Rætt við Axel Frey Eiríksson um veiðiferilinn, leiðsögumannsstarfið og rjúpnaveiðitímabilið

Rjúpnaveiðar hófust föstudaginn 25. október og ætlaði Axel Freyr Eiríksson að fara á veiðar næsta dag. Vegna veðurs tók hann ákvörðun um að fresta för sinni en blaðamaður náði að hitta á hann þennan dag á heimili hans í Ferjukoti í Borgarfirði. Þar var hann að undirbúa kvöldmatinn og gera sig kláran fyrir fyrsta daginn í rjúpnaveiðinni. Axel er jafnframt á kafi í stangveiðinni og hefur verið leiðsögumaður við Norðurá, Drottninguna, í nokkur ár.

*Axel í sinni fyrstu veiðiferð, í bláa kraftgallanum og sáttur með veiðina.*

Fór ungur með pabba

Axel var ungur að árum þegar veiðiáhuginn kviknaði. Eldri bræður hans, Ingi og Jón, voru með veiðidellu. Faðir þeirra fór með Axel til veiða þegar hann var 14 ára, klæddur í bláan kraftgalla. Förinni var heitið inn í Grafardal. „Ég var búinn að væla lengi í honum pabba um að fá að koma með. Við fórum inn í Grafardal, sem er þekkt veiðilenda Skagamanna, en það er talað um að Grafardalurinn væri góður í austanáttinni,“ segir Axel og hlær. Afi Axels kom að austan, úr Fljótsdalnum, með mikla þekkingu og áhuga á veiðum og kveikti það enn meiri áhuga þeirra bræðra á öllu því sem hreyfðist. „Nonni bróðir hefur yfirnáttúrulega sjón, þegar kemur að veiðum, og þá aðallega að finna rjúpur. Annars er hann staurblindur og hann staðfestir það örugglega. Ég man eftir að ég og Nonni bróðir rúntuðum um sveitirnar með hólk í farteskinu hér í den, ef það skyldi eitthvað hlaupa á snærið hjá okkur bræðrum. Svo man ég eftir einu atriði þegar CBC einhleypan hans pabba losnaði frá framskeptinu þegar ég var að skjóta önd með Nonna. Svo að hugurinn var alltaf meira og minna við veiðar,“ segir Axel og brosir.

*Veiðimaðurinn finnur spor eftir rjúpu.*

Tyrknesk tvíhleypa

Axel keypti hlut í sinni fyrstu haglabyssu ungur en hún var skráð á annan fyrir siða sakir. „Maggi Sól í Nótastöðinni hafði flutt inn tyrkneskar haglabyssur og Strada sólgleraugu á sínum tíma, alveg eðal sólgleraugu og eðal haglabyssur. Ég man svo eftir fyrstu veiðiferð með pabba, í Grafardalnum sem fyrr, en þá skaut ég rjúpuna af fjögurra metra færi og það varð ekkert eftir af rjúpunni! Hún var bara að ganga í burtu og pabbi kallar á mig og ég skýt. Maður lærði bara af þessu,“ segir Axel. „Ég var að rifja þetta upp núna, að fyrstu skiptin voru alltaf í myrkri. Við fórum út í myrkri, við hengdum veiðina upp í myrkri og síðan man ég eftir Kaliforníu rúsínunum hans pabba. Ég var oft að grátbiðja hann í huganum að stoppa og hvíla sig, fá sér smá af rúsínum, en við löbbuðum alltaf 15-20 kílómetra, sem var alveg þokkaleg ganga fyrir 14-16 ára gamlan mig á þessum tíma,“ nefnir Axel.

Rjúpnaveiði er eins og eltast við draug

Aðallega er það fiðurfénaður sem Axel er að skjóta. Rjúpur á þessum tíma árs en annars fer hann á gæsa- og andaveiðar. „Ég hef verið ánægður ef ég næ að veiða gæs, þá grágæs aðallega. En toppurinn er rjúpnaveiðin en þar er besta tilfinningin finnst mér. Ég skal lýsa þessu fyrir þér,“ nefnir Axel og tekur sopa af kaffi, dregur inn andann og byrjar söguna: „Hugsaðu þér að það er froststilla upp á heiði. Þar eru snjóskaflar víða og þá er rjúpan í þessum sköflum til að dulbúa sig. Ég hugsaði einhvern tímann að þú sért að eltast við draug því þú sérð hana ekki nema kannski ef þú sért búinn að elta hana allan daginn. Hún er í fullkomnari litapallettum, þú sérð hana ekki fyrr en hún hreyfir sig eða að sólin skíni á hana og hún verður aðeins bleikari,“ útskýrir Axel af innlifun. „Ef þú ert ekki með hugann við veiði, þá getur þú léttilega gengið framhjá 30 fuglum, því hún er bara grafkyrr. Og síðan er það vindáttin. Ef það er suðaustan átt þá hverfur hún alveg, bara gufar upp. Ef það er hins vegar norðan átt þá gengur þú að henni vísri á einhverjum stöðum. Það er þessi uppsafnaða reynsla hjá mönnum, sem gerir það að verkum að þig hlakkar til þess að nýta hana. Hlakkar til að undirbúa þig kvöldið áður, að bera á gönguskóna, taka til veiðivestið, smyrja nestið, gera byssuna klára og hringja í veiðifélagana til að fá einhverjar upplýsingar sem ég gæti nýtt mér. Þetta er heljarinnar athöfn,“ segir Axel.

Alltaf gott af fara einu sinni einn að veiða

Breytilegt er það hjá Axel hvort hann fari einn á veiðar eða með frændum sínum eða bræðrum. „Mér finnst rosalega gott og mikilvægt að fara einu sinni bara einn á veiðar. Þetta er andlegt jóga með haglabyssu segi ég. Þetta hægir einhvern veginn á lífinu og tengir mann. Þú ert þarna einn í náttúrunni, reynir að lesa í aðstæður sjálfur og slíkt. En það samt jafnast ekkert á við að fara með föður mínum, bræðrum og bestu vinum á veiðar og upplifa eitthvað saman. Það er samveran sem er ótrúlega stór partur af þessu, að njóta og deila gleðinni saman með einhverjum,“ nefnir Axel áður en kallað er úr eldhúsinu hvað húsbóndinn ætli að elda í kvöldmatinn?

*Axel og eiginkona hans, Elísabet Fjeldsted, fyrir utan veiðihúsið í Norðurá.*

Andleg tenging við móður náttúru

Eftir að Axel hefur svarað hvað verði í kvöldmatinn, fer hann að hugleiða. „Flestallar þessar veiðibækur hafa verið einhverjar stórbrotnar lygasögur í bland við sannar hetjusögur, sem eru ekki endilega frábærar en engu að síður bráðnauðsynlegar. Maður á aldrei að láta góða veiðisögu gjalda sannleikans og ég mæli með bókinni Þessu trúir enginn. En bækurnar hans Björns Blöndal þarf að fara að gefa út í einhverjum svona Tik-Tok texta, en þar er hann að útskýra veiðina og heimspekina í henni. Ég hef tekið mikið úr hans bókum í bland við það sem ég hef lært af pabba, tengdapabba heitnum og bræðrum mínum. Það er þessi andlega tenging við móður náttúru, að kunna að lesa í veðrið og jörðina og hvernig ég haga mínum ákvörðunum eftir því sem ég veit og því sem ég sé. Þetta er það sem gerir veiðina aldrei gamla fyrir mér,“ segir Axel.

Ótakmörkuð dópamín framleiðsla

Blaðamaður sýpur úr bollanum, dýrindis graskerskaffi, og heldur Axel áfram að tengja veiðina við blaðamann. „Þetta er einnig að upplifa sigur, að ná því sem þú ætlaðir þér að ná í. Eins og besta eiturlyf, að fá óþynnt dópamínskot framleiðslu í líkamann. Þetta er erfitt fyrir mig að útskýra því ég er mjög slæmt dæmi. Ég þekki ekki annað. Þetta er eins og fiskur að útskýra hvers vegna vatn er mikilvægt,“ nefnir Axel og hlær, en heldur áfram: „Þetta er bara hluti af mínu DNA, ég þarf ekki einu sinni að fá neitt. Bara hugsunin um að fara að veiða, fara í gallann og þá líður mér vel. Þú getur gert þetta á hverju ári, traustið á sjálfan þig eykst og þú uppskerð það sem þú sáir. Þú ert alltaf að læra eitthvað nýtt, fara á nýja og framandi staði og hitta og eignast nýja vini og félaga,“ segir Axel.

Þekkir vel til heimahaganna

Langavatnsdalur er svæðið sem Axel líður sem best á í rjúpnaveiði. „Ég hef tengingu við það svæði. Hef farið í leitir þarna, þarna skaut ég mínar fyrstu rjúpur og það er mikil saga á þessu svæði. Mér finnst eins og ég sé að uppfylla einhverja skyldurækni í mér að fara alltaf á sama svæðið, út af því að þarna rifjast upp hlutir og sögurnar streyma fram,“ segir Axel og hlær lágt en heldur svo áfram: „Þarna þekki ég svæðið gríðarlega vel, ótrúlega fallegur staður og mér finnst ég ná einhverri tengingu við tengdapabba þarna. Án djóks, þá held ég að hann fylgi mér um svæðið þegar ég fer þangað að veiða,“ nefnir Axel en tengdapabbi hans, Þorkell Fjeldsted í Ferjukoti lést árið 2014 eftir erfið veikindi. „Tengdapabbi þekkti svæðið upp í Langavatnsdal og pabbi minn líka. Tengdó var að veiða þarna í mörg ár og hann kenndi mér margt um svæðið, þekking sem ég bý að í dag. Partur af þessum veiðum er líka að snerta á þessari fortíð með pabba og tengdapabba en ég hugsa veiðina svona. Ég veit að margir myndu bara hlæja að þessu en þetta er bara mín leið,“ segir Axel Freyr.

*Leiðsögumaðurinn Axel að lengdarmæla laxinn.*

Nýliðun veiðimanna er vandamál

Spjall okkur færist yfir í þessa svokölluðu leynistaði sem margir veiðimenn hafa upp í erminni, ríghalda í einn stað sem enginn annar má vita af. „Það er alveg gaman að eiga leynistað en þú verður stundum að deila þeim. Þetta eru öfugmæli, ég veit. Tökum dæmi; Ef þú ert nýr veiðimaður og setur inn status á Facebook um hvar sé best að fara á veiðar, þá segja örugglega einhverjir Brattabrekka og setja svo hlátursbroskall,“ nefnir Axel og hlær en hann heldur áfram: „Sá sem setur inn svona stöðuuppfærslu er kannski ekki með neinn í kringum sig sem veiðir og vantar hjálp og leiðsögn. Ég deili yfirhöfuð en bara nógu mikið, þannig að sá sem biður um hjálp fær ekki árangurinn ókeypis. Það verður að hafa eitthvað fyrir hlutunum svo ánægjan verði því meiri þegar hlutirnir ganga loksins upp. Ég er allavega með þannig hugsun og er þetta held ég hluti af því áhyggjuefni sem er í dag, að það er léleg nýliðun í veiðinni,“ segir Axel. Frekar en að kenna ungu stang- og skotveiðifólki á aðstæður og ákveðna staði, þá heldur sumt skotveiðifólk að sér höndum og er þetta þekkt í stangveiðinni líka. „Eins og Sigurður Héðinsson segir; Það er ekkert sem heitir leyni þetta og leyni hitt. Ég er allavega þannig að ég vil frekar kenna á svæðið og ekki vera að halda einhverju eftir. Ég veiði við Langavatn, það er ekkert leyndarmál, en allir og amma þeirra hafa farið þarna og vita af þessu svæði. Þetta er mjög vinsælt svæði, sumum gengur vel og sumum ekki en samt sem áður þarf að deila reynslunni. Ég vil frekar deila heldur en að drottna,“ segir Axel og hlær hátt.

Fara á veiðar á réttum forsendum

Axel ætlar sér að ná í fimm rjúpur á þessu ári og segir hann að það dugi honum og sinni fjölskyldu. „Maður verður að fara á réttum forsendum. Eins og ég hugsa þetta þá er ég hluti af þessari keðju, það voru aðrir sem voru á undan mér að veiða og það koma einhverjir á eftir mér að veiða. Þess vegna vil ég ekki hugsa rjúpnaveiðar sem einhverja kjötframleiðslu, þar sem ég er að fara að veiða einhverjar 100-200 rjúpur. Ef þú ert að hugsa um að ná 200 rjúpum, þá ert þú að gera þetta á röngum forsendum. Það er mín skoðun,“ nefnir Axel. Blaðamaður spyr þá út í þær reglur sem eru um skotveiðar í dag. „Þetta eru tilmæli frekar en einhverjar reglur. Veiðistjórnun er meira að þrengja dagana fyrir veiðar heldur en að auka eftirlit með veiðimönnum. Það verður ekkert hætt að veiða í miklu magni, ekki fyrr en það verður komin miklu betri stýring. En í dag er alls ekki góð stýring á veiðum. Nú hafa veiðimenn 20 daga hér á Vesturlandi, það gerir það að verkum að veiðimenn fara út í skítaveðrum og meiri hætta er á slysum eða að veiðimenn týnist. Það væri áhugavert að sjá einhver lög eins og eru til dæmis í Bandaríkjunum þar sem má bara veiða einhvern stokkandarstegg á þriðjudegi eftir hádegi en ef þú ert gripin á miðvikudegi þá er bara bíllinn tekinn af þér og stór sekt slegin í andlitið á þér, bara svo dæmi sé tekið. En miðað við stærð landsins þá er líklegt að frændi þinn sé sá sem myndi hirða byssuna af þér, en það er rými til bætingar að mínu mati. Þó eru allflestir veiðimenn með þetta á hreinu og veiða skynsamlega,“ segir Axel.

Leiðsögumaður í Norðurá

Axel hóf störf sem leiðsögumaður við Norðurá árið 2017 en hann hafði haft mikinn áhuga á ánni frá unga aldri. „Fyrsti túrinn minn var 2017 í Norðurá eða Drottninguna eins og við köllum hana. Ég fékk bókina Norðurá fegurst áa, eftir einmitt Björn Blöndal í fermingargjöf en skildi það aldrei af hverju frændi minn var að gefa mér þessa bók. Hann gaf mér reyndar líka bókina Veiði og Veiðivötn í Árnessýslu en ég fann ekki sömu ástríðu fyrir henni og bókinni um Norðurá. Þetta er besta starf í heimi að vera leiðsögumaður, annars væri maður ekki að gera þetta. Þetta eru langir vinnudagar og stundum erfitt og leiðinlegt en er rosalega gefandi, sérstaklega ef þú hefur gaman að fólki,“ nefnir Axel og heldur áfram: „Ég er með marga hatta í þessu starfi en ég er í senn sáluhjálpari, kennari og meðhjálpari, allt rúllað í einum leiðsögumanni,“ segir Axel.

Vinasamband við kúnna er alveg ótrúlegt

En hvað er það við starfið og Norðurá sem er svona heillandi? „Ef maður fer með þann misskilning að þú sért að fara að veiða, þá er það ekki svoleiðis. Þú ert ekki að veiða í gegnum viðskiptavininn í svona 90 prósent tilvika. Það kemur fyrir að viðskiptavinurinn fari nákvæmlega eftir því sem maður segir honum til, þá finnur maður eiginlega kippinn í stönginni. En oft er fólk að koma þarna, sem veit ekki hvað snýr niður og hvað snýr upp, hefur ekki veitt lax áður og þá er það mitt hlutverk að stilla væntingar í hóf og koma kúnnanum í skilning um að byrja á að læra að njóta. Að hafa fyrir laxinum og að upplifa þá ósviknu gleði sem fólk upplifir þegar það fær fisk, það er djúsinn. „For me, the action is the juice,“ eins og Tom Sizemore orðaði það hér í den,“ segir Axel og hlær.

Axel nefnir að það taki um einn og hálfan dag að dempa niður væntingar sem viðskiptavinir hafa þegar þeir mæta í Norðurá. „Þrír dagar í leiðsögn er bara ígildi þriggja ára vinasambands. Sambandið sem myndast er rosalega sérstakt en þetta eru farfuglar sem maður hittir einu sinni á ári, ef vel gengur þá koma þeir aftur en það koma líka kúnnar sem fá ekki neitt og þakka fyrir og ég sé þá aldrei aftur. Ég fæ að heyra ýmislegt frá kúnnum, fjölskyldusöguna alla oftar en ekki ásamt öðru sem þeim dettur í hug að deila með mér og það er mikilvægt að sýna því virðingu,“ nefnir Axel.

Samheldinn hópur

Árið 2019 var slæmt ár í veiðiám landsins. Lítil sem engin rigning gerði það að verkum að starf leiðsögumanns í Norðurá, Drottningunni, var oft á tíðum krefjandi. „Þetta voru 577 laxar sem veiddust það ár en þá reyndi á húsið og allt starfsfólkið. Það er mjög samheldinn hópur uppi í Norðurá, upp í húsi og í vöðlunum. Þetta er besta starf í heimi en getur, eins og sumarið 2019, verið leiðinlegasta í heimi,“ segir Axel. Dagarnir í leiðsögustarfinu tengir hann við rjúpnaveiðina. „Að lesa í aðstæður er stór hluti af laxveiðinni og tengist það við rjúpuna. Ég er kannski búinn að taka ákvörðun um að fara með kúnna í eitthvað ákveðið hólf en síðan er eitthvað í veðrinu, einhverjar upplýsingar frá öðru leiðsögufólki sem gerir það að verkum að ég fer með kúnna á annan stað. Dagurinn sem átti að vera með ákveðnu sniði um morguninn breytist og eru ákvarðanir stundum teknar í bílnum,“ segir Axel áður en hann klárar að bera á gönguskóna sína og fer að útbúa kvöldmatinn.

„Einn til fjalla er eins og andlegt jóga fyrir mig“

Rætt við Axel Frey Eiríksson um veiðiferilinn, leiðsögumannsstarfið og rjúpnaveiðitímabilið

Rætt við Axel Frey Eiríksson um veiðiferilinn, leiðsögumannsstarfið og rjúpnaveiðitímabilið