.

Lokaatriði sýningarinnar var að Árni úthlutaði skildinum hans Ríkharðs, sem er mikið listaverk, til varðveislu á Hraunhálsi vegna hrútsins númer 101 sem var tvöfaldur sigurvegari sýningarinnar og varð þannig þrefaldur og var það áreiðanlega í fyrsta skipti. Hrútaval Guðlaugar og Jóhannesar er slíkt að þau voru fyrir sýninguna búin að selja þennan gullmola norður í Húnaþing. Áður voru Húnvetningar þekktastir fyrir að stela sauðfé. Nú kaupa þeir úrvalshrúta og var vart að hrúturinn fengi að vera viðstaddur veitingu skjaldarins þar sem sendinefnd var mætt til að sækja dýrgripinn.

Hér lýkur frásögn af sauðfjárhátíð Snæfellinga sem var stórglæsleg. Þar ber öðru fremur að þakka framkvæmd heimafólks í Bjarnarhöfn og annarra framkvæmdaaðila sýningarinnar.

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_16-1200x800.jpg" alt="" class="wp-image-84959"/><figcaption>Besti lambhrútur Dalasýslu á hrútasýningum var að mati dómara nr. 200 frá Háafelli. Hann er undan veturgamla heimahrútnum Svarti og stigaðist 88,0 stig í haust. Ljósm. sla</figcaption></figure>

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_17-1200x800.jpg" alt="" class="wp-image-84960"/><figcaption>Kollótti holdaköggullinn nr. 163 frá Skörðum í Dölum. Hann er undan sæðingarstöðvarhrútnum Mola og hefur arfgerðina ARR/ARQ, hann stigaðist 89,0 stig í haust. Ljósm. sla</figcaption></figure>

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_18.jpg-1200x800.jpeg" alt="" class="wp-image-84961"/><figcaption>Haldið í fimm bestu kollóttu hrútana í Dalahólfi nyrðra svo gestir gætu þuklað og borið saman. Ljósm. sla</figcaption></figure>

Héraðshátíð Dalamanna&nbsp; - &nbsp;Tvær sýningar í Hlíð og Búðardal

Þegar héraðssýningar lambhrúta hófust upp úr aldamótum voru það Dalamenn ásamt Snæfellingum sem riðu á vaðinn. Þá var það Ásmundur Einar Daðason tæpast af barnsaldri sem var forystumaður þeirra og stjórnaði með skörungsskap, sem hefur síðar dugað honum til ráðherradóms þó að landbúnaðurinn hafi ekki enn notið starfskrafta hans í ríkisstjórn. Eitthvað reyndum við Lárus Birgisson og Friðrik Jónsson að aðstoða hann með sýningahald eins og starfskylda okkar bauð. Þarna mætti ótrúlega hátt hlutfall bænda með sína bestu lambhrúta, sérstaklega samt í nyrðra Dalahólfi. Muni ég rétt var fjöldi hrúta hátt á annað hundrað. Í tengslum við sýninguna var viðtækara samkomuhald FSD allt hið menningarlegasta eins og ætíð síðar og fátt sem minnir á Jörvagleðina forðum daga.

Þessar hátíðir hafa staðið yfir 20 ár, fylgdist ekki með kóvíðárum sökum veikinda minna. Um margar þessar samkomur hef ég skrifað, mest í Bændablaðið, áður en núverandi ritstjóri og aðrir starfsmenn BÍ ákváðu að setja mig í ritbann án þess að tilgreina nokkra ástæðu.

Dagana 25. og 26. október blés FSD enn til samkomu nú tveggja daga. Ætla ég aðeins að reyna að segja frá, aðallega héraðssýningu lambhrútanna, sem ávallt er merkilegust í mínum huga. Aðsókn fólks að samkomunni var með ólíkindum, ekki minnst af ungu fólki og er það hið ómetanlega félagslega gildi samkomunnar. Stórmenni, að eigin mati, þ.e. ráðherrar og þingmenn, man ég áður á kosningaárum. Samkoman í ár var blessunarlega laus við nærveru þeirra enda fáir í efstu sætum framboðslistanna í ár sem eiga kindur og örfáir sem eru þekktir af því að vilja afla sér þekkingar um þá hluti, sem máli skipta. Aftur á móti höfðu aðstandendur sýningarinnar fengið hæfari einstakling sem kynni. Það var Sigurbjörn Árni Arngrímsson fjárbóndi í Álftagerði og að auki skólastjóri á Laugum og sjóvarpsíþróttakynnir í hjáverkum og leysti starf sitt frábærlega. Dómarar voru snillingarnir Sigvaldi Jónsson fjárræktandi í Hægindi sem mikið hefur komið við sögu hér áður og Logi Sigurðsson bústjóri tilraunabúsins á Hesti. Búið varð 80 ára á árinu og var eitt sinn ein frægasta tilraunastöð heims í sauðfjárrækt. Vonast til að geta sagt frá því nánar hér í blaðinu fljótlega. Þeir félagar leystu starf sitt af mikilli prýði. Lömbin voru því miður flest á báðum sýningum farin að taka mót af óblíðum síðsumar- og haustveðrum. Að þessu leyti mættu lömbin á síðasta ári mun betri til sýninga. Í gamla daga voru þessi áhrif samt mun meira truflandi: Þá var munur milli bæja vegna þeirra en nú var, þetta voru meira heildaráhrif þetta haustið. Meira að segja lömbin á Stóra-Vatnshorni voru farin að slakna sem ég minnist aldrei áður. Til fyrirmyndar var, eins og áður mjög oft, vönduð ljósrituð sýningaskrá á báðum sýningum.

Héraðssýningin hófst á föstudeginum kl. 18 að Hlíð í Hörðudal. Þar mættu hrútar úr syðra Dalahólfi. Miðað við fyrri sýningar var þátttaka stórum betri en norðan, ég held mögulega í fyrsta skipti, sem sýndir hrútar eru fleiri sunnan en norðan girðingar. Hér var hefðbundin skipting, röð öfug við það sem oftast er.&nbsp;

Hvítu hyrndu hrútarnir voru 15 og margir eftirtektarverðir þó að enginn nálgaðist yfirburðahrútinn í Kringlu á síðasta ári, enda það mögulega besti einstaklingur sem komið hefur til sýninga í Dölum. Því miður mun hann ekki hafa náð að skilja eftir afkomendur. Vil samt geta örfárra þeirra athyglisverðustu í haust. Lamb 2952 á Háafelli var álitlegur ARR hrútur undan Jó frá Hesti og vantar á góða lögum bakvöðva eins og hjá flestum afkvæmum Jós. Ásamt öðrum Jóssyni í Skörðum voru þeir einu slíkir hrútar í hópinum. Lamb 432 í Skörðum var mjög vel gerður, lágfættur og sérstaklega bakgóður en hann er einn fjölmargra góðra sona Úlla frá Skógum. Enn betri sonur hans var lamb 790 í Stóra-Vatnshorni með frábærlega vöðvað bak og læri og var dæmdur fimmta besta lamb sýslunnar. Annar úrvalshrútur frá sama bæ var númer 650 um flest líkur 790 um kosti var þarna. Besti hrútur í þessum flokki á sýningunni var númer 464 frá Bæ. Þetta var sérlega fagur hrútur, bollangur- og bolmikill, vel gerður með góða vöðvafyllingu. Í föðurætt var hann ættaður frá Stóra-Vatnshorni með stöðvahrútinn Glóinn að baki en hann var þaðan. Í móðurætt birtast fljótt sæðingahrútarnir Kjarkur og Prúður frá Skógum.

Kollóttu hrútarnir sem þarna voru sýndir voru átta. Þetta voru mjög samstæðir og öflugir hrútar. Það var ánægjulegt að sjá fimm þeirra með staðfest ARR gen. En helmingur sýndu hrútanna voru undan Mola frá Miðdalsgröf þar af þrír með genið. Þrír af bestu hrútunum voru frá Sauðafelli allir rígvænir, sterkbyggðir og vöðvafylltir. Tveir Molasynir og einn undan Prúði frá Miðdalsgröf og var hann áberandi fitumestur. Frá Skörðum voru tveir ARR hrútanna og annar þeirra Molasonur sem var frábært lamb að öllu leyti, holdaköggull. Að mínu viti hefði ég valið þetta verðmætasta lambhrút í Dölum 2024, sem sýndur var. Þessum hrúti þarf að fylgjast vel með.

Hópur mislitu hrútanna taldi ellefu góða gripi. Sem heild stóðust þeir vart samanburð við þá hvítu og haustið farið um suma þeirra of hörðum höndum. Tveir synir Steins frá Kaldbak höfðu greinst með ARR genin. Hrútar 106 í Geirshlíð og 74 á Harrastöðum báðir gráir og 112 svartur í Stóra-Vatnshorni allir undan heimahrútum eru mjög athyglisverðir. Tveir þeir bestu voru grár númer 200 á Háafelli. Frábærlega jafnvaxinn, holdþéttur og vel gerður hrútur. Hann er sonur veturgamals heimahrúts sem Svartur hét og var sonarsonur Durts frá Hesti og í móðurætt ær, ofurfrjósamar, sem hljóta að hafa borið sérstakt frjósemisgen (Þokugenið?). Lamb 4052 á Sauðafelli er svartgoltóttur, sívalhyrndur ARR hrútur undan Steini. Hann er rígvænn með mikil lærahold en mætti vera fylltari um herðar. Þessum hrúti ber að veita athygli á næstu árum þegar vonandi verður komin reynsla um afkvæmi hans.

Daginn eftir, fyrsta vetrardag, klukkan 11 var sýningu framhaldið í stórri reiðhöll rétt sunnan þéttbýlis í Búðardal. Ég er að vísu ekki sá Jón sem sungið er um að þar búi. Þarna þyrptist að hópur fólks en mun færri hrútar norðan Dalagirðingar sem þar voru sýndir. Ég hef áður nefnt dræma þátttöku margra ræktunarbúa norðan girðingar. Aldrei hefur verið mikilvægara en nú að halda uppi félagslegu starfi sauðfjárbænda. Þar eru hátíð sem þessi burðarás. Gleymi menn undirstöðu þeirra, hrútunum, er illa komið. Sýningarnar hafa ef til vill ekki afgerandi ræktunaráhrif og þó. Á þessum sýningum hafa margir af bestu kynbótahrútunum fengið sína fyrstu auglýsingu og orðið til þess að betur var fylgst með þeim. Þarna þurfa menn að endurskoða sín störf. Hrútasýningin fékk smá pláss í öðrum enda hallarinnar en hrútarnir ekki settir á stall eins og rúningsmennirnir.

Fyrst voru hvítu, hyrndu hrútarnir skoðaðir samtals 17 og aðeins tveir ARR. Þetta var mjög föngulegur hópur, hrútarnir aðeins alltof fáir. Nefni nokkra þá bestu. Lamb 1266 frá Íslandsmeistaranum á Leiðólfsstöðum var mjög jafnvaxið og vel gert lamb. Undan heimahrúti. Monika í Rauðbarðaholti hefur sýnt fleiri úrvalshrúta á þessum hátíðum en nokkur annar og átti þarna þrjá úrvalshrúta. Þar af voru tveir undan synir Viðars frá Bergsstöðum í Miðfirði og annar þeirra 147 gríðarlega vel gert lamb á allan hátt. Lamb 118 á Skerðingsstöðum var athyglisvert, áreiðanlega mikill kjötgæðagripur með þykkan vel lagaðan bakvöðva og mjög litla fitu. Að lokum nefni ég tvo hrúta Gísla á Spágilsstöðum en Gísli var lengi kjötmatsmaður meðan sláturhús var í Búðardal og hefur í áratugi átt eitt albesta fé í Dölum. Lamb 103 var rígvænt með mjög þykkan bakvöðva, sterkbyggður og vel gerður hrútur. Þessi var sonur heimahrúts frá Klifmýri útaf Nirði frá Gilsbakka. 1018 var hins vegar úr sæði undan Glitra frá Hellum og móðurfaðir kollóttur hrútur útaf Baugi frá Efstu-Grund um flest mjög líkur hinum að kostum. Þriðji hvíti hrútur frá Gísla var albróðir þess síðartalda sem líka var vænn og vel gerður.&nbsp;

Hinir flokkarnir voru ekki burðugir að fjölda. Kollóttu hvítu hrútarnir voru aðeins sjö. Góðu heilli voru fimm þeirra ARR og allir úr sæði. Að gæðum fannst mér þeir heldur standa að baki sama flokki í Hlíð kvöldið áður. Um margt þótti mér athyglisverðastur sem einstaklingur 540 á Skerðingsstöðum. Þetta var samanrekinn, lágfættur, vöðvaþykkur og vel gerður hrútur undan heimahrúti. Þarna voru tveir synir Steins frá Kaldbak báðir ARR og höfðu erft mikil lærahold föður síns og raktar holdakindur, annar frá Skerðingsstöðum en hinn frá Spágilsstöðum og var sá rígvænn. Móðurfaðir Spágilsstaðahrútsins frá Klúku í Kirkjubólshreppi. Þá voru tveir góðir ARR hrútar frá Stórholti sem voru synir Blæs frá Hraunhálsi.

Þá var flokkur mislitra og ferhyrndra (a/s) vegna þess að sá ferhyrndi var einstæðingur og þeir mislitu aðeins fimm. Mislitu hrútarnir voru vænir og vel gerðir en aðeins 4126 í Stórholti frásagnarverður. Þetta er svartur, hyrndur, vænn og sérstaklega bakþykkur hrútur. Hann var úr sæði undan Sævari frá Skógum, sem skilar í haust hópi bakmikilla og lærasterkra hrúta. Ferhyrndi einstæðingurinn var frá Magnússkógum, vænt, svartgoltótt, stórt lamb og háfættri og læraslakari en önnur lömb sýningarinnar enda sýndur sem furðugripur. Ferhyrndu fé er auðvelt að fylgja eftir ættum vegna ríkjandi erfða. Mér virðist að allt ferhyrnt fé megi rekja í þrjá upprunastaði. Langflest að Borg í Arnarfirði, fremur fátt að Húsavík í Borgarfjarðarhreppi fyrir austan og allmargt að Mörtungu á Síðu þangað sem þessi eiginleikinn kom uppúr 1920 með lambhrúti úr sláturhúsi SS í Reykjavík og var talið að hann væri ofan úr Borgarfirði (þangað sem sveitungar mínir bræðurnir á Bakka fóru að leita að botni skyrtunnunnar). Þaðan kom genið sem tyllti fjórum hornum á haus Magnússkógalambsins með sæði úr Satúrnusi frá Sandfellshaga 2.

Lokaatriði héraðssýningarinnar var að veita farandgripinn góða, útskornu bókina með lýsingu á sigurvegurum fyrri sýninga. Ljóst var að þarna var toppurinn jafnari en oft áður og úrskurðurinn því smekksatriði og þann Salmónsdóm leystu dómararnir með snilld líkt og aðra sýningardóma. Finnur og Guðrún á Háafelli voru því kölluð á verðlaunapall til að veita farandgripnum móttöku fyrir lamb 200. Vonandi eignast þessi glæsigripur fleiri afkomendur en glæsilambið á síðasta ári.

Mörg önnur frábær atriði voru þarna sem ég eftirlæt öðrum að fjalla um. Sérstaklega ánægjulegt var að Íslandsmeistaramót í rúningi var endurvakið. Þar voru í þremur efstu sætum þrír ungir sauðfjárbændur af Vesturlandi og úr Hrútafirði.

Þessi héraðssýning var eins og allar fyrri sem ég þekki FSD til verulegs sóma. Með framtíð í huga þarf félagið að efla áhuga bænda á fjölda öflugra fjárbúa, sérstaklega í nyrðra hólfinu, í að taka þátt í starfinu eins og rætt er áður.

Stærsta ræktunarverkefni fjárbænda nú er útrýming riðu með að gera allt fé í landinu arfhreint ARR sem er raunhæft fyrir hrútastofninn haustið 2026. Ljóst við að þátttaka Dalammanna er kraftminni til þessa en nágranna þeirra á Snæfellsnesi og á Ströndum. Þetta leiðrétta þeir með mikilli notkun ARR hrúta sem þeir eiga og sæðingu með slíkum hrútum í vetur.

Hrútakostur stöðvanna í vetur verður frábær að þessu leyti og kemur þar góður valkostur úr Dalasýslu. Nýi uppruninn sem fannst í Vífilsdal undir árslok síðasta árs var nýr happdrættisvinningur í baráttunni. Því miður voru ekki sýndir hrútar með nýju gerðina. Þeir koma að fullu á nýju ári mest með sæðingum.

Þegar litið er til allra sýninganna sem hér er sagt frá blómstrar kröftug fjárrækt mjög víða á Vesturlandi. Þau bú sem nú ber hæst á svæðinu eru að mínum dómi Hægindi og Hraunháls. Hvet ég alla fjárræktarmenn á Vesturlandi að gefa ræktun þessara búa sérstakan gaum næstu árin.

Jón Viðar Jónmundsson

<figure class="wp-block-image size-full is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/11/Yfirlitssyningar-a-bestu-lambhrutum-a-Vesturlandi-haustid-2024_19.jpg" alt="" class="wp-image-84962"/><figcaption>Í tengslum við Hausthát Félags sauðfjárbænda í Dölum var haldin ljósmyndasamkeppni. Þemað var „Sauðkindin á óvæntum stað“. Þessi mynd sem Jóhanna Sigrún Árnadóttir á Stóra-Vatnshorni tók bar sigur úr býtum. Eins og sjá má er hún af fullorðinni á sem ekki kallar allt ömmu sína og lítur niður á eiganda sinn ofan af húsþaki. Ljósm. sá</figcaption></figure>

Fréttaveita Vesturlands

Yfirlitssýningar á bestu lambhrútum á Vesturlandi haustið 2024 – Jón Viðar skrifar