medium

large

thumbnail

1536x1536

small

custom-size

Kári hóf leik með stórsigri á Elliða

Bilun varð í búnaði vatnsveitu á Akranesi

2048x2048

Hoppukastalamessa í Reykholti

Gleymdu að verið var að sjóða egg

Víkingur Ó. með sigur í fyrsta leik

Röst styrkir verkefni þar sem rannsaka á haffræði Hvalfjarðar

core/paragraph

Sigurborg Ágústa Jónsdóttir á Báreksstöðum í Andakíl er látin, 93 ára að aldri. Síðustu árin bjó hún á Brákarhlíð í Borgarnesi. Hún var jarðsett frá Guðríðarkirkju í gær, en athöfnin fór fram í kyrrþey. Árið 2015 birtist í Skessuhorni opnuviðtal við Boggu á Báreksstöðum þar sem hún leit yfir farinn veg; allt frá erfiðri æsku þar sem heimili hennar var leyst upp, fram á fullorðinsár. Í minningu hennar birtum við hér á vefnum þetta viðtal í heild sinni:

„Sigurborg Ágústa fæddist á Gestsstöðum í Kirkjubólshreppi á Ströndum fyrir 85 árum. Við Steingrímsfjörð ólst hún upp og bjó fram á unglingsár. En æskan var enginn dans á rósum. Hún var einungis tveggja ára þegar hún missir föður sinn í blóma lífsins. Við það er heimilið leyst upp eins og títt gerðist á þeim tíma þegar fyrirvinnan var ekki lengur til staðar. Litið var á konur sem hvert annað hjú sem ekki gætu framfleytt sér og börnum sínum og voru slík heimili því oft á tíðum leyst upp.&nbsp; Vægðarleysið var algjört. Móðir Sigurborgar þurfti að upplifa að heimilinu var tvístrað. Eigur fjölskyldunnar boðnar upp; bústofn og innanstokksmunir seldir hæstbjóðanda á uppboði og hópnum tvístrað. Þetta var í miðri kreppu 1932.

„Lífið er svo fullt af tilviljunum. Sama dag og faðir minn dó í kjölfar skammvinnra veikinda, þá fæðist drengur suður í Reykjavík sem síðar átti eftir að verða maðurinn minn. Hvítasunnan hefur líka einhvern veginn einnig verið örlagatími í mínu lífi. Þá dó maðurinn minn langt um aldur fram og þá fæddist ég sjálf,“ segir Sigurborg Ágústa þegar sest er niður með henni fyrir skömmu í stofunni heima á Báreksstöðum í Andakíl. Sigurborg Ágústa, eða Bogga eins og hún er jafnan kölluð af samferðarfólki sínu, fagnaði nýverið 85 ára afmæli sínu. Hún er vel ern en segist nú vera að ná sér eftir mistök við lyfjagjöf sem kostuðu hana nærri því lífið. „Það þarf að bæta eftirlit með öllum þessum lyfjum sem er verið að dæla í okkur við hinu og þessu. Það munaði bara hársbreidd hjá mér, en nú er þetta allt að koma aftur og bráðum fer ég aftur að komast á hestbak. Þar líður mér best, ríðandi viljugum hesti,“ segir Bogga.

core/image

<figure class="wp-block-image size-full is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/04/Bogga-a-Bareksstodum_2.jpg" alt="" class="wp-image-77466"/><figcaption>Ólafur og Bogga með börnin sín. Í aldursröð eru þau Ragnhildur Hrönn, Jón, Guðbjörg, Guðmundur og Sigríður Ólöf.</figcaption></figure>

Áfall reið yfir

En fyrst að uppvextinum norður á Ströndum og því hvernig örlögin léku Boggu grátt þannig að sjálf segist hún hafa verið hálfpartinn rænd æskunni. „Við vorum fimm systkinin og ein fóstursystir. Ég var yngst í hópnum. Mamma mín gat aldrei neitt aumt séð og hafði tekið stúlkuna að sér til fósturs auk okkar systkinanna.“ Haustið 1932 veiktist Jón Níelsson faðir Boggu þegar hann hafði verið við störf í sláturhúsinu á Hólmavík. Fyrst kom hann heim en var fluttur með Súðinni til Reykjavíkur þar sem hann lést á Landakotsspítalanum nokkru síðar. „Þá var svo mikil fátækt að það voru áhöld um hvort hægt væri að flytja kistuna aftur heim í Steingrímsfjörð. Það fékkst þó gert með góðri hjálp. Þá var börnum aldrei sagt neitt um svona vofeiflega hluti, minna var talað við þau en gert er í dag. En við sáum kistuna en máttum einskis spyrja. Mamma sagði mér frá þessu öllu löngu síðar.“ Eins og gefur að skilja varð fráfall heimilisföðursins mikið áfall fyrir fjölskylduna.

„Þarna stóð móðir mín Guðbjörg Aðalsteinsdóttir, allt í einu uppi með okkur fimm systkinin og fósturdóttur að auki, elsta barnið sextán ára og það yngsta tveggja ára. Hún var auk þess með á framfæri sínu aldraða móður sína og tendamóður sem var blind og rúmliggjandi. Þær mæðgur bjuggu á Heiðarbæ um veturinn. Um vorið voru svo allar eigur okkar bornar út á hlað og boðnar upp ásamt kindunum, kúnni og hrossunum. Þarna voru eigur mömmu seldar; strokkur og ker, pottar og önnur eldhúsáhöld, kistur og innanstokksmunir, allt nema föt og rúmfatnaður og örfáir persónulegir munir. Allt var boðið upp og slegið hæstbjóðanda. Raunar er alveg ótrúlegt til þess að vita að svona lagað skyldi gert. En því miður þá þekkist enn í dag þetta harðræði þegar fólk missir fótana peningalega. Stundum skortir okkur sem þjóð þann hlýhug sem þarf til að gera samfélagið manneskulegra.“ Bogga getur þess að móðir hennar hafi vitað hvert stefndi með uppboðið. Áður en til þess kom, þegar uppboðshaldararnir voru væntanlegir á bæinn, þá brenndi hún söðul sem faðir hennar hafði gefið henni. „Hún gat ekki hugsað sér að söðullinn yrði seldur. Þetta var hennar persónulega eign og enginn annar skyldi fá hann.“

Varð „gamalt“ barn

En þar með var ekki öllum raunum fjölskyldunnar lokið. Ekkjan mátti sjá af börnum sínum í sitthvora áttina. Sjálf fór Guðbjörg til Karls bróður síns að Smáhömrum með soninn Halldór. Ólöf fór að Tindi, Aðalbjörg að Gestsstöðum, Sólrún að Kirkjubóli en Sigurborg Ágústa og Stefán bróðir hennar fóru með ömmu sinni Ágústínu að Heydalsá þar sem Aðalsteinn sonar hennar bjó. Hún lítur á Aðalstein sem fóstra sinn, hann reyndist henni vel. „Í raun var fjölskyldan leyst upp. Flest fórum við frá mömmu okkar og ég held ég geti sagt að ég hafi við þetta orðið „gamalt“ barn. Æskunni var einhvern veginn stolið frá manni. Mér finnst að vantað hafi þessa samkennd í samfélagið okkar þarna norðurfrá og þann hlýhug sem manni finnst eftirá eðlilegt að fólki hafi átt að sýna við aðstæður sem þessar. Þetta tók á okkur börnin og auðvitað mömmu okkar líka. En þessar raunir kenndu manni að berjast fyrir rétti sínum, það þurfti og þarf vissulega enn,“ segir Bogga.

Hleypti heimdraganum

Bogga ólst upp á nokkrum bæjum við Steingrímsfjörð og byrjaði ung að umgangast hrossin á bæjunum. Fékk að beisla klárana í haganum og fara á bak. Hrossin batt hún traust sitt við og þau áttu eftir að fylgja henni síðar á lífsleiðinni og verða hennar áhugamál og lífselexír, ef svo má segja. Þau urðu vinir. Á barnsárunum fór Bogga meðal annars í vist í Tröllatungu þar sem hún átta ára gömul fékk að eigna sér hest. „Þá kynntist ég vel hvernig hest ég vildi ekki eiga. Það getur líka verið góður skóli. Reyndar lærði ég það strax sem krakki, að ef þú eignast eitt sinn góðan hest, þá veistu hvaða hross þú átt að forðast.“

Sextán ára gömul hleypir Bogga heimdraganum og fer þá fyrst til Reykjavíkur. Sótti meðal annars námskeið í listmálun í Reykjavík og lærði handtök hjá Hjálmari Þorsteinssyni frá Akranesi og löngu síðar fór hún einnig á námskeið hjá Bjarna Þór Bjarnasyni listamanni. Á heimilinu á Báreksstöðum má víða á veggjunum finna prýðileg listaverk eftir hana.

Bogga vann um tíma á Landspítalanum og hugðist um tíma leggja fyrir sig nám í hjúkrun. En ekki fór það svo því að Hvanneyri fór hún árið 1948 og kynntist þar manninum sem átti eftir að verða örlagavaldur og ástin í lífi hennar; Ólafi Guðmundssyni. Hann var sonur Guðmundar Jónssonar skólastjóra og Ragnhildar Ólafsdóttur konu hans. „Við bjuggum fyrst um okkur í ráðsmannshúsinu. Þá vorum við um tíma í Svíþjóð þar sem Óli var við framhaldsnám. Hann starfaði svo eftir það hjá Bútæknideild RALA og veitti starfi hennar forstöðu á Hvanneyri. Þá var hann einnig mikill músíkmaður og starfaði sem organisti og kenndi skólastrákunum kórsöng. Guðmundur skólastjóri, tengdafaðir minn, var sjálfur ekki mikill hestamaður en hafði þó ekkert á móti hrossum. Þá mátti maður eiga hross á Hvanneyri og þau voru í þá tíð ekki talin fyrir neinum. En í sveitina vildi ég helst ekki flytja nema hafa hross. Það varð líka úr og smám saman stækkaði hrossastofninn, einkum eftir að flust var að Báreksstöðum.

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/04/Bogga-a-Bareksstodum_3-1200x829.jpg" alt="" class="wp-image-77467"/><figcaption>Bogga á Skeifu sinni á Hvanneyrarengjum. Myndina tók Ólafur Guðmundsson.</figcaption></figure>

Barist við herrana

Þau Sigurborg og Ólafur eignuðust fimm börn á Hvanneyrarárunum. Börnin komu í heimin árin 1953 til 1963. Barnabörnin eru í dag ellefu og barnabarnabörnin eru einnig ellefu. Á Hvanneyri bjuggu þau til 1975 að þau fluttu að Báreksstöðum sem er næsta jörð við Hvanneyrarstað. Ólafur veikist tíu árum síðar og deyr 1985, að morgni Hvítasunnudags fyrir réttum 30 árum. Eftir það hefur Bogga búið ein, ræktað hross en notið aðstoðar barna sinna og vina, en einkum hefur Jón sonur hennar stutt hana í því. „Það hefur reyndar plagað mig að ég þurfti mikið að hafa fyrir því að halda ábúðarréttinum hér á Báreksstöðum. Sú barátta hófst eiginlega strax daginn sem Ólafur minn dó og stóð í mörg ár. Mér finnst sjálfri þetta ekki vera falleg saga og vil segja hana. Þessi barátta stóð í mörg ár bæði við ráðuneytið, Ríkiskaup og skólastjóra. Lauk með því að jörðin var gerð að landlitlu rýrðarkoti, hér fyrir ofan veg, sem ég þurfti að greiða fyrir hærra verð en ríkið fékk þegar það seldi Eiðaskóla, svo ég taki dæmi. Ég gleymi aldri hvað mér sárnaði þegar ég fékk að sjá verð á öðrum ríkisjörðum sem seldar höfðu verið, fyrir miklu lægri upphæð en ég þurfti að reiða fram, loksins þegar salan gekk í gegn. Líklega hefur verið okrað á mér til að ég myndi hrökklast frá kaupunum. Mér fannst þá og finnst reyndar enn að það hafi stórlega verið brotið á rétti mínum. Öll sú barátta reyndi á og uppskar ég meðal annars hjartaáfall af álaginu sem þessu fylgdi. Ég var til dæmis grandalaus látin skrifa undir plagg þess efnis að ég byggi í húsi en ekki á jörð. Síðar var það plagg notað í baráttunni gegn mér. Reyndar finnst mér þetta óréttlæti minna mig svolítið á hvernig farið var með móður mína norður á Ströndum vorið eftir að faðir minn lést. Það vantar enn víða í samfélagið okkar þennan samhug og hlýhug sem fleiri mættu tileinka sér. Hlutirnir eiga aldrei að vera bara svartir eða hvítir. Þessi millivegur, mannlegi þátturinn, er alltof oft að gleymast. Stjórnendur stofnana hins opinbera ættu til dæmis að skylda til að sækja nám í mannlegum samskiptum áður en þeir taka að sér slíkar trúnaðarstöður.“ Það er þungt í Boggu út af þessu, en við verðum einhuga um að snúa talinu upp í eitthvað léttara.

Hestamennsku og hrossarækt byrjaði Bogga að stunda að einhverju ráði um og eftir 1970 en mest eftir að þau Ólafur fluttu að Báreksstöðum þar sem rýmið varð betra til ræktunarstarfs og útreiða á sléttum grundunum. Áður en flutt var að Báreksstöðum hafði Bogga þó eignast góðan vin í Gunnari Bjarnasyni sem þá bjó á Hvanneyri ásamt Guðbjörgu konu sinni og börnum. „Gunnar Bjarnason var mikill vinur minn og hvatti mig óspart áfram í að eignast góð hross og láta þetta áhugamál mitt verða að einhverju. Hann varð þannig áhrifavaldur í lífi mínu og reyndar fleiri góðir að auki. Nefni ég Reyni heitinn Aðalsteinsson sem sýndi fyrir mig Skeifu á Landsmótinu á Þingvöllum 1970 og reið henni til sigurs. Þá var Þorkell Bjarnason einn af þessum sterku, traustu vinum, Einar á Skörðugili, Davíð á Grund og ýmsir fleiri. Ásgeir mágur minn og fleiri skyldmenni hafa líka reynst mér vel,“ allar götur síðan Óli minn féll frá.

Skeifa var afburðahross

Á Hvanneyrarárunum eignaðist Bogga meðal annars kynbótahryssuna Skeifu sem átti eftir að verða örlagavaldur í hrossarækt hennar. Hryssa sem gat af sér afburða gæðinga, eins og Sikil, Ófeig, Borgfjörð, Kátínu og Flugsvinn. „Ég eignaðist Skeifu þegar hún var 5 eða 6 vetra. Skeifa var kennd við Kirkjubæ þótt hún væri frá Nautabúi í Skagafirði. Hún var skagfirskra og húnvetnskra ætta undan hryssunni Ósk og Ljúfi frá Blönduósi. Skúli í Skarði sagði Skeifu taumléttasta hross sem hann hefði riðið, hafði mikinn burð og sterka lund. Skeifa var rauð með hvíta skeifu í enni og var feiknavel gerð. Það þurfti engar hlífar á hana og dugðu hringamél, hún var svo næm. Var raunar fram eftir öllum aldri að auka viljann. Skeifa varð ekki gömul, ég missti hana í keldu og hef saknað hennar æ síðan. Engu að síður fékk ég undan henni gæðinga, hvern öðrum betri, sem ég er þakklát fyrir,“ segir Bogga.

Varar við slæmu lyfi

Bogga segist í dag ekki eiga sjálf neitt hross af ætt Skeifu. Hún kveðst vera að fækka hrossunum, þau séu komin undir tuttugu að tölu. „Ég fór í aðgerð á hné í október í haust, var orðið svo slæm í hnénu að ég var hætt að geta farið á hestbak. Raunar var það Jón sonur minn sem bannaði mér að fara meira á bak, var líklega orðinn hræddur um gömlu konuna, móður sína. Því fór ég í þessa aðgerð og sé núna fram á að geta gert eitthvað meira en klappað blessuðum hestunum mínum. Ég er óðum að hressast enda að losna við þessar hliðarverkanir sem slæm bólgueyðandi lyf höfðu á mig, lyf sem ég hafði verið látin éta alltof lengi. Ég vil endilega koma nafninu á þessu lyfi á framfæri, öðrum til varnaðar. Það heitir „Miloride – mite“ og var gefið við bjúg og átti að vera vatnslosandi. Í allri umræðunni um ný lyfjalög er nauðsynlegt að koma svona löguðu á framfæri. Það vantar nefnilega mikið upp á eftirfylgni við hliðarverkanir sem lyf geta haft. Allavega veiktist ég hastarlega og var að endingu orðin ósjálfbjarga hér heima í rúmi þegar börnin mín komu og mér var bjargað. Það mátti ekki tæpara standa. Nú hefur komið í ljós að þetta lyf eyðir B vítamíni úr líkamanum. Ég hreinlega missti málið og var komin með flogaköst þegar börnin mín komu að mér. Það lá því nærri,“ segir Bogga.

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/04/Bogga-a-Bareksstodum_5-1200x990.jpg" alt="" class="wp-image-77468"/><figcaption>„Ég hef alltaf kosið viljug hross, taumlétt og ganggóð,“ segir Bogga.</figcaption></figure>

Hundrað ára á góðum gæðingi

Bogga á Báreksstöðum kveðst í dag sátt og ekki er hún síst ánægð með að vera að ná heilsu að nýju. „Allavega er ég orðin vel málhress, eins og þú heyrir,“ segir hún hlæjandi og bætir við; „þú getur rétt ímyndað þér hvernig það var fyrir konu eins og mig að missa málið!“ Bogga fylgist vel með, ekki þó síst með afkomendum sínum sem sumir hverjir eru á kafi í hestamennku; ræktun og keppni. Þeir eiga ekki langt að sækja áhugann. Hún og Jón Ólafsson sonur hennar eiga Báreksstaðina saman, „ofan vegar þetta rýrðarkot,“ eins og Bogga kallar jörðina sína í dag. Og þar halda þau mæðgin hross. „Hér vil ég vera eins lengi og ég get til að láta drauma mína rætast. Uppáhalds bókin mín er einmitt Gamlinginn sem hvarf. Hundrað ára karl sem strýkur af elliheimilinu þegar hann er að verða hundrað ára og flakkar um allan heim og gerir margt af því sem hann hefur langað til að gera, en ekki komið í verk. Ætli ég verði ekki bara hundrað ára kerling hér í sveitinni eftir fimmtán ár, ríðandi um brosandi út í heiminn á viljugum hesti, það kæmi mér alls ekki á óvart,“ segir Bogga á Báreksstöðum að endingu."

<figure class="wp-block-image size-large is-style-default"><img src="https://umsjon.skessuhorn.is/wp-content/uploads/2024/04/Bogga-a-Bareksstodum_4-1200x800.jpg" alt="" class="wp-image-77469"/><figcaption>Bogga lærði strax á unglingsárum að mála. Hér er mynd eftir hana af Laxfossi í Norðurá.</figcaption></figure>

Fréttaveita Vesturlands

Andlát og minning – Bogga á Báreksstöðum